Ուրիշ լինելու ծանրությունը

 ՖՈՒԱԴ ՔԵՅՄԱՆ

Ստամբուլի քաղաքականությունների կենտրոն,

Սաբանջը համալսարան

Կանայք, հայեր, քրդեր, համասեռամոլներ, ալևիներ, գնչուներ, խղճից ելնելով` զինվորական ծառայությունը մերժողներ և էլի քանի~ նմաններ…

Թուրքիայի ուրիշները համասեռամոլները, հայերն ու կանայք են… Ցանկն այնքա~ն երկար է որ…

Կանայք

Անընդհատ ամուսնուց ծեծ է ուտում, անընդմեջ բռնությունների և ստորացումների ենթարկվում, ահով-դողով պետությունից աջակցություն խնդրում, բայց սպանվում է դանակի հարվածներից: Ամուսնուց անընդհատ ծեծ է ուտում, վախենում է, օգնություն խնդրում, սակայն նա էլ է սպանվում: Մի ավտոմեքենա է մոտենում մայթին, ավտոմեքենայից մի երիտասարդ տղամարդ է իջնում, դուռը բացում, ավտեմեքենայում գտնվող կնոջ մազերից քաշելով` նետում դուրս` պողոտա, աքացի է տալիս, բռնցքահարում, ծեծում, ականատես մարդիկ բավարարվում են դիտելով: Օգնության ձեռք մեկնող չկա, տղամարդը ավելի է տաքանում, սկսում է ավելի ուժգին ծեծել կնոջը: Բողոքի ցույցի մասնակից մի կին կարգախոսներ է հնչեցնում ընկերների հետ միասին, կերած հարվածներից մեկը որովայնին է ստանում, հղի է լինում, կորցնում է երեխային: Միակ պատասխանը, որ ստանում է` «Եթե հղի ես, ի՞նչ գործ ունես այնտեղ»: Տանկի վրա կանգնած մի կին բողոքի կարգախոսներ է հնչեցնում, «Արդյոք ինչի՞ց է դժգոհ, ի՞նչ է ասում» մտածելու փոխարեն հետևյալ հարցն է ծագում. «Տեսնես աղջի՞կ է, թե՞ կին»: Սրանք իմ երկրի կանանց տեսարաններն են: Դեռ քանի~ նման օրինակներ կարելի է բերել: Ամեն օր, ամենուր, հեռուստատեսությամբ և մամուլում, ֆիլմերում և վիրտուալ աշխարհում կատարվում են նման դեպքեր: Թուրքիայում կինն անուն չունի. կանայք կրում են ուրիշ լինելու ծանրությունը:

Հայերը

Քայլում է դեպի իր թերթի խմբագրությունը, վերադառնում է բանկից, արդյոք ի՞նչ է մտածում, ի՞նչ կա նրա գլխում` չգիտենք, բայց հետևից քայլում է սպիտակ բերետով մի երիտասարդ, մոտենում է մարդուն, հետևից անողորմ կերպով փամփուշտները դատարկում մարդու գլխի մեջ, մարդը ձեռքերը վեր է բարձրացնում, տապալվում գետնին, սպիտակ բերետավոր այն երիտասարդը փախուստի է դիմում` «Հային սպանեցի» ասելով: Որոշ թերթեր, որոշ լրագրողներ գրում են, թե «Մենք պետք է ըմբռնումով մոտենանք այն սպիտակ բերետավոր երիտասարդին», որոշ պատանիներ, ի նշան աջակցության այն սպիտակ բերետավոր մարդասպանին, փողոցներում սպիտակ բերետներով են ման գալիս, սևեր հագած մի կին` ձեռքին խոսափող, ելույթ է ունենում թաղման արարողության ժամանակ, ասում, թե «Երեխային մարդասպան մի’ դարձրեք», հիմա էլ է դա շարունակում ասել, բայց «սպիտակ բերետավոր երիտասարդին հասկանանք» ասողները ևս դեռ շարունակում են նման հոդվածներ գրել սյունակներում: Հեռուստատեսային ալիքներում դեռ լսվում են նման ելույթներ, թերթերը դեռ շարունակում են նման առաջնորդողներ հրապարակել: Նրանք դեռ շարունակում են ամրապնդել մեր հայ քաղաքացիների դեմ ատելությունը, բռնությունը, հայերին օտարացնելը:

Ես կոնֆերանսի մի սրահում եմ: Ունկդրում եմ «Ատելության արտահայտությունները ԶԼՄ-ներում» թեմայով ուսումնասիրություններ կատարած գիտնականներին: Նրանք ներկայացնում են իրենց ուսումնասիրություններում կատարված հայտնագործությունները, ելույթի ընթացքում պատկերներ են օգտագործում: Էկրանին իրար հետևից հայտնվում են մեր հայ քաղաքացիներին ուղղված ատելության արտահայտությունների օրինակներ թերթերի գլխավոր էջերից, սյունակագիրների հոդվածներից, Youtube-ից և Facebook-ից: Սիրտս նեղվում է, շատ դժվար է դրանք դիտելը, ընթերցելը: Տիկին Ռաքելը նստում է կողքիս, նա էլ է էկրանին նայում, հետևում այդ օրինակներին, կարդում էկրանին հայտված գրությունները. դեմքին անորոշ արտահայտություն կա: Այդ արտահայտությունը մեզ ցույց է տալիս Թուրքիայում հայ լինելու, ուրիշ լինելու անտանելի ծանրությունը:

Քրդերը

Կիրակի` կեսօրից հետո, հեռուստացույցի առաջ եմ: Նայում եմ «Նուրի» վարնագրով մի ֆիլմ: Դեպքերը տեղի են ունենում Իզմիրի Ալաչաթըում: Կոմեդիայում բավականին ջանք են գործադրել, որ ծիծաղելի լինի: Կիսատաբատ հագած տղամարդիկ և կանայք կան ֆիլմում, նրանք հանգիստ մթնոլորտում են, զրուցում են միմյանց հետ, ապա փողոցի սկզբում լրիվ փակ, գլխաշոր կրող երկու կանայք են հայտնվում, ովքեր քայլում են շորորալով: Խոսում են իրար հետ, տարօրինակ մի բան կա. երբ կանայք մոտենում են, տեսնում ես նրանց դեմքերը. Բեղեր կան նրանց շուրթերի վրա, հոնքերը ուղիղ գծի պես են, նրանց դիտմամբ տգեղացրել են: Քուրդ կանայք են նրանք, խոսում են այլ առոգանություն ունեցող թուրքերենով, և դժվար է նրանց հասկանալը: Ապա հայտնվում են երկու տղամարդ, և հասկանում ենք, որ նրանք այդ կանանց ամուսիններն են, գեր, մազոտ, բեղավոր, առոգանություն ունեցող տղամարդիկ են նրանք, քուրդ տղամարդիկ: Հետո Ալաչաթըի մի փողոցում վեճ է   ծագում այն պատշաճ կիսատաբատով կանանց, գեղեցիկ տղամարդկանց ու տգեղ քրդերի միջև: Ենթադրվում է, որ տեսարանը պետք է կոմիկական լինի, և մենք ծիծաղենք: Վստահ եմ, որ կան ծիծաղողներ, կան նույնիսկ ֆիլմի այդ հատվածը ստեղծագործական համարողներ: Աբսուրդն այն է, որ «ցեղա»պաշտությունը տարածվում է ամենուր: «Ի՞նչ կապ ունի» ասելիս հիշում եք հեռուստատեսությամբ ցուցադրվող մյուս ֆիլմերը. «Քուրդը ահաբեկիչ է, Իսրայելի հետ համագործակցող, Թուրքիայի դեմ դավեր նյութող մի թշնամի»: Բա լրագրողնե՞րը, նրանք, ովքեր ասում են, թե պետք է ըմբռնումով մոտենալ քրդի դեմ բռունցք բանեցնողներին: Արդյոք ինչպե՞ս են դիտում այդ ֆիլմերը մեր քուրդ քաղաքացիները, ինչպե՞ս ընթերցում այդ ֆիլմերին նմանվող հրապարակումները մամուլում: Ի՞նչ է մտածում ինձ շատ հաճախ միայն որպիսությունս հարցնելու նպատակով Դրաբեքիրից զանգահարող իմ բժիշկ ընկեր Շիրվանը: Ծեծվող կնոջ պես, տիկին Ռաքելի նման դեմքին անորոշություն արտահայտություն է հայտնվում ամենայն հավանականությամբ այդ ֆիլմերը դիտելիս: Ուրիշ լինելու անտանելի դժվարությունը որպես անորոշ արտահայտություն արտացոլված է մեր քուրդ քաղաքացիների դեմքերին:

Համասեռամոլները

Պատկերացնենք այսպիսի մի տեսարան. Սրահում` բազմոցի վրա, մի մարդ է նստած, որը բոլորիս պես ողջ օրն աշխատել է, հոգնած եկել տուն, նա բոլորիս նման բազմաթիվ խնդիրներ ու հոգսեր ունի, ընթրելու է, հետուստացույցը միացրած է, սկսում են լուրերը: Մեր բոլորի` ամեն օր ապրած ձանձրալի և առօրեական օրվա վերջում հոգնած մի  քիչ հեռուստացույց է դիտելու և քնելու, վաղն էլ է այդպիսի մի օր լինելու: Մեկ էլ հանկարծ ցնցվում է. լուրերը ներկայացնող հաղորդավարը մի կոնֆերանսի բացման արարողության մասին լուր հաղորդելիս մի պետական նախարարի հասցեին ասում է` «Տառապում է համասեռամոլության հիվանդությամբ»: Հեռուստատեսային ալիքներով քննարկումներ են սկսվում` «Արդյո՞ք համասեռամոլությունը հիվանդություն է» թեմայով: Որոշ դեմոկրատներ ժողովրդավար կերպով ասում են` «Ո’չ, համասեռամոլությունը հիվանդություն չէ», բայց անմիջապես հավելում` «Սակայն մեղք է»: Համասեռամոլ լինել՝ նշանակում է մեղք գործել:

Մարդը քթի տակ մրթմրթում է. «Տո ձեզ ինչ իմ սեռական ուղղվածությունը, մի՞թե ես ձեզ հարցրել եմ, թե ինչ եք մտածում իմ մասին, ի՞նչ իրավունքով եք նման բաներ ասում»: Բայց ձայնը շատ չի բարձրանում: Մեր միջից մեկն է նա, բայց իր ինքնության մասնիկներից մեկի տարբերվող լինելու պատճառով իրեն գտնում է հիվանդության և մեղքի միջև տատանվող քննարկման հորձանուտում: Մարդիկ խոսում են իր մասին: Անգամ որոշ լրագրողներ հիվանդության ախտորոշումը հիմնավորելու համար կարողանում են հեռուստաալիքներով արտահայտել բանականության և երևակայության սահմաններն անցնող այնպիսի նախադասություններ, ինչպիսին է` «Իրաքում իրաքցիներին սպանող ամերիկացի զինվորները բոլորն էլ համասեռամոլ են»: Մարդու դեմքը ստանում է անորոշ արտահայտություն: Նրա դեմքին է դրոշմվում ուրիշ լինելու անտանելի ծանրությունը. հեռուստացույցն անջատում է:

Նախընտրելու ժամանակը

Կանայք, հայեր, քրդեր, համասեռամոլներ, ալևիներ, գնչուներ, խղճից ելնելով` զինվորական ծառայությունը մերժողներ և էլի քանի~ նմաններ: Ստորացման, օտարացման, նյութականացման, առարկայացման ճանապարհով ատելության արտահայտությունների, ցեղապաշտության, արհամարհանքի ենթարկվող տարբեր եղողները: Միմիայն տարբեր լինելու պատճառով ուրիշ լինելու անտանելի դժվարությունն ապրողները: Այսօր հունիսի 12-ն է: Այսօր կարևոր ընտրություններ կան Թուրքիայի ապագայի համար, ընտրություն ենք անելու և մեր ձայները գցելու քվեատուփերի մեջ: Ես իմ ձայնը նրանց օգտին եմ տալիս:

12.06.2011

Ռադիկալ