«ԻՐԱՏԵՍ de facto»Ի ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑԸ ՔԱՂԱՔԱԳԷՏ, «ՄՈՏՈՒՍ ՎԻՎԵՆՏԻ» ԿԵԴՐՈՆՈԻ ՂԵԿԱՎԱՐ ԱՐԱ ՊԱՊԵԱՆԻ ՀԵՏ

Նախագահ Վուտրօ Ուիլսընի Իրաւարար Վճռի Հետքերով. «Ամերիկացիները Զարմանում Են՝ Եթէ Այդքան Փաստաթղթեր Ունէք, Ինչո՞ւ Էք Լռում»

ԱՄՆի նախագահ Վուտրօ Ուիլսընի 1920 Նոյեմբեր 22ին ընդունած իրաւարար վճիռը բազմաթիւ փաստաթղթերի շարքում ամենահիմնաւորն է, որի վրայ խարսխւում է հայոց պահանջատիրութիւնը: Բացառիկ փաստաթուղթը երբեւէ չի դրուել շրջանառութեան մէջ: Ամերիկեան արխիւներից պեղել-հանելով, քաղաքագէտ Արա Պապեանը փաստաթուղթը Հայաստան է բերել՝ 90 տարի անց այն վերահրատարակելու նպատակով:

ԱՐՄԻՆԷ ՍԻՄՈՆԵԱՆ.- Անտեսելով բոլոր հակադարձումները, Ձեզ յաջողուեց տարիների ընթացքում գոնէ հայ հասարակութեանը իրազեկել այս կարեւորագոյն փաստաթղթի մասին: Շեշտում էք՝ իրաւարար վճռի պարտադիր, անբեկանելի ու անժամանցելի լինելը ստորագրած երկրների համար, մասնաւորապէս ԱՄՆի, քանի որ կրում է ԱՄՆի Մեծ կնիքը, ստորագրուած է ԱՄՆի նախագահի եւ ենթաստորագրուած է ԱՄՆի պետքարտուղարի կողմից: Հետաքրքիր է, ԱՄՆի իշխանական եւ հանրային կառոյցները երբեւէ որեւէ դիրքորոշում արտայայտե՞լ են փաստաթղթի առնչութեամբ:

ԱՐԱ ՊԱՊԵԱՆ.- Պետական արձագանգները շատ զուսպ են: Ամերիկեան որոշակի շրջանակներ ընդամէնը ասում են՝ ցոյց տուէք մեզ այդ փաստաթուղթը, ծանօթանանք: Այսինքն, փաստաթղթից անտեղեակ են: 1920ի Նոյեմբերի 22ին, որոշումը կայացուելուց յետոյ, իրաւարար վճիռն ընդամէնը մէկ անգամ՝ 1921ի Յունուարի 21ին է տպագրուել: Այն շրջանառութեան մէջ պէտք է դնէինք մենք՝ հայերս, ինչը չի կատարուել: Այսօր նկատելի է մեծ հետաքրքրութիւն փաստաթղթի նկատմամբ: Կան մարդիկ, ովքեր սպասում են տպագրմանը, անգամ ուղարկել են իրենց հասցէները, որ փոխանցեմ իրենց:

ԱՐՄԻՆԷ ՍԻՄՈՆԵԱՆ.- Հիմնականում ամերիկեան ո՞ր շրջանակներն են հետաքրքրուած Հայաստանի համար կարեւոր այս փաստաթղթով:

ԱՐԱ ՊԱՊԵԱՆ.- Նրանք նախկին պաշտօնեաներ են, գործող դիւանագէտներ, դեսպաններ: Անուններ տալ դեռ չեմ նախընտրում: Կարեւորն այն է, որ այդ մարդիկ ուզում են սկզբնաղբիւրին ծանօթանալ: Առաւել հետաքրքրուած են ամերիկացի իրաւաբանները, ցաւօք, առաւել, քան հայաստանեան: Ամերիկացիները գիտակցում են, որ գործ ունեն ժամանակային սահմանափակում չունեցող իրաւական լուրջ փաստաթղթի հետ, որը կարելի է ճիշդ օգտագործել: Հայաստանում պատմաբանները, քաղաքական գործիչները հարցը մշտապէս տեղափոխում են քաղաքական դաշտ, սկսում քննարկել Թուրքիայի, Հայաստանի ուժեղ-թոյլ լինելը: Ինչը խիստ սխալ է: Երբ կը ստեղծենք իրաւական ուժեղ հիմքեր, այդ ժամանակ թուրքերն իրենց ոտքով կը գան մեզ հետ բանակցելու: Իսկ մինչ այդ մենք պէտք է վերահաստատենք մեր իրաւունքները:

ԱՐՄԻՆԷ ՍԻՄՈՆԵԱՆ.- Իրաւունքների վերահաստատումը յստակ քայլեր է ենթադրում, որո՞նք են դրանք:

ԱՐԱ ՊԱՊԵԱՆ.- Առաջին. իրաւարար վճիռը մենք պէտք է դնենք իրաւագիտական  շրջանառութեան մէջ. այսինքն՝ տպագրենք ու հասցնենք միջազգային դիւանագէտներին, իրաւաբաններին: Երկրորդ. պէտք է ստեղծենք իրաւական փաթեթ: Երրորդ, շատ կարեւոր է փաստաթղթի վերաբերեալ մեր ձեռքի տակ անկախ փորձագիտական եզրակացութիւն ունենալը:

ԱՐՄԻՆԷ ՍԻՄՈՆԵԱՆ.- Իսկ ի՞նչ կը տայ մեզ նման եզրակացութիւնը:

ԱՐԱ ՊԱՊԵԱՆ.- Նախ այն բանակցային ցանկացած գործընթացում՝ թէ՛ թուրքերի, թէ՛ ատրպէյճանցիների դէմ, կը դառնայ կարեւորագոյն լծակ մեր ձեռքում: 1920 թուականին Հայաստանի սահմանների վերաբերեալ կայացուել է յատուկ որոշում, եւ եթէ մենք բարձր մասնագիտական կարծիք ենք ստանում, որ փաստաթուղթն այսօր ուժի մէջ է, ապա այն ինքնին հիմք է դառնում որոշելու Հայաստան-Ատրպէյճան սահմանը: Մենք այն կը դնենք համանախագահների առաջ, կ՛ասենք՝ շեշտադրումները փոխել է պէտք: Փաստաթղթով մենք յստակ պատասխան ենք տալիս, որ ոչ թէ, ինչպէս Ատրպէյճանն է ասում, Հայաստանն է գրաւել «ատրպէյճանական» տարածքները, այլ կատարուել է ճիշդ հակառակը: Եթէ Ատրպէյճանի իրաւական հիմքը միջազգային առումով մերժելի Կովկասեան բիւրոյի որոշումն է, ապա հայերիս ներկայացրած իրաւական հիմքը Ազգերի լիկայի համապատասխան յանձնաժողովի որոշումն է:

Յաջորդը. եթէ ունենանք առնուազն երեք յայտնի իրաւաբանների մասնագիտական եզրակացութիւնը, Թուրքիայի խօսակցութիւնը Հայաստանի հետ բոլորովին այլ «երանգներ» կը ստանայ: Եզրակացութիւնն ունենալուն պէս մենք պէտք է ՄԱԿի կառոյցներից մէկի միջոցով իրաւարար վճիռը փոխանցենք ՄԱԿի դատարան եւ սկսենք դատական գործընթացը: Եթէ այսօր օտարերկրեայ դիւանագէտները հետաքրքրուած են փաստաթղթով, դա ամենեւին պատահական չէ: ԱՄՆ-ն ու Եւրոպան այսօր չեն ուզում, որ Թուրքիայի հետ մեծ փոփոխութիւններ տեղի ունենան, բայց նաեւ հասկանում են, որ, անկախ ամէն ինչից, գործընթացը սկսուած է: Մի կողմից գնում է Թուրքիայի իսլամացումը, որը բխում է թուրքերի ներքին մղումներից. Թուրքիան վերադառնում է իր արմատներին: Միւս կողմից, քրտական գործօնը կարող է Թուրքիան պայթեցնել ներսից: Արեւմուտքն իր ներկայիս քաղաքականութեանը զուգահեռ հետաքրքրուած է եւ այս փաստաթղթով, եւ մեր խնդիրը պիտի լինի հասունացնել հարցը, որ երբ գայ մեծ յեղափոխութիւնների ժամանակը, պատրաստ լինենք, ու կարողանանք շահել, եւ ոչ թէ կորցնել: Ի դէպ, ասեմ, որ հայաստանեան իշխանական շրջանակներում եւս կայ հետաքրքրութիւն փաստաթղթի հանդէպ:

ԱՐՄԻՆԷ ՍԻՄՈՆԵԱՆ.- Ուիլսընեան վճռի նկատմամբ թերահաւատները յայտարարում են, թէ այն իրաւական ուժ չունի, քանի որ չի վաւերացրել ԱՄՆի Սենատը: Թերահաւատների շարքում, ի դէպ, ՀՀ Արտաքին գործոց նախարարն է:

ԱՐԱ ՊԱՊԵԱՆ.- Իրաւարար վճիռը միջազգային որոշում է, որը կարիք չունի ամերիկեան Սենատի կողմից վաւերացման: Էդիկ Նալբանդեանին ես չեմ հասկանում: Նա կրկնում է Անդրանիկ Միհրանեանի խօսքերը, իսկ վերջինս այս հարցում ոչինչ չգիտի եւ կրկնում է խորհրդային պրոպագանդան (քարոզչութիւնը-Խմբ.): Հաւանաբար, երկուսն էլ շփոթում են ժամանակագրական առումով իրար շատ մօտ, սակայն երկու տարբեր՝ Հայաստանի մանդատի եւ Հայաստանի սահմանների հարցերը: Դաշնակիցները՝ Իտալիան, Ֆրանսիան, Մեծ Բրիտանիան, Միացեալ Նահանգների առաջ դրեցին երկու հարց, որ՝

ա) ԱՄՆը ստանձնի Հայաստանի մանդատը եւ

բ) որոշի Հայաստանի սահմանները:

ԱՄՆի Սենատը 1920 թ. Մայիսի 24ից Յունիսի 1ը քննութեան առնելով Հայաստանի մանդատը ստանձնելու հարցը, քուէարկութեամբ մերժեց այն: Պատճառն այն էր, որ ԱՄՆը Ազգերի լիկայի անդամ չէր: Մինչդեռ երկրորդին նախագահ Ուիլսընը 1920 թ. Մայիսի 17ին տուեց իր դրական պատասխանը: Սխալ պատկերացում կայ, թէ հայ-թրքական սահմանը որոշել են հայերն ու թուրքերը: Ո՛չ: Մեծ տէրութիւններն են դիմել ԱՄՆին նման որոշում կայացնելու համար: Հայաստանն ու Թուրքիան էլ տուել են իրենց համաձայնութիւնը՝ ընդունել ու ճանաչել իրաւարար վճիռը Սեւրի պայմանագրի 89րդ յօդուածի համաձայն: Իրաւարար վճիռները «վերջնական են, անբեկանելի եւ կատարման համար պարտադիր»: Բայց, ցաւօք, այն չիրականացաւ, քանի որ որոշումը մտաւ Ազգերի Լիկա այն ժամանակ, երբ շահառուն՝ Հայաստանի Հանրապետութիւնը, 1920 թ. Դեկտեմբերի 2ին, այլեւս գոյութիւն չունէր՝ խորհրդայնացել էր: Այնպէս որ, Նալբանդեանին՝ որպէս վատ ուսանողի, կարելի է անբաւարար նշանակել:

ԱՐՄԻՆԷ ՍԻՄՈՆԵԱՆ.- Ցեղասպանութեան պատճառով հայերս մեր հայրենիքի մի հսկայական մասն ենք կորցրել, այսինքն, գործ ունենք հայրենազրկման փաստի հետ, ուրեմն, Թուրքիայից մեր պահանջը ոչ թէ հողային է, այլ հայրենիքի: Ինչի մասին գրեթէ չենք խօսում:

ԱՐԱ ՊԱՊԵԱՆ.- Բոլոր ցեղասպանութիւններում, որոնց մասին այսօր խօսւում է՝ Հոլոքոսթ, Գամպոտիա, Տարֆուր, բացակայում է հայրենազրկման կամ տարածքների կորստի փաստը: Միակ ցեղասպանութիւնը, որը ֆիզիքականի հետ յանգեցրել է նաեւ կենսական տարածքների կորստի, Հայոց Ցեղասպանութիւնն է: Իսկ ի՞նչ է նշանակում կենսական տարածք. այն տարածքն է, որի կորստի պատճառով հայերը յայտնուել են այնպիսի աշխարհագրական իրավիճակում, որն ուղղակի բացառում է հայութեան զարգացման հնարաւորութիւնները: Ցեղասպանութեան հետեւանքն է, որ այսօր Վրաստանի լեզուն այսքան երկար է: Կորցրել ենք ելք դէպի ծով ու մնացել վրացիների յոյսին: Իրաւարար վճռով հայերին տրուեց խոստացուած հայրենիքի 40 %ը միայն: Հաշուարկը յստակ է, ամերիկացիները փայլուն աշխատանք են արել ու ապահովել այն նուազագոյնը, որով հայը կարող էր ապրել ու զարգանալ իր հողի վրայ: Իսկ այսօր մենք ուզում ենք մարմնից կտրուած մի մասնիկով, ինչպիսին ներկայիս Հայաստանն է, գոյատեւե՞լ:

Ինչպէ՞ս կարող է մարդն ապրել ինքնուրոյն, եթէ ձեռքն ու ոտքը կտրուած են: Նոյն վիճակում է այսօր Հայաստանը: Մենք մնացել ենք այս մի փոքր հողակտորի վրայ ու մեզ ներշնչում ենք, թէ կարող ենք զարգանալ: Միամտութիւն է մտածել, թէ այս ղեկավարները վատն են, վաղը կը գան լաւ ղեկավարներ ու ամէն ինչ լաւ կը լինի: Չի լինի: Երկրի տնտեսական վիճակի կայունացումը կախուած է առարկայական գործօններից: Եթէ չունենք ելք դէպի ծով, ոնց էլ կառավարուի երկիրը՝ առաջընթաց չի լինելու:

ԱՐՄԻՆԷ ՍԻՄՈՆԵԱՆ.- Ցեղասպանութիւնը միջազգային յանցագործութիւն է, եւ Հայոց Ցեղասպանութեան հարցը վաղ թէ ուշ պէտք է մտնի Միջազգային դատարան: Ի՞նչ հայցով պէտք է հանդէս գայ պահանջատէր հայութիւնը:

ԱՐԱ ՊԱՊԵԱՆ.- Միջազգային դատարան դիմելու համար մեր ձեռքի տակ նախ պէտք է ունենանք իրաւական փաթեթն ու փորձագիտական եզրակացութիւնը: Իսկ դատարան պէտք է մտնել մէկ հարցով՝ ուժի մէ՞ջ է Վուտրօ Ուիլսընի Նոյեմբեր 22ի իրաւարար վճիռը:

ԱՐՄԻՆԷ ՍԻՄՈՆԵԱՆ.- Բայց դրանով հարցականի տակ չե՞նք դնում փաստաթղթի իրաւական արժէքը:

ԱՐԱ ՊԱՊԵԱՆ.- Դիմել չի նշանակում կասկածի տակ դնել. մենք վստահ ենք, որ փաստաթուղթն ուժի մէջ է, եւ այդ քայլով ընդամէնը վերահաստատում ենք փաստը: Տալիս ենք մէկ հարց, ստանում յստակ պատասխան: Մեզ պէտք է, որ դատարանն ասի՝ այո: Մնացածն անիմաստ խօսակցութիւններ են, որի մէջ ներքաշում են մեզ ու շեղում: ՄԱԿ-ն ունի երկու մարմին, որոնց որոշումները պարտադիր են կատարման. մէկը Անվտանգութեան խորհուրդն է, միւսը՝ Միջազգային դատարանը: Մենք պէտք է ունենանք դատարանի որոշումը, որպէսզի կարողանանք դիմել Անվտանգութեան խորհրդին եւ ասել դատարանի որոշման հիման վրայ՝ որպէս գլխաւոր ոստիկան, դու պարտաւոր ես քայլեր ձեռնարկել որոշումը կեանքի կոչելու համար: Ինչ-որ մէկը պէ՞տք է Թուրքիային պարտադրի, այդ ինչ-որ մէկը ՄԱԿի Անվտանգութեան խորհուրդն է լինելու: Նրանք, ովքեր ասում են, թէ այսօր ժամանակը չէ, վաղը կ՛ուժեղանանք, նոր միայն հարցը կը բարձրացնենք, կամ իրենք են միամիտ, կամ դիմացինին են միամիտի տեղ դնում: Մեզ համար պայքարի իրապաշտ ուղին իրաւականն է, ուր եւ կարող ենք հասնել յաղթանակի:

ԱՐՄԻՆԷ ՍԻՄՈՆԵԱՆ.- Այստեղ լուրջ գործունէութիւն պէտք է ծաւալի Հայաստանի Հանրապետութիւնը, որպէս պահանջատէր: Նախագահ Սարգսեանի ցուցմունքով վերջերս ստեղծուեց պետական յանձնաժողով, դա գործնական քայլ կարելի՞ է համարել:

ԱՐԱ ՊԱՊԵԱՆ.- Դրա փոխարէն ճիշդ կը լինէր վարձել միջազգային իրաւունքի երեք յայտնի մասնագէտի եւ ձեռք բերել փորձագիտական եզրակացութիւնը: Եթէ պետութիւնը կարողացաւ համոզել հայ գործարարին 22 միլիոն տոլար ներդնելու Տաթեւի ճոպանուղու կառուցման վրայ, որը պարապ է մնալու, որովհետեւ մարդ չկայ, նոյն հային կարող է համոզել աւելի քիչ գումարով օժանդակել ազգային կարեւորագոյն հարցերի լուծմանը: Ես ՀՀ իշխանութիւններին առաջարկում եմ՝ եկէք իրաւարար վճիռը դնենք շրջանառութեան մէջ:

Ամերիկացիները զարմանում են՝ եթէ դուք այդքան փաստաթղթեր ունէք, ինչո՞ւ էք մինչ օրս լռում: Աւելին, մեզ չեն հասկանում անգամ թուրքերը: Իրենց հետ խօսել եմ, ասել, կարող ենք պայմանաւորուել ու չբարձրացնել հողային պահանջ, ինձ պատասխանել են՝ դուք դա չէք կարող անել, որովհետեւ դա հող չէ, այլ հայրենիք է, ու քանի դեռ հայը որպէս ժողովուրդ ապրում է, չի կարող հրաժարուել իր հայրենիքից:

Թուրքն էլ է հասկանում, որ հայն իրենն է ուզում, իրենից խլուած հայրենիքը, որն իրաւականօրէն իրեն է պատկանում: Ու նաեւ ուզում է, որ աշխարհը տէր կանգնի իր իսկ նախաձեռնութեամբ եւ մասնակցութեամբ կազմուած, հաստատուած եւ օրինապէս ուժի մէջ մտած փաստաթղթին, ուզում է, որ վերականգնուի իր ոտնահարուած արդարութիւնը:

Ժամանակն է Թուրքիայից պահանջելու, որ դադարեցնի Հայաստանի Հանրապետութեան տարածքները բռնագրաւուած պահելու գործընթացը:

http://asbarez.com/arm/102024/