Ժողովրդահանրապետական կուսակցության անդամ նախարարի սեպտեմբերի 12-ի կարոտը

Վերջին ընտրություններում ԺՀԿ-ական պատգամավոր ընտրված նախկին Դատավորների և դատախազների միության նախագահ Էմինե Ուլքեր Թարհանը, հարցազրույց տալով գերմանական «Frankfurter Allgemeine Sonntagszeitung» պարբերականին, պնդել է, որ Թուրքիան ավելի վատ վիճակում է, քան սեպտեմբերի 12-ին էր (խոսքը վերաբերում է 1980 թ. Սեպտեմբերի 12-ի ռազամական հեղաշրջմանը- Ակունքի խմբ.): Թարհանը նաև պնդել է, որ վարչապետ Էրդողանը խրարուսում է կանանց նկատմամբ գործադրված բռնությանը:

Ստորև ներկայացնում ենք Էմինե Ուլքերի ամբողջական հարցազրույցը

Մարթենս: Հարգարժա’ն Թարհան, Դուք վարչապետ Էրդողանին, իշխող Արդարություն և զարգացում կուսակցությանը, որի արմատները իսլամական է, կրոնական առաջնորդներին քննադատել եք, քանի որ նրանք օգտագործել են հետևյալ արտահյայտությունը` «Դեկոլտե հագնող կանայք իրենք են մեղավոր, որ բռնաբարվում են»: Այս հարցի վերաբերյալ մենք փաստել ենք, որ միայն Կոնիայի Սելջուկ համալսարանի աստվածաբանության ֆակուլտետի պրոֆեսորն է նման արտահայտություն օգտագործել: Դուք ո՞ր կրոնական առաջնորդներին նկատի ունեք:

Թարհան: Ըստ էության ես էլ խոսել եմ ոչ թե մեկից ավելի, այլ՝ մեկ հոգու մասին, բացի այդ, թեման չեմ կապել ԱԶԿ-ի հետ:

Մարթենս: Սակայն Ձեր արտահայտությունները նման տրամաբանության են հանգեցնում:

Թարհան: Ես գլխաշոր չկրող կանանց դատարկ սենյակներ որակող ԱԶԿ-ի քաղաքական գործչին կարող էի հղել: Նմանատիպ արտահայտություններն արտացոլում են, թե ԱԶԿ-ն ինչպես է պատկերացնում կնոջ դերը Թուրքիայում: Թուրքիայի վարչապետը պահանջել է, որ դատավորները, նախքան որոշում կայացնելը, խորհրդակցելու համար դիմեն ուլեմաներին: Այս իսլամական մտքի գիտակն էլ ասել է, որ դեկոլտե հագնող կանայք իրենք են մեղավոր, որ իրենց բռնաբարում են: Դատավորները խորհրդակցելու են այսպես մտածող մարդու հե՞տ:

Մարթենս: Նման խենթ պրոֆեսորի արտահայտությունը չի՞ նշանակում արդյոք, որ կառավարությունն իրավացի է համարում բռնաբարությունները:

Թարհան: Խնդիրն այն չէ, թե քանի կրոնի գիտակ է նմանատիպ արտահայտություններ կատարում, այլ այս մտածելակերպն է: Այս մտածելակերպը, ինչպես և պահանջում է վարչապետ Էրդողանը, ցանկանում է, որ կինը ամենաքիչը 3 երեխա ունենա: Մեկ այլ քաղաքական գործիչ զվարճացող կանանց համեմատել է անբարոյական կանանց հետ:

Այդ իսկ պատճառով էլ Թուրքիայում կանանց նկատմամբ կիրառված բռնությունների աճ է նկատվում:

Մարթենս: Թուրքիայում կանանց նկատմաբ բռնությունը լուրջ խնդի՞ր է: Իրո՞ք այնպես, ինչպես պնդում եք, վերջին 8 տարվա ընթացքում այս թիվը հասել «մոտ 1400 տոկոսի»: Ի՞նչ աղբյուրների վրա եք հենվում նման թվեր ներկայացնելիս:

Թարհան: Այս թվերը ես չեմ հաստատել: Արտահայտվել եմ` հենվելով մամուլում տեղ գտած լուրերի վրա: Սրանց մասին գրում են թերթերում:

Մարթենս: Ո՞ր թերթերում:

Թարհան: Ամբողջությամբ չեմ հիշում: Սակայն այն, որ կանայք ամեն օր բռնության են ենթարկվում, դա իրականություն է: Որպեսզի սա տեսնեք, բավական է նայեք լուրերը: Այս երկրում կանայք փողոցի կենտրոնում ոճրի զոհ են դառնում: Երիտասարդ մի կին ողջ-ողջ թաղվել է: Այս երկրում վարչական դատարաններում կանայք 36 տոկոս էին կազմում, սակայն այժմ 2 տոկոսից էլ ցածր է:

Մարթենս: Թուրքիայում ոչ ոք չի՞ առարկում, որ կանանց, հատկապես հարավարևելյան շրջանների կանանց նկատմամբ վատ բաներ են կատարում: ԱԶԿ-ի իշխանության օրոք իրավական իմաստով կնոջ բռնաբարությունն արդեն սկսկել են ընկալել ոչ թե պատվի խնդիր, այլ՝՝ կանանց իրավունքների խնդիր:

Թարհան: Ճիշտ է: ԵՄ ինտեգրման գործընթացում Թուրքիայում կարևոր օրենսդրական փոփոխություններ են իրականացվել, սակայն որոշիչը նմանատիպ խնդիրների դեմ ցուցադրվող մոտեցումն ու ընկալումն է: Վարչապետ Էրդողանն ասում է, որ կնոջ և տղամարդու բնությունը անհրաժեշտաբար տարբեր է: Սա նպաստում է կնոջ նկատմամբ բռնությանը: Այս խնդիրների շրջանակում կարող ենք փոխել սահմանադրությունն ու օրենքները, սակայն բռնության առաջն առնելու համար անհրաժեշտ է, որ յուրացնենք կին-տղամարդ հավասարությունը: Այս թեմայով միայն խոսելը բավարար չէ: 

Մարթենս: Թուրքիայի պատմության մեջ առաջին անգամ ԱԶԿ-ի իշխանության օրոք է, որ ամուսնության ընթացքում բռնաբարությունը որակվել է որպես հանցանք:

Թարհան: Այո’, սա շատ դրական զարգացում է: Թղթի վրա կանանց կարող եք ամեն տեսակ իրավունքով օժտել, սակայն եթե հրապարակայնորեն կատարած Ձեր ելույթներում շեշտեք հնուց ընդունված կին-տղամարդ հարաբերությունները, կարող ենք հաշվել, թե փոփոխություն չեք կատարել: Եթե շեշտում եք, որ յուրաքանչյուր թուրք կին պետք է երեք երեխա ունենա, կնոջն իջեցնում եք ծննդաբերող միջոցի մակարդակի: Միայն օրենքներ փոխելով չեք կարող հասնել ձեր ուզածին, շատ կարևոր են նաև գործադրումները: Օրինակ` 1998 թ. ամուսնությունների գրանցման հաստատությունում փոխվել է բռնության վերաբերյալ թիվ 4320 օրենքը:

Համաձայն այս օրենքի` դատախազությունը կարող է բռնության ենթարկված կանանց նկատմամբ պաշտպանություն իրականանցնել, սակայն երբ բռնության ենթարկված կինը դիմում է ոստիկանություն, նրանց նկատմամբ որևէ պաշտպանական միջոցներ չեն ձեռնակրկվում: Այս կանայք հետ են ուղարկվում իրենց տուն կամ ընտանիք և սպանվում են:

Մարթենս: Դուք Դատավորների և դատախազների միությունից հրաժարական եք տվել, ԺՀԿ-ից պատգամավոր ընտրվել: Ինչու՞:

Թարհան: Մեկ տարի առաջ չէի մտածում մտնել քաղաքականության մեջ:

Արդեն 23 տարի է՝ իրավաբան եմ, երկար տարիներ էլ դատավոր եմ:

Թուրքիայում արդեն սկսել են արգելել դեռևս չհրատարակված գրքերը, իսկ կանանց նկատմամբ բռնությունն աննախադեպ աճել է: Քաղաքականությամբ զբացվելու վրա բավականին ազդեցություն ունեցան սրանք:

Մարթենս: Դուք պնդում եք, որ կառավարությունը ջանում է վնասել ժողովրդի` թուրքական արդարադատության հանդեպ ունեցած վստահությունը: Մի երկրում, որտեղ հազարավոր մարդիկ են ձերբակալվում և ենթարկվում կտտանքների, հնուց ի վեր կարո՞ղ էր խոսք լինել արդարադատության հանդեպ վստահությունից:

Թարհան: Ես չեմ փորձում անցյալն ամբողջությամբ դրական ներկայացնել: 1980 թ. ռազմական հեղաշրջման ժամանակ ես ուսանող էի:

1980-1996 թթ. երկրում բազմաթիվ մարդու իրավունքների խախտում է գրանցվել: Պետք է առերեսվենք այս վիճակի հետ: Անցյալում վատ օրեր ենք ունեցել, սակայն մեր օրերում ավելի վատ բաներ են կատարվում:

Մարթենս: Համաձայն «Amnesty İnternational» մարդու իրավունքների կազմակերպության զեկույցի` 90-ականների և 2008-2009 թթ. իրավիճակների միջև սար ու ձորի տարբերություն կա: Ներկայում Թուրքիայում մարդու իրավունքների վիճակը սուր քննադատության է ենթարկվում, սակայն արդեն բանտերում և ոստիկանական կենտրոնում համակարգված ձևով մարդիկ կտտանքների չեն ենթարկվում:

Թարհան: Որպես ռազմական հեղաշրջման ազդեցություն՝ այն ժամանակ մարդու իրավունքների ծանր խախտումներ են տեղի ունեցել: Իսկ մեր օրերում կառավարությունը, գործադրելով ճկուն ճնշումների մեթոդներ, զրպարտության միջոցով վերահսկում է Թուրքիայի մարդկանց կարծիքները: Սա ավելի ազեցիկ ճնշման մեթոդ է, քան բիրտ ուժ գործադրելը: Օրինակ` քննարկենք 2007 թ. սպանված հայ լրագորղ Հրանտ Դինքի սպանությունը: Ունենք մի կառավարություն, որը պնդում է, թե զարգացնում է ժողովրդավարությունը: Լավ, ինչու՞չեն ձերբակալվում այն պետական ծառայողները, ովքեր տեղյակ են եղել, որ սպանություն է ծրագրվում, և ոչ մի հակազդեցություն չեն ցուցաբերել:

Մարթենս: Հրանտ Դինքն ասել է, որ Օսմանյան կայսրության ժամնանակաշրջանում հայերը ենթարկվել են ցեղասպանության, որի համար դատապարտվել է «թրքությունը վիրավորելու» մեղադրանքով: Թուրքիայում ինչպիսի՞ վիճակում է այն մթնոլորտը, որը հող է նախապատրաստում նման հանցագործությունների համար:

Թարհան: Կարծիքի արտահայտումը երբեք չպետք է դիտվի որպես հանցանք: Յուրաքանչյուր կարծիք պետք է պաշտպանված լինի, չպետք է տեսակետի համար հետապնդվեն:

Մարթենս: Այսինքն` ամեն մի թուրք կարո՞ղ է ասել, որ 1915 թ. ցեղասպանություն է տեղի ունեցել:

Թարհան: Մերօրյա Թուրքիայում պետք է հնարավոր լինի և, ըստ էության, ասում են: Սակայն նաև պետք է հնարավոր լինի ասել դրա հակառակը:

Պետք է արդեն քննադատությունը մեր ուղեղում տեղավորվի: Մեկ անգամ ևս ասում եմ` քննադատում եմ իրավական համակարգը, պետք է այն փոխել, սակայն չպետք է լինի այնպես, ինչպես կատարում է այս կառավարությունը:

Ժողովրդավարություն ցանկացողը չպետք է մի խորքային պետության փոխարեն մեկ այլ խորքային պետություն ստեղծի:

Մարթենս: Անցյալ տարի կատարված սահմանադրության փոփոխությունների արդյունքում ժամանակակից Թուրքիայում առաջին անգամ զինվորականները կարող են դատվել քաղաքացիական դատարաններում:

Թարհան: Ըստ էության մենք էլ էինք հենց այդ պահանջում: Ռազմական դատարանների իրավասությունները սահմանափակելու կողմնակից ենք: Մենք  առանձնապես կողմ էինք, որ վերացնեն հատկապես հեղաշրջումից հետո ստեղծված ռազմական դատական մարմինները:

Մարթենս: ԱԶԿ-ն քննադատում է 10 տոկոսանոց ընտրաշեմը վերացնելը: Եթե Դա ԺՀԿ-ի իավասությունը լիներ, 10 տոկոսանոց ընտրաշեմը կվերացնե՞ր:

Թարհան: Բնականաբար պետք է վերացնել այդ շեմը: Սա ամբողջապես ոչ ժողովրդավարական գործադրում է և հակասում է հավասարության սկզբունքին: Սա ռազամական հեղաշրջման ժամանակից մնացած գործադրում է: Կարելի է քննարկել ընտրաշեմի հինգ, վեց կամ նույնիսկ յոթ տոկոս լինելու հարցը, սակայն տաս տոկոսը շատ բարձր է: Թուրքիայի վարչապետն ասում է, որ պետությունը դեռևս դրան պատրաստ չէ: Սա ցույց է տալիս, որ նա թերագնահատոմ է թուրք ժողովրդին:

Մարթենս: Դուք Թուրքիայում տիրող մթնոլորտը մեկնաբանում եք` հղում կատարելով Հիտլերին և Օրվելին: Արտերկրի Ձեր ելույթներում ինչու՞ եք խուսափում օրակարգ բերել երկրում տեղի ունեցած զարգացումները, օրինակ` հեռուստատեսությամբ քրդերեն հեռուստալիքի հեռարձակումը:

Թարհան: Պետական TRT հեռուստալիքով քրդերեն հեռարձակում կատարելն, անկասկած, դրական երևույթ է: Միգուցե այս թեմային չեմ անդրադարձլ, որովհետև դրա մասին ինձ չեն հարցրել:

Մարթենս: Կարծես երկրում արձանագրված դրական երևույթները համակարգված կերպով օրակարգ չեք բարձրացնում:

Թարհան: Իմ գնահատականները մասնագիտությանս` թուրքական իրավական ոլորտի վերաբերյալ են: Իմ երկրում դեռևս չտպագրված գրքերը ենթարկվում են գրաքննության, և դրանց հեղինակները բանտարկվում են: Այս երկրում, որպես կին, ցանկանում եմ առանց վախի, անվտանգ ապրել:

Մարթենս: Կառավարությանը քննադատող լրագրողի ձերբակալությունը սկանդալ է որակվում, սակայն դուք փորձում եք այնպիսի տպավորություն ստեղծել, կարծես Թուրքիայում ԱԶԿ-ի և Էրդողանի դեմ ոչ մեկը ոչինչ չի ասում, կամ գրավաճառների մոտ կառավառությանը քննադատող գրքեր չեն լինում: Ձեր որակած «վախի կայսրության մեջ» նման բան հնարավոր չէր լինի:

Թարհան: Մեծամասնության վրա ազդելու համար հայտնի գրողներ են ձերբակալվում: Դրա համար էլ պետք չէ, որ ամեն մի գիրք արգելվի: Թուրքիայում այս ընթացքում 68 լրագրող է ձերբակալվել:

Մարթենս: Դուք պնդում եք, որ այս լրագրողները ձերբակալվել են կառավարությանը քննադատելու հիմնավորմամբ, սակայն նրանց մեծամասնությունը, համաձայն նախկին արդարադատության ընկալման, քրդական ահաբեկչությանը աջակցելու հիմնավորմամբ ձերբակալված անձինք են:

Թարհան: Միթե կարևոր է, թե ինչու են նրանք ձերբակալվել: Մենք պետք է դեմ արտահայտվենք իրենց կարծիքն արտահայտելու համար բանտարկված լինելուն: Ճշմարտությունն այն է, որ Թուրքիայում իրենց գործով զբաղվելու համար ձրբակալված 68 հոգի բանտարկված են: Կարևոր չէ, թե ինչ թեմայով են գրում, կարևոր է, որ ձերբակալվել են իրենց գրածի և հրատարակածի համար:

Թուրքերենից թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

http://www.ilkehaber.com/haber/chpli-vekilin-12-eylul-ozlemi-17259.htm