Եգիպտոսի հայկական պարբերականները

Զաքարյա Միլդանօղլու

Հայկական պարբերականներն ունեն ընդհանուր առանձնահատկություններ. բազմաթիվ պարբերականների թղթապանակներում տեղ է գտնում «նոր ժամանակաշրջան» արտահայտությունը: Պարբերականների հրատարակումը գրաքննության, տնտեսական ճգնաժամերի, մեկ այլ հրապարակումների հետ միավորվելու, քաղաքը փոխելու և նմանատիպ պատճառներով դադարել է, սակայն որոշ ժամանակ անց նորից սկսել են լույս տեսնել:  Ընդհանուր առանձնահատկություններից մեկն էլ ժամանակ առ ժամանակ «հատուկ համար» լույս ընծայելն է:

«Ազդարարի» Ճանապարհորդություն սյունակը ևս կարճ ժամանակով դադար է տվել՝ «Առաջիկա շաբաթ` «նոր ժամանակաշրջանում», Ձեզ հետ հանդիպելու ենք  նոր ֆորմատով» ակնկալիքով:

Մոտ մեկ ամիս է՝ ողջ աշխարհի հայացքն ուղղված է Եգիպտոս: «Ակօս»-ի էջերում կարող եք տեղեկություններ գտնել Եգիպտոսի և հայերի մասին: «Ազդարարի» Ճանապարհորդություն սյունակի այս շաբաթվա «հատուկ համարի» թեման էլ Եգիպտոսի հայկական պարբերականներն են:

1865-1980 թթ. Եգիպտոսում լույս է տեսել շուրջ 121 հայերեն պարբերական, որից 83-ը՝ Կահիրեում, 138-ը` Ալեքսանդրիայում: 2003 թ. դրությամբ այս թիվը հասել է 160-ի: Եգիպտոսի հայկական պարբերականները, այնպես, ինչպես բարեգործական կազմակերպությունների, ինչպես նար գրական ու արվեստի  հրապարակումները, սոցիալ-քաղաքական օրաթերթերը, տարեգրքերը, դպրոցական թերթերն ու ամսագրերը, երգիծական թերթերն ու ամսագրերը, երիտասարդական ու քաղաքական կուսակցությունների տպագիր օրգանները, կարելի է քննել` բաժանելով մի քանի խմբերի:

Ընդհանրապես Եգիպտոսի հայկական պարբերականները կարճ կյանքը են ունեցել: Պարբերականների հիմնական մասը մեկ-երկու տարին դեռ չլրացած դադարել է լույս տեսնել, սակայն նրանց շարքում կան պարբերականներ, որոնք 100-ամյա պատմություն ունեն: 2003 թ. դրությամբ դրանցիցի 3-ը շարունակում են լույս տեսնել: Եգիպտոսի հայկական պարբերականների հետ մեկտեղ հրատարակվել են հարյուրավոր գրական և պատմական բովանդակությամբ հայերեն  գրքեր: Բավարարվենք տեղեկացնելով, որ հայոց պատմության բնագավառում կատարված ուսումնասիրությունները կարևոր են, և Եգիպտոսում բոլոր այս հրապարակումներին համապատասխան տպագրություն է կազմակերպվել:

Անհնար է բոլոր այս պարբերականներին ծանոթանալ այս հոդվածի շրջանակներում, ուստի ներկայացնենք տարբեր բնագավառներում առաջատար պարբերականներից մի փոքրիկ ընտրանի…

Արմավենի– Եգիպտոսի առաջին հայկական պարբերականը: Բանասիրական ամսագիր է, որը լույս է տեսել 1865 թ. Կահիրեում, 4 համարով:

Նեղոս– Լույս է ընծայել Անտոն Ռշտունին 1889 թ. Ալեքսանդրիայում՝ որպես շաբաթաթերթ:

Արտեմիս– Ընտանեկան ամսագիր, որը լույս է տեսել 1902-1903 թթ.: 20-րդ դարի հայ կանանց տպագիր օրգանն է:

Ազատ Բեմ- Լույս է ընծայվել Ալեքսանդրիայում 1903 թ.՝ վերակազմավորված Հնչակյան կուսակցության կողմից:

Գրասեր- 1904-1905 թթ. լույս է տեսելԱլեքսանդրիայում՝ որպես «Գրքասերների միության» ամսեկան երկու անգամ լույս տեսնող հանդես:

Շիրակ– Գրական և սոցիալական ամսագիր, որը սկսել է հրատարակվել 1905 թ. Ալեքսանդրիայում: 1906 թ. տեղափոխվել է Կահիրե, իսկ 1909 թ.` Կ. Պոլիս: Այնպիսի հայտնի գրողներ, ինչպիսիք են Վահան Թեքեյանն ու Արփիար Արփիարյանը, եղել են այս հանդեսի խմբագրերը:

Թերթիկ- Հրատարակվել է 1906 թ. Երվանդ Օտյանի և Երվանդ Անդրեասյանի կողմից՝ որպես օրաթերթ:

Մտրակ– Տպագրվել է 1908 թ. Բարսեղ Շահբազի կողմից. ամսվա մեջ երկու անգամ լույս տեսնող քաղաքական և գրական հանդես:

Ավել- Ամսվա մեջ 2 անգամ պարբերականությամբ լույս տեսնող երգիծական հանդես: 1908 թ. հրատարակվել է Կահիրեյում, իսկ 1914-1918 թթ.` Կ. Պոլսում:

Միություն- Հրատարակվել  է 1912 թ.       Կահիրեում, 1928 թ. տեղափոխվել է Փարիզ, իսկ 1947-1962 թթ. Նյու Յորքում լույս է տեսել մեկամսյա և երկամսյան պարբերականությամբ:

Հուսաբեր– Լույս է տեսել 1913 թ. Կահիրեում: 1923 թ. դարձել է Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն կուսակցության տպագիր օրգանը:

Եգիպտահայ տարեցույց – Լույս է տեսել 1914 թ. Կահիրեում: 1917 թ. տեղափոխվել է Կահիրե, իսկ 1926թ. դադարել է հրատարակվել: Ամբողջությամբ ութ հատոր է լույս տեսել:

Արև– 1915 թ. տպագրվել է Ալեքսանդրիայում, իսկ 1924 թ. հետո` Կահիրեում: Մինչ օրս շարունակվում է լույս ընծայվել որպես Ռամկավար կուսակցության Եգիպտոսի շրջանի տպագիր օրգան:

Սավառնակ– Քաղաքական և երգիծական թերթ, որը հրատարակել է 1919-1971 թթ. Կահիրեում Երվանդ Մըսըրյանի կողմից:

Հայկական սինեմա – Երգիծական շաբաթաթերթ, որը հրատարակվել է 1925-1926 թթ. Կահիրեում: Այս շաբաթաթերթի խմբագրությունը ստանձնել են հայտնի երգիծաբաններ Ալեքսանդ Սարուխանը և Երվանդ Օտյանը:

Արաքս– Հրատարակվել է 1925-1965 թթ. Ալեքսանդրիայում: Սկզբանական շրջանում եղել է «Զարթոնք» ուսանողական միության պարբերականը:

Փունջ-Հրատարակվել է 1925 թ. Ալեքսանդրիայում, իսկ 1925-1946 թթ.` Կահիրեում՝ որպես մանկական հանդես, երկշաբաթյա պարբերականությամբ:

Ջահակիր– Լույս է տեսել 1948 թ. Կահիրեում՝ որպես գրական և սոցիալական հանդես: Շարունակում է տպագրվել նաև մեր օրերում: