Պատրիարքությունը` որպես ժողովրդավարության խնդիր

Դիլեք Քուրբան

«Ո՞վ պետք է որոշումներ կայացնի հայերի «ավանդույթների» վերաբերյալ: Ի՞նչ պետք է անել, եթե դրանք չեն համապատասխանում կյանքի բերած նոր իրավիճակին և կարիքներին»:

Հայկական համայնքի որոշ շրջանակներ առարկություն հայտնեցին իմ այն հոդվածին, որում քննադատում էի Հայոց պատրիարքարանի ընտրությունների հանդեպ կառավարության ցուցաբերած դիրքորոշումն ու Էգեմեն Բաղըշի ասածները: Պատրիարքարանի շրջանակներին մոտ եղող, բայց ոչ կրոնավոր այդ հատվածի քննադատությունները կարելի է մեկտեղել մի քանի վերնագրերի տակ:

Այն հանգամանքը, որ խնդրին մոտեցել էի առանց պատրիարքարանի որևէ իրավասուի կամ «մասնագետի» կարծիքը հարցնելու, տեղիք է տվել, որպեսզի «մեղադրվեմ» «ոչ գիտականության ու չեզոք չլինելու» մեջ:

«Պատճառը կառավարությունը չէ»

Այդ առարկությունների համաձայն` Ստամբուլի նահանգապետարանի կողմից պատրիարքի ընտրությունների անցկացումը թույլ չտվողը ոչ թե կառավարությունն է, այլ՝ ներհամայնքային մի խումբ, այսինքն` Պատրիարքի ընտրության նախաձեռնող խումբը: Պատրիարքարանի Հոգևոր խորհրդի կողմից համապատրիարքի ընտրությունների նախապատրաստման գործերով զբաղվող այս քաղաքացիական հանձնաժողովը, նոր պատրիարքի ընտրություն անցկացնելու համար կառավարությանը դիմելով, դուրս է եկել իր իրավասությունների շրջանակից: Կառավարությունը երբ ստացել է տարբեր ընտրությունների երկու դիմումներ, երկուսն էլ մերժել է և գտել մի հարմար «միջին լուծում»: Այդ լուծումը, որը նախատեսում է պատրիարքի գլխավոր փոխանորդի ընտրությունը, ոչ թե կառավարության արած գյուտն է, այլ՝ պատրիարքարանի ավանդույթներում առկա մի կիրառում: Միայն որոշակի իրավասություններ ունեցող «պատրիարքի փոխանորդի» պաշտոնից տարբեր եղող «պատրիարքի գլխավոր փոխանորդը» «պատրիարքի` պաշտոնական պարտականություններն իրականացնել չկարողանալու դեպքում» կարող է օգտվել այն բոլոր իրավասություններից, որ ունի պատրիարքը: Պատրիարքարանի ավանդույթներում առկա է նաև համապատրիարքի աթոռ: Պատրիարքները ողջ եղած ժամանակ «իրենք են ընտրել համապատրիարքներին, որպեսզի վերջիններս օգնեն իրենց»:

Պատրիարքարանի միակ իրավասու պաշտոնը հանդիսացող Հոգևոր խորհրդի կողմից համապատրիարք ընտրելու որոշումը հավանության էր արժանացվել բոլոր հոգևորականների կողմից: Պատրիարքությունը ոչ թե քաղաքական, այլ կրոնական պաշտոն է, և քաղաքացիականները հոգևոր հարցերում իրենց կարծիքն արտահայտելու իրավունք չունեն:

Ըստ հայկական եկեղեցու սովորույթների` քանի դեռ պատրիարքը չի վախճանվել կամ հրաժարական տվել, նոր պատրիարք չի կարող ընտրվել, անհնար է նոր պատրիարք ընտրելու որոշում կայացնել: Պատրիարք Մեսրոպ Երկրորդի վախճանվելուց հետո նոր պատրիարքը դարձյալ համայնքի կողմից է ընտրվելու:

Իմ պատասխանները` առարկություններին

Ըստ իս` խոսքը նախ և առաջ ժողովրդավարության քննարկման մասին է: Անկախ նրանից, թե որն է կարգավիճակը, և ինչպիսին են իրավասությունները, ընտրության միջոցով իշխանության եկող որևէ պաշտոնի մասին քննարկումներն իրականում վերաբերում են ժողովրդավարությանը: Հայկական համայնքի քվեներով որոշվող պատրիարքի ով լինելը, երբ և ինչպես ընտրվելը, եթե անգամ խոսքը գնար կրոնական առաջնորդի մասին, չի կարող լինել այնպիսի մի հարց, որը որոշեն միայն հոգևորականները: Հայկական համայնքը, որպես ամբողջություն, այս խնդրի կողմերից մեկն է, մանավանդ որ հայոց պատրիարքը երբեք չի եղել միայն կրոնական առաջնորդ: Ամեն մի հարցի ներկայացման մեջ որոշիչ դեր է կատարում այն, թե ինչպես եք դուք ընկալվում ձեր դիմացինի կողմից: Եթե Թուրքիա պետությունը պատրիարքին ընկալեր զուտ որպես կրոնական ներկայացուցիչ, ապա նրան որպես հասցեատեր չէր ընդունի համայնքի բոլոր հարցերի առումով` վաքըֆների սեփականության խնդիրներից մինչև 1915 թ., Հայաստանի հետ հարաբերություններից մինչև հայկական դպրոցների հարցերը: Ընտրովի լինելը այս պաշտոնին ավելի մեծ իմաստ է հաղորդում, որն անցնում է հոգևորի որակից, իսկ այդ հանգամանքը խոսքի իրավունք է տալիս հայերին` տվյալ պաշտոնը որոշելու առումով:

Հիմնախնդիրը

Հիմնախնդիրը ոչ թե այն որակն է, որը տրվելու է մինչև պատրիարքի մահը վերջինիս իրավասություններն ստանձնող անձին, լինի դա համապատրիարք, գլխավոր փոխանորդ կամ ուրիշ մի բան, այլ` ով է որոշելու այդ պաշտոնը կրողին: Այն դեպքում, երբ պատրիարքը ընտրվում է հայկական համայնքի ընտրած ներկայացուցիչների կողմից, որոնց շարքում լինում են նաև ոչ հոգևորականներ, համապատրիարքը որոշվում է միայն հոգևորականների միջոցով: Նմանապես «Պատրիարքի գլխավոր փոխանորդի» կարգավիճակում եղող Աթեշյանը ևս որոշվել, այսինքն` նշանակվել է Հոգևորականների ընդհանուր խորհրդի կողմից: Բացի այդ` պնդել, թե այն գլխավոր փոխանորդը, որին որոշում է պատրիարքը և ժամանակավորապես նրան վստահում իր պաշտոնը` քաղաքից դուրս գնալու դեպքում և պատրիարքի կողմից չընտրված «գլխավոր փոխանորդը» միևնույն բանն են, նշանակում է թերագնահատել հայկական համայնքի բանականությունը: Նմանապես այն, որ համապատրիարքը ևս որոշվում է պատրիարքի կողմից, հարմար սովորույթ չէ` խելքի ունակությունները կորցրած պատրիարքի դեպքում:

Սովորույթը և ժողովրդավարությունը

Ե՞րբ է մահանում պատրիարքը` վերջին շունչը տալու ժամանա՞կ, թե՞ այն դեպքում, երբ նրա բանականությունը չի աշխատում: Բժշկական էթիկայի տեսանկյունից բավականին վիճահարույց հարց է, բայց այս հարցում միակ և վերջնական վճիռը չի կարող հոգևորականներին պատկանել: Եթե դրանք չեն կարողանում պատասխանել կյանքի առաջացրած նոր իրավիճակներին և կարիքներին, ապա ի՞նչ պետք է անել այդ դեպքում: Քանի որ մինչ օրս չի եղել նախադեպ, որ պատրիարքը, ով իր պաշտոնին լինելով հանդերձ` կորցրած լիներ խելքի ունակությունները, ապա պետք է մի նոր ավանդույթ հորինել: Մանավանդ որ վիճահարույց է նաև հոգևորականների` ներկայիս սովորույթի մասին մեկնաբանությունը: Ըստ ավանդույթի` թե’ գլխավոր փոխանորդը և թե’ համապատրիարքը որոշվում են հենց պատրիարքի կողմից: Քանի որ այս դեպքում դա անհնար է, այդ որոշումը պետք է կայացնի հայկական համայնքը:

Լա’վ, իսկ ո՞վ է հայկական համայնքը: Այն դեպքում, երբ 50 հազար հոգանոց համայնքի 5 հազարից ավել անդամները պահանջում են (համա)պատրիարքի ընտրություններ, հայերի փաստաբանների կողմից դատական գործ է հարուցվել` կառավարության` ընտրության պահանջը մերժող որոշման կապակցությամբ, և արդեն երկու տարի է, ինչ համայնքի մամլո օրգանները օրակարգում են պահում այս խնդիրը. այս հարցում չի կարող հիմք ընդունվել միայն պատրիաքարանի և նրա շրջապատի տեսակետը: Հենց դա է կառավարության սխալը… Կարծում եմ, թե այս հարցը, որը մինչ օրս ձգտել են համայնքի ներսում պահել` «թող մեր մեջ մնա» տրամաբանությամբ, ազգային մամուլ տեղափոխելը շատ օգտակար կլինի: Համոզված եմ, որ որպես երեք ու կես տարի «Ակօս»-ում աշխատած և Թուրքիայի հասարակության մեջ ապրած մեկը` ես նույնպես այս թեմայով խոսքի իրավունք ունեմ: Ինչ վերաբերում է  չեզոքությանը, ապա երբեք նման նկատառում չեմ ունեցել:

«Ռադիկալ» օրաթերթ

 04.12.2010