«ՍԵՎ ԳԻՐՔ. ՆՇԱՆԱՎՈՐ ՕՏԱՐԵՐԿՐԱՑԻՆԵՐԸ ԹՈՒՐՔԱԿԱՆ ՈՃԻՐՆԵՐԻ ԵՎ ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ»

ՀԱԿՈԲ ՉԱՔՐՅԱՆ

Պատմական գիտությունների թեկնածու

Բացառիկ այս աշխատությունը թուրքական ժխտողականության դեմ պայքարելու արդյունավետ միջոց է նաեւ Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացի ծավալումը հետզհետե սպառում է թուրքական ժխտողականության դիրքերը: Սակայն որքան էլ ժխտողականության դիրքերը սպառվեն, կամ նախկին արտգործնախարար Իլթեր Թուրքմենը, նախկին դեսպան Յալըմ Էրալփը, մի շարք մտավորականներ ի լուր սեփական իշխանությունների հայտարարեն, որ Հայաստանը երբեւէ չի հրաժարվի ցեղասպանության ճանաչման քաղաքականությունից, ընդ որում բացառելով «պատմաբանների համատեղ հանձնաժողովում հայկական կողմի հետ 1915-ի իրադարձությունների շուրջը ընդհանուր հայտարարի գալու» հավանականությունը, այնուամենայնիվ Թուրքիան ժխտողականությունից հրաժարվելու որեւէ նախանշան չի ցուցաբերում: Ընդհակառակը, ճանաչման գործընթացի ծավալմանը զուգընթաց Հայոց ցեղասպանության հարցում Թուրքիայի պաշտոնական թեզը հանդիսացող ժխտողականությունը դառնում է մարտնչող, ստանում հետզհետե ագրեսիվ բնույթ:

Ըստ երեւույթին Թուրքիան այլ «հնարավորություն» էլ չունի, որովհետեւ ժխտողականությունից հրաժարվելը նրա համար կնշանակի ինքնակամ վերացնել երկրում Հայկական հարցի վրա դրված տաբուն: Դա թուրք գիտնականների առջեւ կբացի Հայոց ցեղասպանությունը ոչ թե ժխտողականության դիրքերից, այլեւ գիտականորեն` որպես պատմական փաստ ուսումնասիրելու հեռանկարը:

Թուրքիայում Հայոց ցեղասպանության հարցի գիտական ուսումնասիրության դեպքում լիարժեք կբացահայտվի ճշմարտությունը թուրք հասարակության առջեւ: Միաժամանակ կպարզվի, որ քեմալականների ազգային պետությունը ստեղծվել է այլ ժողովուրդների պատմական հայրենիքի տարածքում, Մուստաֆա Քեմալը շրջապատված է եղել հայ ժողովրդի դահիճներով, հետեւաբար ժամանակակից Թուրքիայի հիմնադիրները ցեղասպանության իրագործած մարդասպաններ են:

Այս ամենը անհրաժեշտ կդարձնի ինչպես քեմալական շարժման, այնպես էլ Թուրքիայի Հանրապետության ստեղծման պատմության վերանայումը: Այսպիսով, անխուսափելի կդառնա Աթաթուրքի տաբուի վերացումը երկրում: Այլ կերպ` քանի դեռ գոյություն ունի այս տաբուն, Թուրքիան չի կարող առերեսվել սեփական պատմության հետ: Հետեւաբար նա շարունակելու է կառչած մնալ Հայոց ցեղասպանության ժխտողականությունից: Այս հանգամանքը ցեղասպանության միջազգային ճանաչման ներկա փուլում առանձնակի կարեւորում է թուրքական ժխտողականությունը հակակշռելու նշանակությունը, իսկ դա հաշվենկատ հակահարված է ենթադրում:

Հակահարվածի թերեւս ամենաարդյունավետ ձեւը հայկական կոտորածների եւ Հայոց ցեղասպանության մասին օտարերկրացի հասարակական, քաղաքական, գիտական, գրական եւ արվեստի գործիչների վկայությունների հանձնումն է միջազգային հանրության ուշադրությանը: Այս առումով հատկանշական է վերջերս ՀՀ վարչապետ Տիգրան Սարգսյանի մեկենասությամբ Երեւանում լույս տեսած «Սեւ գիրք. նշանավոր օտարերկրացիները թուրքական ոճիրների եւ Հայոց ցեղասպանության մասին» աշխատությունը, որը նվիրվում է Մեծ եղեռնի 100-ամյակին:

«Հայագիտակ» հրատարակչության լույս ընծայած այս գիրքը, Պետրոս Հովհաննիսյանի խմբագրությամբ, հրատարակության է պատրաստել Ալբերտ Իսոյանը: Ինքն էլ գրի է առել հակիրճ, բայց բովանդակալից առաջաբանը, որտեղ մասնավորապես գրում է. «Ընթերցողը գրքի բազմաթիվ էջերում կգտնի հայ ժողովրդի անշահախնդիր, ազնիվ, նվիրյալ բարեկամների ճշմարիտ կերպարը եւ արեւմտյան դիվանագիտության անթափանց, բազմաշերտ, բազմակողմանի դեմքը: …«Սեւ գրքի» հեղինակները, որպես միջազգային մի բազմազգ, յուրահատուկ խորհրդարան, այս արտակարգ վեհաժողովում ի լուր աշխարհի ճանաչում եւ դատապարտում են Հայոց ցեղասպանությունը»:

«Սեւ գիրքը» 715 էջ է, բացի նախաբանից ունի ուղեցույց եւ անվանացանկ: Գրքում զետեղված են հայկական կոտորածների եւ Հայոց ցեղասպանության մասին վկայող օտարերկրացի ավելի քան 100 անվանի գործիչների հոդվածներ, ելույթներ, հուշեր, գեղարվեստական ստեղծագործություններ, հատվածներ աշխատություններից, որոնց զգալի մասը առաջին անգամ է ներկայացվում:

Այս գործիչներից թերեւս առանձնացնենք թուրքական կոտորածներից պաշտպանելու համար իրեն եւ իր բարեկամներին հայ ժողովրդի տրամադրության տակ դնելու պատրաստակամություն հայտնող Իտալիայի ազգային հերոս Ջուզեպպե Գարիբալդիի կրտսեր որդուն` Ռիչիոտի Գարիբալդիին եւ Հարավսլավիայի նախագահ Իոսիֆ Բրոզ Տիտոյին, որն ի լուր աշխարհի հայտարարել էր. «Հայ ժողովուրդը երկու աշխարհամարտերի ընթացքում միշտ կանգնած է եղել դաշնակիցների կողքին եւ միշտ պայքարել է նրանց դատի համար: Հայ ժողովրդի արդար իրավունքն է ունենալ մեծ Հայաստան»: Տիտոն դրանով կարծես նախապես կանխագուշակել էր Հայոց ցեղասպանության հետեւանքների վերացման փուլը, որը հաջորդելու է միջազգային ճանաչման փուլին:

Գրքում ներկայացված են ոչ միայն մեր ժողովրդի անկեղծ բարեկամները, այլեւ այնպիսի օտարերկրացի գործիչներ, որոնք ամենեւին էլ աչքի չեն ընկել հայամետությամբ: Սակայն այս գործիչները եւս, անկախ հայերի նկատմամբ վերաբերմունքից, իթթիհատականների գազանային էությունն ու օսմանյան Թուրքիայում Հայկական հարցը հայերին իսպառ բնաջնջելու միջոցով լուծելու երիտթուրքական հրեշավոր ծրագիրը բացահայտելու հարցում միացել են հայ ժողովրդի բարեկամներին:
Այլ կերպ` «Սեւ գրքում» ներկայացված գործիչների ընտրությունը ճիշտ է կատարվել: Դա ենթադրում է գրքում ընդգրկված օտարերկրացի գործիչների հոդվածների, հրապարակախոսությունների, ստեղծագործությունների խորը իմացություն, մատենագիտական լուրջ բազա, ինչպես նաեւ բազում տարիների քրտնաջան աշխատանք: Եթե օտարերկրացի գործիչների ճիշտ ընտրությունը անաչառություն է ապահովում «Սեւ գրքին», ապա գործիչների ստեղծագործության իմացությունն ու մատենագիտական բազան բացառիկ նշանակություն են հաղորդում ամենայն բծախնդրությամբ պատրաստված այս աշխատությանը: Ընդ որում, գիտական պատճաշ մակարդակ եւ հրատարակչական բարձր որակ ունեցող այս աշխատությունը բովանդակությամբ նույնպես բացառիկ է ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ հայկական սփյուռքում:

«Սեւ գրքի» արժեքը, սակայն, սոսկ բացառիկությամբ չի պայմանավորում: Աշխարհին ներկայացնելու եւ ճիշտ օգտագործելու դեպքում այս բացառիկ աշխատությունը միաժամանակ դառնում է թուրքական ժխտողականությունը չեզոքացնելու արդյունավետ միջոց: Թեեւ «Սեւ գիրքը» Հայոց ցեղասպանության հարցին նվիրված ուսումնասիրություն չէ, սակայն թուրքական ժխտողականության սնանկությունը օտարերկրացի գործիչների ցեղասպանության մասին անմիջական վկայություններով բացահայտելու հարցում անհամեմատ ազդեցիկ է լինելու, քան բազմահատոր ուսումնասիրությունները: Այս աշխատությունը հրատարակության պատրաստելիս Ալբերտ Իսոյանը լուրջ ներդրում է արել ժխտողականության դեմ պայքարին: «Սեւ գիրքը», բացի բացառիկությունից, Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործում ունի նաեւ պրակտիկ քաղաքական նշանակություն:

«ԱԶԳ» ՕՐԱԹԵՐԹ #105

09-06-2011