Պահելով հավատքը Թուրքիայում. Դինքին փոխարինած խմբագիրն ասում է` հայկական համայնքն ուժեղ է

Ստամբուլում հայկական Կեդրոնական վարժարանը

Ամեն ամսվա վերջին կիրակի օրը ստամբուլահայ Բագրատ Էստուկյանն այցելում է Ստամբուլի Բոսֆորի ափ, որպեսզի մասնակցի հայկական Բոյաջի գյուղ թաղամասի Սուրբ Երից մանկանց եկեղեցում մատուցվող պատարագին:

«Ստամբուլում գործում են 30-ից ավելի հայկական եկեղեցիներ,- ասում է Էստուկյանը, որը նաև Ստամբուլում լույս տեսնող «Ակօս» օրաթերթի հայկական բաժնի խմբագիրն է: – Ջարդերից հետո մեր նախնիները եկան Ստամբուլ` «ազատություն» գտնելու հույսով: Ստամբուլն այն ժամանակ տարբերվում էր թուրքական այլ քաղաքներից, սակայն փաստն այն էր, որ դարձյալ Թուրքիա էր»:

Ցեղասպանությունը վերապրածների սերունդները մեծանում են թուրքական հայատյաց քաղաքականության մթնոլորտում, որին չդիմանալով` շատերը լքում են Թուրքիան: Եթե 1915 թվականի վերջին Ստամբուլում ապրում էին 300.000-ից ավելի վերապրածներ, ապա այսօր հայկական համայնքի թիվը հասնում է 60-70 հազարի:

«Եթե ժողովուրդը փոխվի, մի քանի սերունդ հետո

պետությունն էլ կփոխվի»,- ասում է Էստուկյանը

Ստամբուլի հայկական համայնքին են պատկանում Սուրբ Փրկիչ հայոց ազգային և Սուրբ Հակոբ կաթողիկե հիվանդանոցները: Լույս են տեսնում երեք օրաթերթ` 2000 թվականին հիմնադրված երկլեզվյան 24 էջանոց «Ակօսը», որի չորս էջերը հայերեն են, (տպաքանակը` 5000-6000), 102-ամյա «Ժամանակը» (տպաքանակը` 2000) և 1940-ից լույս տեսնող «Մարմարան» (տպաքանակը` 1500):

 Ստամբուլում է գտնվում Թուրքիայի միակ` «Արաս» հայկական հրատարակչությունը:

Հրատարակչության խմբագիր Արտաշես Մարկոսյանն ասում է, որ «Արասի» նպատակն է պահպանել Թուրքիայի հայերի մշակութային ժառանգությունն ապագա սերունդների համար:

«Հայ լինելու միակ ապացույցը մկրտությունն է»,-

ասում է Սիրվարդ Կույումջյանը:

Մինչ օրս շուրջ 120 անուն գիրք են հրատարակել, որոնց մեկ երրորդից ավելին հայերեն է: Դրանց շարքում կան նաև ցեղասպանության թեմայով գրքեր, որոնք այսօր վաճառվում են Ստամբուլի գրախանութներում: Երևանում «Արասի» հրատարակած գրքերը վաճառվում են «Արթ բրիջ»-ում:

Ստամբուլի հայկական համայնքն ունի 5 ավագ և 14 տարրական դպրոց, որտեղ սովորում է 3000 երեխա, սակայն համայնքում նրանց ընդհանուր թիվը հասնում է 12.000-ի: Մյուսները հաճախում են թուրքական դպրոցներ, որոնք, ի տարբերություն հայկական դպրոցների, անվճար են:

 

Հրանտ Դինքի աշխատասենյակը

«Ակօս» թերթի խմբագրությունում:

1886-ին հիմնված Կեդրոնական վարժարանը ստամբուլահայ ավագ դպրոցներից մեկն է, որն ունի 9-12-րդ դասարանում սովորող շուրջ 230 սան և ամեն տարի տալիս է է 50-60 շրջանավարտ: Սովորում են բացառապես մկրտված հայեր:

«Նախակրթարանի մուտքի մոտ պետք է փաստես, որ հայ ես, իսկ հայ լինելու միակ ապացույցը մկրտությունն է»,- ասում է Կեդրոնական վարժարանի տնօրեն Սիրվարդ Կույումջյանը:

Վարժարանի փոխտնօրենը թուրք է, ինչը պարտադիր է Թուրքիայի հայկական կամ մյուս ազգային փոքրամասնություններին պատկանող դպրոցների համար: Հայոց պատմության դասերին արգելված է խոսել հայոց ցեղասպանության մասին: Այդ բացը փորձում են լրացնել հայ գրականության ուսուցիչները` հպանցիկ անդրադառնալով 1915 թ. տեղի ունեցած անցքերին:

Վարժարանը մասնագետների ու դասագրքերի կարիք ունի: Օգտագործում են 50-60 տարվա դասագրքեր:
Հայոց լեզվի ուսուցչուհի Նատալի Բաղդադն ասում է, որ Թուրքիայում հայկական դպրոցն ավարտածները բարձր պաշտոններ զբաղեցնելու իրավունք չունեն, սակայն դառնում են լավ լեզվաբան, փաստաբան, բժիշկ կամ ուսուցիչ:

Միշտ թարմ ծաղիկներ կան Դինքի գրասենյակում,

որը մինչ այսօր՝ նրա մահվանից գրեթե 4 տարի անց,

դեռ պահպանվում է այնպես,

ինչպես նա թողել է ու այլևս չի վերադարձել:

Ստամբուլի հայ համայնքի կյանքում բեկումնային եղավ «Ակօսի» խմագիր Հրանտ Դինքի մահը, որին 2007 թվականի հունվարի 19-ին սպանեց թուրք ազգայնամոլ Օգյուն Սամաստը հենց «Ակօսի» խմբագրատան առջև: 

«Անհավատալիորեն թափ ստացավ թաքնված հայերի հայտնությունը: Նրանք գալիս էին ու ասում` Հրանտին սպանեցին հայ լինելու համար, մենք էլ հայ ենք, թող մեզ էլ սպանեն»,- պատմում է Էստուկյանը:

«Ակօսի» խմբագրության աշխատակիցներն ասում են, որ թերթում արգելված թեմա չունեն: Դեռ Հրանտի կենդանության օրոք օգտագործում էին «ցեղասպանություն» բառը, ինչի համար շատ ծանր հատուցեցին: Այսօր առավել ևս չօգտագործելու պատճառ չունեն:

 

«Արաս» հայկական հրատարակչությունը Ստամբուլում:

«Թերթը փորձել է միշտ պատմելով խոսել ցեղասպանության մասին, ներկայացնել պատմական իրողությունը, որովհետև այսօրվա թուրք ժողովուրդը չգիտի, թե ի´նչ է ցեղասպանությունը, այդ թեման այստեղ փակ է»,- ասում է Էստուկյանը:

1990-ականներից սկսած Դինքը փորձեց անցնել փակ թեմայի նեղ սահմանները:

«Մեզ համար կարևոր էր, որ այդ ամենի մասին իմանա թուրք ժողովուրդը: Պետության (Թուրքիայի) կեցվածքը դժվար թե փոխվի, եթե ժողովուրդը չփոխվի: Եթե ժողովուրդը փոխվի, մի քանի սերնդից պետությունն էլ կփոխվի: Սա մեծ պայքար է»,- ասում է Էստուկյանը:

Ստամբուլի խորհրդարանի պատգամավոր, քուրդ Ուֆուք Ուրասը թուրքական խորհրդարան է անցել ազգային փոքրամասնությունների քվեով: Անցյալ տարի նախագահ Աբդուլլահ Գյուլի հետ այցելել է Հայաստան: 

Քուրդ պատգամավորը միացել է թուրք մտավորականների ստորագրահավաքին, որոնք ներողություն են խնդրում հայերից Ցեղասպանության համար:

«Թուրքիան դեռ չի մաքրվել կոտորածների արյունից: Մենք և հայերը շատ ընդհանուր բան ունենք: 
Պատմական իրադարձությունները չպետք է դիվանագիտական լաբիրինթոսում փնտրել: Ես այս ստորագրահավաքն ավելի եմ կարևորում, քան եթե ապրիլի 24-ին ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբաման արտասանի «ցեղասպանություն» բառը»,- ասում է Ուրասը: