Հայերէնը Թուրքիայում տկարանում է

Պոլսահայերը սովորում են 50-ամեայ վաղեմութեան հայերէնի դասագրքերով

«Հրանդ Տինք» հիմնադրամի հրաւէրով Թուրքիա մեկնած լրագրողներս այցելեցինք Պոլսոյ 1886թ. հիմնադրուած ՙԱզգային Կեդրոնական վարժարան՚, որը 1980-ից ղեկավարում է Սիլվա Գույումճեանը: Նա հայոց լեզու եւ գրականութիւն է դասաւանդում, թրքերէն է թարգմանել Մնձուրու ստեղծագործութիւնները, հայկական հաստատութիւնների եւ հայ անհատների մասին յօդուածներով հանդէս եկել թրքական մամուլում: Ինչպէս տեղեկացրեց տիկին Գույումճեանը, իրենց վարժարանում չեն անցնում հայոց պատմութիւն, բայց այդ առարկան դասաւանդւում է հայ գրականութեան միջոցով: Ասում է, երբ, օրինակ, Գրիգոր Զոհրապ են անցնում, ուսուցիչը բնականաբար անդրադառնում է այն ամէնին, թէ ինչու եւ ինչ պատահեց նրա հետ: «Գրականութեան մեջ բաժին-բաժին պատմութիւն ունինք եւ ոչ միայն 1915-ը…»,- պարզաբանում է տնօրէնը: Նա նշում է, որ 50-60 տարուայ դասագրքերով են պարապում, ափսոսում, որ մեր օրերում Դանիէլ Վարուժանի նման անհատներ չկան, որոնք չէին զլանայ անգամ գիւղական վարժարաններում ուսուցչութիւն անել: Նեղսրտում է, որ գիրք ստեղծողներ չկան, իսկ կիսատ-պռատ դասագրքեր իրենք չեն ուզում: Ազգային Կեդրոնական վարժարանը համայնքային օժանդակութիւններով ու զոհողութիւններով է գոյատեւում: Տնօրէնը փաստում է, որ յաճախ հայ ծնողի համար կարեւորը իր երեխայի մուտքն է համալսարան եւ ոչ թէ հայեցի կրթութիւնը: Պատահական չէ, որ շատերը թրքական կրթօջախներ են նախընտրում: Կեդրոնականում նգամ թուրք գրականութիւնն են հայերէն դասաւանդում, ընդունում են միայն Թուրքիայի քաղաքացի հայերին, պարտադիր պայման է քրիստոնեայ լինելը: 

Տիկին Սիլվայի պատմելով՝ պոլսահայ վարժարանների մեծ մասը հիմնուել է 1860-ականներից յետոյ: Նրանցից նշանաւորներից են իրենց եւ Էսաեան վարժարանը (1895թ.): Այս պահին Կեդրոնականը 230 աշակերտ ունի, ամէն տարի 50-60 շրջանաւարտ է տալիս: Նաթալի անունով ուսուցչուհին եւս դժգոհեց դասագրքերից. «Երբեմն անձնական նոթեր կը պատրաստենք եւ անոնք կը գործածինք»: Հայոց լեզուի դասագրքի խնդրով դիմել են ՀՀ ԿԳ նախարարութեանը, բայց քանի որ լեզուի մեծ տարբերութիւն կայ՝ արեւմտահայերէնի եւ արեւելահայերէնի, հայաստանեան դասագրքերը նպատակայարմար չեն գտնում օգտագործել: «Տնօրէններ եւ ուսուցիչներ պէտք է առաւելագոյն բծախնդրութիւն ցոյց տան վարժարաններէ ներս հայերէնախօսութեան: Աշակերտը հայ ուսուցչին, հայերէն գիտցող ուսուցչին հետ ուրիշ լեզուով մը խօսելու առիթը եւ համարձակութիւնը պէտք չէ ունենայ»,- համոզուած է տիկին Սիլվան: «Հայերէն լեզուի ուսուցումը այսօր իջած է այնպիսի մակարդակի մը, որ կարելի չէ այլեւս հանդիպիլ հայերէնի քաջատեղեակ երիտասարդի մը: Օտար վարժարաններու ճիգն ու թափն ալ հրահրած է հայերէնի տկարացումը»,- մտահոգուած է վարժարանի տնօրէնը: Նա գտնում է, որ հայերէն դասագրքերն անբաւարար են իրենց բովանդակութեամբ եւ «համակրելի չեն թուիր տղոց, մասնաւորաբար, եթէ բաղդատուին օտար լեզուի դասագրքերուն հետ»: 

Գումգափու թաղամասում գտնուող Գեդիկփաշա փողոցի բողոքական եկեղեցու նկուղում էլ Հայաստանից անօրինական ներգաղթածների երեխաներն են սովորում: Նրանք չեն կարող այլ կրթօջախներ յաճախել: Գրքերն այստեղ ուղարկում է ՀՀ ԿԳ նախարարութիւնը: 

Ուսուցիչներից Հերքինազ Աւագեանին Թուրքիա է բերել վաստակելու ցանկութիւնը, նա այստեղ սկզբում դայակութիւն է արել, ապա անցել մանկավարժութեան: Ասում է, որ 7 տարի է, ինչ գործում է այս «անօրինական» դպրոցը, սկզբում 7 աշակերտով են սկսել, հիմա սաների թիւը 70-ի է հասնում, մանկապարտէզ էլ ունեն: Հերիքնազը, որ վերջերս Հայաստանում մասնակցել է սփիւռքահայ ուսուցիչների խորհրդաժողովին, նշում է, որ իրենք Հայաստանի դպրոցական ծրագրին համապատասխան կրթութիւն են տալիս, բայց՝ մինչեւ 5-րդ դասարան: Աւելի բարձրի հնարաւորութիւն եւ մասնագէտներ չունեն: Նա ժամանակին աշխատել է Երեւանի թիւ 180 դպրոցում, այժմ ամուսնացած է պոլսահայի հետ, բայց մտածում է մի օր Հայաստան վերադառնալու մասին: 

Գոհար Յակոբեան

Պոլիս–Երեւան 

http://www.azator.gr/archive/2011/may/100511/lur10.html