Անատոլիական կենսակերպ Արգենտինայում

Մելիս Ալփհան

Սևինչ Յեշիլթաշի` Թուրքիայի պետական ռադիոհեռուստատեսության ընկերության (TRT) պատվերով նկարահանված «Վերհիշել բարեկամությունը» փաստավավերագրական ֆիլմում ներկայացվում է հազարավոր կիլոմետրեր այն կողմ գտնվող Բուենոս Այրեսում Անատոլիայի (Արևմտյան Հայաստան-Ակունքի խմբ.) սովորույթներով և ավանդույթներով ապրող մի խումբ հայերի պատմությունը:

Ոսկերչական մի փոքրիկ խանութ Բուենոս Այրեսում: Խանութի ներսում, այն ցուցափեղկերի վրա, որոնցում շարված է գոհարեղենը, դրված է նաև պատի երեք ժամացույց: Այդ ժամացույցներից մեկը ցույց է տալիս Ստամբուլի, մյուսը` Երևանի, երրորդն էլ` Բուենոս Այրեսի ժամը:

1974 թ. իր հողը լքած և Բուենոս Այրեսում հաստատված Նազարեթ Սերանոսյանն ասում է. «Այստեղ շատ լավ է: Գալը` եկա, բայց այնտեղի հանդեպ կարոտը ուրիշ է: Չէ՞ որ այնտեղ են  իմ ընկերները: Երբ նոր էի եկել, կարոտից օրեկան 3 տուփ ծխախոտ էի ծխում ու 20 բաժակ սուրճ խմում: Հիմա էլ այդ ամենի հետևանքներն եմ զգում»:

Նազարեթ Սարանոսյանն արդեն 60 տարի զբաղվում է իր մասնագիտությամբ, որն սկսել է սովորել 6 տարեկանում: Նա պատմում է Բահաթթին, Բեքիր, Հյուսեին վարպետների մասին: Ասում է. «Իմ բոլոր վարպետներն էլ մուսուլման են եղել: Եթե թուրք ասենք, մենք էլ ենք թուրք, բայց մեզ այստեղ են թուրք անվանում, իսկ Թուրքիայում թուրք չէինք»:

Այս խանութից ոչ հեռու մեկ այլ ոսկերչի խանութն է: Խոյաս Սմբատը և նրա 56 տարվա կինը նորապսակների պես են: Սմբատի ձեռքը կնոջ ուսին է, մեկ էլ այտն է համբուրում: Կինը թեթևակի խնդալով` հետ է քաշվում: Սմբատն ասում է. «Գիտե՞ս` ամաչում է, գոնե առիթից օգտվենք»:

Կինը նշում է, թե ամենաշատը կարոտում է իր ծնված գյուղը` Չամուրլուն: Թախծոտ լռություն է տիրում: Վերադառնում ենք Նազարեթի մոտ: Վերջինս ցույց է տալիս պատին կախված երեխաների նկարները և ասում. «Տեսե’ք, այս երեխաները միշտ «դեդե» (թուրքերեն` պապիկ) ասելով են մեծացել և խոսել սովորել, իսկ այդ բառը ոչ թե հայերեն է, այլ` թուրքերեն…»:

Հիշում է իր մանկությունը, այն օրը, երբ դպրոց է ընդունվելիս եղել. «Մայրս մեզ համար գոգնոց էր գնել: Երբ դպրոցում մեր անուններն էին գրանցում, և եղբայրս հայտնեց իր անունը (Սմբատ), պաշտոնյան ասաց. «Դու’րս եկեք: Այստեղ հայերի համար տեղ չկա»: Այդ դեպքը երբեք մտքիցս դուրս չի գալիս: Հետո հայրս ասաց. «Գնացեք, զավակնե’րս, գնացեք` արհեստ սովորեք»: Մեր հարևանը` Դյուրիյե հանըմը, ուսուցիչ էր: Նա բողոքեց, և դպրոցից երկու հոգու հեռացրեցին: Ոստիկան ուղարկեցին մեր տուն, որ հորս համոզեն` մեզ դպրոց ուղարկի: Հայրս ասաց` չեմ ուղարկի: Մենք այդպես էլ չսովորեցինք: Գրել-կարդալն էլ բանակում եմ սովորել» (Ընդգծումը Ակունքի խմբագրությանն է):

Այս տեսարանները վերցված են Սևինչ Յեշիլթաշի` Թուրքիայի պետական ռադիոհեռուստատեսության ընկերության (TRT) պատվերով նկարահանված «Վերհիշել բարեկամությունը» փաստավավերագրական ֆիլմից: Երբ TRT-ն պատվիրեց հայերի վերաբերյալ մի վավերագրական ֆիլմ նկարահանել, Յեշիլթաշն ընգրկվեց մի խորը ուսումնասիրության գործընթացի մեջ: Կարդաց այդ թեմայով առկա գրականությունը, դիտեց այլ փաստագրական ֆիլմեր: Եվ այդ ուսումնասիրության ընթացքում տեղեկացավ, որ աշխարհի մի ծայրում` Հարավային Ամերիկայում, անատոլիական ավանդույթները պահպանած հայեր կան: Նրանց հետ կապ հաստատելուց հետո գնաց-հասավ Արգենտինա: Ահա և «Վերհիշել բարեկամությունը» ֆիլմը ներկայացնում է թե’ Արգենտինայում և թե’ Ֆրանսիայի Վալանս քաղաքում հաստատված Թուրքիայի հայերի պատմությունները, հայեր, որոնց հետ զրուցել է Յեշիլթաշը:

Յեշիլթաշն ասում է. «Անընդհատ հուզվում էինք: Նրանք ուժեղ կարոտ են քաշում և լրիվ հեռու են քաղաքականությունից: Ֆիլմում հատկապես շատ ուշադրություն դարձրեցի, որ թշնամություն սերմանող ոչ մի բառ չլինի, որովհետև դա արել եմ ոչ թե հայերին մեզնից օտարացնելու, այլ միավորելու համար: Նրանցից մեկը, օրինակ, քանդակագործ է: 50 տարվա ընդմիջումից հետո առաջին անգամ է թուրքերեն խոսում: Մեզ ասում է` դուք Ստամբուլի լեզվով եք խոսում: Նա Մալաթիայի առոգանությամբ է խոսում: 1970 թ. Մալաթիայից տեղափոխվել է Վալանս: Քանի որ Խոսրով գյուղից գնացած մի մալաթիացի է, ամեն օր համացանցի միջոցով հետևում է Մալաթիային և Թուրքիայում բնակվող հայերին վերաբերող լուրերին, իսկ Կարպիսը խոսում է մոր գերեզմանի մասին. «Այստեղ Թուրքիայից շատ եկողներ կան: Հայրս վախճանվել է 1987 թ.: Էհ, կյանքը շարունակվում է: Հայրս միշտ ցանկանում էր վերադառնալ Թուրքիա»:

«Վերհիշել բարեկամությունը» ֆիլմը դիտելիս մարդ արցունքները հազիվ է զսպում: Այս ողջ վիճաբանությունների մեջ 4-5 հոգու պատմությունը ձեզ ամենաանսպասելի տեղից է բռնացնում: Այն կրկին ցուցադրվելու է TRT-ում, անպայման դիտեք:

07.06.2011

Հյուրիեթ