Օսկան Ալպերի ` երկարատև ապագայի ֆիլմը

Նուրհաք Յըլմազ

Տասնյակ մրցանակների արժանացած իր առաջին` «Աշուն» ֆիլմում կյանքի աշնանն այրված միակ դամբանականով հանդիսատեսի առաջ հանդես եկած Օսկան Ալպերը հիմա էլ պատրաստվում է հանդիսատեսին ներկայացնել մեկ այլ դամբանականով ուղեկցվող մի ուղևորության պատմությունը, որն սկսվում է Ստամբուլից, անցնում Դիարբեքիրով և այնտեղից հասնում մինչև Հաքքարի:

Ալպերը ուղիներով, հատվող կյանքերով և հասարակության հիշողությանը դիպչել ձգտող մարդկային պատմություններով հյուսված իր այս` «Ապագան երկարատև է» ֆիլմին տալիս է «Հանուն ապագայի` անցյալի ժառանգության, բեռան ու ծանրության» մասին ֆիլմ բնորոշումը:

2008 թ. վերջերին ցուցադրված և Թուրքիայի նոր կինեմատոգրաֆիայի նշանակալի ֆիլմերի մեջ կարևոր տեղ զբաղեցրած «Աշուն» ֆիլմից հետո սկսել է նկարահանվել Օսկան Ալպերի նոր ֆիլմը` «Ապագան երկարատև է» անունով: Գերմանիա-Թուրքիա համատեղ արտադրությամբ նկարահանվող այս ֆիլմը, որի սցենարը գրել է հենց ինքը` Ալպերը, նրակահանվում է EURIMAGES և NRW ընկերությունների, ինչպես նաև` Դիարբեքիրի, Վանի ու Սուրի քաղաքապետարանների աջակցությամբ: Այս ֆիլմում, որի գլխավոր դերակատարներն են Գայե Գյուրսելը և Դուրուքան Օրդուն, և որում նկարահանվում է նաև անսպասելի մի անձ` «Ակօս» շաբաթաթերթի հայերեն էջերի խմբագիր Սարգիս Սերոբյանը, խաղում են նաև Դիարբեքիրի քաղաքապետարանի Թատերական խմբի անդամները և բազմաթիվ այլ դերասաններ: Ֆիլմի` Դիարբեքիրում կատարվող նկարահանումներն այստեղ ավարտվելուց հետո շարունակվելու են Վանում, Բիթլիսում, Հաքքարիում ու Ստամբուլում:

«Աշուն» ֆիլմում բանտից դուրս գալուց հետո իր գնացած երկրում կյանքի վերջին օրերը հաշվող Յուսուֆի պատմության ֆոնին մի հուզիչ դամբանական ներկայացրած Օսկան Ալպերը «Ապագան երկարատև է» ֆիլմով նպատակ ունի նպաստել, որպեսզի մարդիկ կարողանան խոսել անցյալում կատարված աղետների մասին և դրանով իսկ ազդվեն միմյանց պատմություններով: Ստամբուլի համալսարաններից մեկում երաժշտության ոլորտում ուսումնասիրություններ անող Սումրուն, որը 28 տարեկան է, ուղևորվում է դեպի արևելյան շրջաններ` այդ բնագավառում հետազոտություններ կատարելու նպատակով: Սումրուի ճամփորդության առաջին կայանը դառնում է Դիարբեքիրը, ուղևորություն, որի նպատակն է լինում դամբանականների և երգերի ժողովումը: Եվ քաղաքի շատ նեղ ու պատմական փողոցներում նրա ճանապարհը հատվում է DVD-ներ վաճառող Ահմեդի, հազիվ կանգուն մնացած մի եկեղեցու պահակ Անդրանիկ հորեղբոր և «պատերազմից» տուժածների հետ, որոնց կյանքը վերածվել է դամբանականներ հավաքելուն: Սումրուն իր լսած դամբանականների և դրանց ետևում եղած պատմությունների հետ մեկտեղ սկսում է առերեսվել նաև իր անձնական պատմության հետ:

«Եթե կարողանանք պատմել, կարելի կլինի շատ բան ասել»

Օսկան Ալպերը հայտնելով, որ «Ապագան երկարատև է» ֆիլմը նույնպես դամբանական-պատմություն է, ինչպես «Աշուն» ֆիլմը, նշում է հետևյալը. «Աշուն ֆիլմն Արևելասևծովյան շրջանին պատկանող դամբանական էր: Խորհրդային Միության փլուզումից հետո տվյալ տարածքին պատկանող մի դամբանական էր կամ էլ մի բան, որն առնչություն ուներ 90-ականներին համալսարաններում ուսանած սերնդի անելանելի դրության հետ: Հիմա եմ նկատում, որ իրականում այս ֆիլմը ևս մի դամբանական է, որը վերաբերում է կործանման եզրին գտնվող մշակույթներին, նաև` ձայներին և կործանման մեջ գտնվող պատմությանը»:

Ալպերը նշելով, թե ֆիլմի գլխավոր հերոս Սումրուի` երաժշտության բնագավառում ուսումնասիրություններ անելու և հատկապես` դամբանականների հանդեպ ցուցաբերած հետաքրքրության պատճառով դամբանականներն այս ֆիլմում ավելի ակնհայտ են, նաև հետևյալն է ասում ֆիլմի անվանման, պատմության և թեմայի վերաբերյալ. «Ֆիլմում մի փոքր տեղ է հատկացված գրականությանն ու պոեզիային: Այն իրականում պատմություն է` հավատարմության մասին… Պատմություն է ուղևորության մասին, բայց մյուս կողմից էլ` պատմություն է գնալ հարկադրված մարդկանց և այստեղ մնացածների մասին: Պատմություն` հեռացածների, գնալ չկարողացողների և մնացողների մասին: Ֆիլմը նաև պատմություն է անցյալի ժառանգության, բեռի և ծանրության մասին, որը նկատելի է նաև ֆիլմի անվանումից: Դրա համար էլ ֆիլմի վերնագիրն է «Ապագան երկարատև է»: Ֆիլմը թե’ առնչություններ ունի վերջին մի քանի տարում քննարկվող քաղաքական օրակարգային խնդիրների հետ և թե’ իրականում հիմնված է դրա հետնաբեմի վրա: Եթե կարողանանք լավ բացատրել, կարելի կլինի շատ բան ասել և շարունակել հաղորդել»:

«Չտարբերվողին տարբերելու ձգտումը»

Ֆիլմը, որը հիմնված է թեկուզ և` «երկարատև», այնուամենայնիվ ապագա կերտելու համար անցյալի մասին խոսելու և այն մոռացության չմատնելու սկզբունքի վրա, նպատակ ունի մի անանուն պատերազմի իրական ականատեսների միջոցով և «մարդկային» տեսանկյունից անդրադառնալ անցյալին: Օսկան Ալպերը, ով ցանկանում է, որ իր ֆիլմն ընկալվի որպես մեծ բաների մեջ չնկատվող բաները նկատել տալու ձգտում, հետևյալ կերպ է մեկնաբանում, թե ինչ է ուզում ասել այդ պատմության միջոցով. «Մարդու մեջ շատ արտասովոր զգացում է արթնացնում. վկաների միջոցով խոսել այն բաների վերաբերյալ, որոնց մասին կարծում էր, թե տեղյակ է: Այսինքն` քեզ համար թվերն այլևս նշանակություն չեն ունենում: Եթե ֆիլմը դա կարողանա անել, այնժամ ես արած կլինեմ այն, ինչ ուզում էի անել: Ֆիլմի մի հատվածում օգտագործել ենք Ջոն Բերգերի հետևյալ խոսքը. «Այս պարոնները չեն բավարարվում միայն անմեղներին կոտորելով. նաև ոչնչացնում են հիշողությունը: Որպեսզի նոր աշխարհը ոգեշնչի բռնապետության դեմ դուրս եկողներին, պետք է պարտադիր պահպանի այդ գրանցումները»: Ինձ մոտ էլ նման մի բան եղավ: Ես ձգտեցի թե’ այդ ամենն արձանագրել և թե’ խոսել դրա մասին կամ էլ լսել իրար: Թերևս դարձյալ հանդարտ մի ֆիլմ է, կամ էլ ես եմ ուզում, որ այդպիսին լինի: Հավանաբար այն մտորումների տեղիք է տալիս կամ էլ հնարավորություն ընձեռում, որպեսզի բարձրաձայնվի այն ամենը, ինչի մասին չեն խոսում: Մարդիկ նախ և առաջ պետք է հավատան դրան: Ես էլ եմ նման զգացումներ ունենում. այս երկրում Օգյուն Սամաստը և քար նետած երեխաները նույն հարթության վրա են դրվել: Էլ ի՞նչ կարելի է ասել դրանից հետո»:

Ֆիլմը քառալեզու է

«Ապագան երկարատև է» ֆիլմում հերոսները խոսում են իրենց լեզուներով` թուրքերեն, քրդերեն, հայերեն և հայերենի բարբառներից մեկը եղող համշեներեն: Ֆիլմում Դիարբեքիրում մեն-մենակ ապրող և հայկական եկեղեցուն պահակություն անող Անդրանիկ հորեղբոր դերում նախատեսվել է հայաստանցի մի դերասան, սակայն քանի որ դա հնարավոր չի եղել, այդ դերը բաժին է ընկել «Ակօս» շաբաթաթերթի հայերեն էջերի խմբագիր Սարգիս Սերոբյանին: «Ամեն գործ իր խերն ունի»,-ասում է Օսկանը` նշելով, որ Սերոբյանը Դիարբեքիր էր եկել ոչ թե ֆիլմում խաղալու, այլ իրենց օգնելու նպատակով, և որ «շատ լավ է եղել, որ համաձայնվել է ստանձնել այդ դերը»:

«Ամեն մեկն իր հատվածն ավարտին հասցրեց»

Օսկանը, ով ձգտում է ֆիլմի դիարբեքիրյան նկարահանումներն իրականացնել` քաղաքում տեղի ունեցածի հետ շատ մոտիկից շփման մեջ մտնելով, հետևյալն է ասում այստեղ իր գտած աջակցության ու հանդիպած մթնոլորտի մասին. «Ինձ լրջորեն աջակցեցին Դիարբեքիրի քաղաքապետարանը, հատկապես` մշակութային բաժնի աշխատակիցները, ինչպես նաև` Սուրի և Վանի քաղաքապետարանները: Այն բոլոր վայրերում, որտեղ աշխատել կամ ուր մտել ենք, նախ և առաջ հոգեպես մեզ միայնակ չենք զգացել: Դա ֆիլմում էլ է շատ կարևոր: Թե’ շատ լուրջ աջակցություն ենք ստացել և թե’ դժվարին պահերին զգացել, որ մենակ չենք: Դիարբեքիրում շատ զգացի, որ մարդիկ ձգտում են, իրենց ես-ն անտեսելով, ամեն ինչ անել, որ ֆիլմը շատ լավը լինի: Դա երբեմն արտահայտվել է մի տողով, երբեմն` մի նախադասությամբ, երբեմն` ինչ-որ մեկի լսած մի երգով, երբեմն` մեկի գտած ցուցապաստառով, երբեմն` վերջինիս վրա փակցրած մի լուսանկարով: Ամեն մեկն իր մասնիկը ներդրեց և ավարտին հասցրեց մի մաս: Այս ուղղությամբ ամեն մեկը շատ լուրջ ջանք գործադրեց, հուսով եմ, որ հոգու այդ մասնիկը կարտահայտվի նաև ֆիլմում: Բացի այդ` եղան նաև մարդիկ, ովքեր այստեղ իրենց դռները բացեցին մեր առաջ, ներկայացրեցին իրենց պատմությունները, մեզ չմերժելով` նույն տառապանքները վերապրելու գնով պատմեցին իրենց պատմությունները` չնայած իրենց մեծ ցավին: Իրականում այդ ամենը մեզ համար թե’ մեծ արժեք է և թե’ մեծ շանս: Այդ ամենը շատ արժեքավոր բաներ էին մեզ համար: Լավ ընդունելություն գտանք Դիարբեքիրում»:

Օսկան Ալպերը, ով այս ֆիլմում ևս իր ուղին շարունակում է «Աշուն» ֆիլմի էկրանավորման ռեժիսոր Ֆեզա Չալդըրանի հետ մեկտեղ, հետևյալն է ասում տեխնիկական խմբի մասին. «Մենք մեր մեջ ստեղծել ենք փոքր ու գեղեցիկ մի խումբ: Մարդիկ, որոնց հետ թերևս կցանկանամ աշխատել նաև հետագայում: Խմբի մեջ ընդգրկվել են թե’ այնպիսիք, ովքեր աշխատել են նաև «Աշուն» ֆիլմի վրա, թե’ նոր ընկերներ, նաև` երիտասարդ մասնագետներ, ինչպիսիք են Համդի Աքյոլը, Ռեշադ Այազը, Հյուսամեդդին Բահչեն: Ունենք նաև իրանցիներից բաղկացած ձայնային մի խումբ: Տեխնիկապես ավելի շատ ենք աշխատել: Եթե «Աշուն» ֆիլմը նկարահանել էինք 16 մմ տեսախցիկով, ապա այս ֆիլմի վրա աշխատում ենք 35 մմ-անոցով:

«Ասացի` եթե ոչ հիմա, ապա ե՞րբ»

Ալպեր Օսկանը հայտնելով, որ իր համար «ծանոթ» Սևծովյան շրջանից հետո ֆիլմի նկարահանումը մի այնպիսի վայրում, որին առանձնապես լավ չի տիրապետում, կարող է «ռիսկային» համարվել նաև այն խնդրի տեսանկյունից, որն ուզում է արծարծել, հետևյալն է ասում այն պատճառների մասին, որոնք իրեն դրդել են նկարահանել այս պատմությունը. «Իրականում այս տարածքը շատ էլ հեռու չէր մեզանից, որովհետև մեր մշակույթը, լեզուն ու գոյությունը գիտակցեցինք քրդական տարածքներում ապրող մարդկանց պայքարի միջոցով: Այն, որ Սևծովյան շրջանում ֆիլմ նկարահանելուց հետո անցել եմ այնպիսի մի տարածքի, որին առանձնապես լավ չեմ տիրապետում, ռիսկային էր թե’ լեզվական և թե’ թեմատիկ առումներով, բայց ինքս ինձ անկեղծորեն ասացի. եթե հիմա չհամարձակվեմ նման խնդրի անդրադառնալ, երբ այսքան էներգիա ունեմ, ապա էլ ե՞րբ դա կանեմ: Մտածեցի այդ մասին և ինքս ինձ հաշիվ տվեցի: Դրանք այնպիսի խնդիրներ են, որոնց վերաբերյալ ամեն մեկն ինչ-որ կերպ իր տեսակետն է արտահայտում, բայց ես հավատացի, որ պետք է իմ խելքով, խղճով և, իհարկե, արվեստի լեզվով ինչ-որ բան ասեմ: 10 տարի հետո հավանաբար այս թեմայով հարյուրավոր ֆիլմեր նկարահանված կլինեն, բայց այսօր այդ հարցին անդրադառնալը և գաղափար արտահայտելը շատ ավելի կարևոր է: Քանզի եթե այդ բոլոր խնդիրների մասին այսօր խոսեն, եթե այսօր իրար հանգիստ կերպով լսեն, ապա շատ ավելի հասկանալի կդառնան դրանք: Ես կարծում եմ, որ արվեստը միշտ էլ բացահայտում է իրականը, լավը և գեղեցիկը: Ես լիահույս եմ այդ առումով»:

«Ակօս» շաբաթաթերթ

Թիվ` 763