Աննախադեպ հիշատակում

Կոմիտաս վարդապետը ծնվել է 1869 թ. Քյութահիայում /Կուտինա/: Նա եղել է երաժշտագետ, երգչախմբի ղեկավար, կոմպոզիտոր, տեսաբան, հայկական երաժշտության հայրը, քահանա և ունեցել շատ տխուր կյանքի պատմություն: Վարդապետի մահվան 75-րդ տարելիցը հիշատակվեց ականակիր խավարում կազմակերպված միջոցառման ձևով: Այդ հիշատակումն «աննախադեպ» էր. նման միջոցառման մասին միայն լսել էին:

Նախքան Կոմիտաս վարդապետի հիշատակման արարողությանն անդրադառնալը` մի քանի խոսք նրա մասին: Ծնվել է Քյութահիայի աղքատ թաղամասերից մեկում: Հայրը եղել է կոշկակար: Մանուկ հասակում ծնողներին կորցնելուց հետո նրան հանձնել են մի հայկական եկեղեցու: Այլ լեզու չի իմացել` թուրքերենից բացի: Հայերենը սովորել է եկեղեցում: 25 տարեկանում վաստակել է քահանա դառնալու իրավունք: Նա այն նաև այն մասնագետներից էր, ովքեր ժողովում են ժողովրդական երգեր: Դրանք վերածել է բազմաձայն ստեծագործությունների: Բեռլինում ուսանել է երաժշտություն, այնուհետև` վերադարձել ծննդավայր: Ողջ Անատոլիան շրջելով` հավաքել է քրդերեն և թուրքերեն ժողովրդական երգեր, որոնք նոտայագրել է` այդպիսով փրկելով մոռացությունից: Երբ եկել է Ստամբուլ, ամենմտերիմ ընկերներից մեկը դարձել է նաև Հալիդե Էդիփը:

1915 թ. աքսորյալների շարքում էր նաև Վարդապետը: Աբդուլմեջիդ էֆենդու միջամտության շնորհիվ վերադարձել է Ստամբուլ: Երբ հասել է Ստամբուլ, նրա ողջ պահոցը ոչնչացված է եղել: Կորցրել է բանականությունը: Նրան նախ պառկեցնում են Ստամբուլի ֆրանսիական հոգեբուժարան, ապա` ուղարկում Փարիզ: 20 տարի մնացել է մի հիվանդանոցում: Կյանքից հեռացել է 1935 թ. Փարիզում:

Թուրքիայի հայերը Կոմիտաս Վարդապետի մահվան 75-րդ տարելիցի կապակցությամբ հավաքվեցին Գալաթայում գտնվող «Կույր լուսանկարիչների նախագիծ» անունը կրող վայրում: Միջոցառմանը մասնակցեցին 120 հոգի: Այս վայրի ընտրությունը պատահական չի արվել: Երբ մտնում ես այստեղ, ներսում ամենուր ականակիր խավար է: Երաժշտությու՞ն եք լսելու, պարելու՞ եք, ուտելու՞ եք: Ամեն ինչ մթության մեջ եք անում:   

120 հոգի, վեցական խմբեր կազմելով, կույր իրավասուների առաջնորդությամբ նստեցին սեղանների շուրջ: Հետո երգիչները մեկ առ մեկ սկսեցին մոտենալ բարձրախոսին: Կատարեցին հայերեն, թուրքերեն, քրդերեն ժողովրդական երգեր: Արթուր Բաղդասարյանի, Յաշար Քուրթի, Բագրատ Էսթուքյանի, Արտո Թունջբոյաջյանի, Վարդգես  Քեշիշի և այլ բազմաթիվ արվեստի գործիչների ստեղծագործությունները միաձուլվեցին մթությանը:

Նախագիծը կյանքի կոչած Նուրի Քայան ասում է, որ Վարդապետը ոգեկոչվել է ոչ թե տեսողական, այլ միայն լսողական զգայարանների միջոցով. «Այստեղ տրվում է և’ ընթրիք, և’ ներկայացում: Չնայած որ լույսի նշույլ անգամ չկա, դուք կամավոր մասնակցում եք այս միջոցառմանը: Քանի որ մարդիկ չեն երևում, չափազանց հանգիստ,  շատ լավ հիշատակման երեկո ստացվեց: Հիշատակելով մի մարդու` ծանոթացան այլոց հետ` առանց տեսնելու մեկը մյուսին: Այստեղ առաջին անգամ կատարեցին նաև երկու թյուրքուներ, որոնք հայտնի չէին Կոմիտասին: Կոմիտասն այս հողի ծնունդ է: Ըստ իս` չափազանց անիմաստ է ընգծել, որ նա «հայ երաժիշտ է»:

 Պատկերն անհետացավ

 Վարդգես Քեշիշը «Քեոփս» ռոք խմբի հիմնադիրն է: Կոմիտաս նախագիծը կյանքի կոչելու հարցում կարևոր դերակատարում է ունեցել: Քեշիշն ասում է, որ այս երեկոն մթության մեջ կազմակերպելու պատճառն այն է` ցանկացել են «պատկերի» հետ խաղալ: Նա կարծում է, որ մթությունը մարդու մեջ լրիվ տարբեր մթնոլորտ է ստեղծում. «Ականակիր մթության մեջ մարդկանց` երաժշտություն լսելը, իրոք, շատ ազդեցիկ է: Թե’ կատարողի, թե’ լսողի համար առանձնահատուկ փորձ է: Նախընտրեցինք այս ոճը, որպեսզի պատկերը ձայնից առաջ չանցնի: Տեսնելն արգելված էր: Այս միջոցառումը բազմաձայնության ճիչն էր` մթության մեջ: Կարծում եմ` նրա հիշատակը ոգեկոչեցինք` ըստ արժանվույն»:

 stargazete.com
26.10.2010

Օզքան Գյուվեն / ozkguven@gmail.com/