Պատմություն և քաղաքականություն դարբինների փողոցում

Քումրու Բաշեր

Դիարբեքիրի պատմական Դարբինների փողոցում անցյալ ժամանակների էթնիկ շերտը տարրալուծվել է: Դարբինների ցավերը լսելով` Քումրու Բաշերը մեջբերում է արհեստի մոռացության մասին…

5 ամիս հետո Դարբինների փողոցն անցնելու է պատմության գիրկը:

Դիարբեքիրի հին և նեղ փողոցներում եմ: Եղանակը տաք է, սակայն մի փողոց կա, որտեղ ավելի տաք է, քան մյուս փողոցներում:

Դարբինների փողոց

10-15 դարբինների արհեստանոցներով աջ ու ձախ շրջապատված այս դյութիչ պատմական փողոցի անմիջապես սկզբում հյուրընկալվեցի դարբին Թարըքին և Սելահադդինին:

 Նրանք ասում էին. «Այս արհեստը սովորել ենք մեր հայ վարպետ Խաչո Թեմիզից»: Վարպետ Խաչոն ներկայում Ստամբուլում բնակվող գրող Մկրտիչ Մարկոսյանի մորեղբայրն է: Վարպետները պատմում են, որ այս քաղաքում դարբինները, դերձակները, ատաղծագործները, պայտագործներն ու ոսկերիչները բոլորը հայ կամ ասորի են եղել:

Իրենց հին վարպետներին ու հարևաններին տխրությամբ են հիշում: Քաղաքում քրիստոնյաների վերջին մեծ գաղթը տեղի է ունեցել 90-ականներին: 50-60 ընտանիքներից մնացել է միայն 7-8 ընտանիք:

Դարբինները պատմում են` քանի որ գյուղական կյանք չկա, դարբնեգործությունն էլ է անկում ապրել: Հայ դարբին վարպետները 90-ականներին գաղթել են Ստամբուլ, Կանադա, Շվեցարիա` իրենց բարեկամների մոտ: Վարպետ Սելահադդինն ասում է. «Վարպետ Մյունջյու, վարպետ Ազատ, Յըլմազ Ռիզգո, վարպետ Ջեմիլ, վարպետ Հեսեն և Միհրան կային: Աստված վկա, այնքան էինք սիրում, երբ գնում էին, փաթաթվել ու հոնգուր-հոնգուր լացում էինք»:

Ամեն ինչ կապվում է քրդական հարցի հետ

Զրույցը գնալով թեժանում է, թեյի բաժակները հաջորդում են միմյանց: Դարբինները տխուր են: Ասում են, որ գործերը վատ են: Հարցնում եմ, թե պատճառը որն է` մտածելով, թե հավանաբար տեխնիկայի մուտքի, արագ արտադրանքի հետևանք է: Իսկ պատասխանը հետևյալն է. «Բնականաբար դա էլ, սակայն հիմնական պատճառը գյուղական կյանքի անկումն է: 90-ականներին մոտ չորս հազար գյուղ դատարկվեց: Մենք վաճառում ենք մանգաղ, գերանդի, գյուղատնտեսական գործիքներ: Այս արհեստը անհետացավ գյուղատնտեսության հետ»:

Բամբակ արտադրող նրանց հաճախորդը ևս մասնակցում է զրույցին. «Երբ 1993 թ. կինս 11 տարեկան էր, գյուղից բոպիկ փախան, ոտքերը փշերով էր պատվել: Այդ տարիներին մենք Դիարբեքիրում էինք, երբ Մազըդաղում գյուղերը դատարկվում էին, այնքան շատ բարեկամներ եկան, որ հայրս երկու տարի 10 տուն էր պահում: Ի՞նչ էինք անելու, հո մեր բարեկամներին սոված չէինք թողնելու»:

Դիարբեքիրում բոլոր խոսակցությունները հանգում են քաղաքականությանը և ապրած ցավերին: Սկսվում են ընտրական խաղադրույքները. «Աստված վկա, Դիարբեքիրում 6-5 հարաբերակցությամբ է լինելու, այստեղ ձայներն անցնելու են Խաղաղություն և ժողովրդավարություն կուսակցությանը»:

Դիարբեքիրի վերջին դարբինները

Հավատում են, որ Արդարություն և զարգացում կուսակցությունը անկախ պատգամավորների վերաբերյալ վետոների և վարչապետ Էրդողանի կատարած հայտարարության («քրդական հարց չի մնացել») պատճառով միավորներ է կորցրել: Վարպետ Սեալհադդինն ասում է. «Նախ ասաց «քրդական հարց» հետո փոխեց ժողովրդավարության հարցի, հիմա էլ սկսել է ասել եղբայրություն: Արդեն չես կարող խաբել քուրդ եղբայրներին»:

Դիարբեքիրի դարբինները հետաքրքրված են ոչ միայն երկրի խնդիրներով, այլև՝ Մերձավոր Արևելքի զարգացումներով: Նրանցից մեկն ասում է. «Եթե Սիրիան խառնվի, այստեղ էլ կխառնվեն», իսկ մյուսն ասում է. «Ամերկան այստեղ խաղեր ունի, ամենուր ցանկանում է կարգավորել»:

Դիարբեքիրի այս պատմական անկյունը 5 ամիս հետո այստեղ չի լինելու, փակվելու է քաղաքի պատմության ևս մեկ էջ: Ասում են` քաղաքապետարանը այս տեսակ ձեռքի արհեստներով զբաղվող կրպակները քաղաքից դուրս գտնվող մի վայր է տեղափոխում: 40 տարի դարբնությամբ զբաղված Խաչոյի աշակերտը` վարպետ Սելահադդինը, ասում է. «Մենք չենք գնալու, արդեն դարբնի արհեստը վերջացավ»:

http://www.internethaber.com/demirciler-sokaginda-tarih-ve-siyaset-351807h.htm