Անմեղության թանգարան, թանգարանի անմեղություն

Սեզին Օնեյ

Դիարբեքիրում «Քուրդիստանի հասարակությունների միության» դատաքննության համար կառուցված հսկայական դատական սրահը նման է առանց պատուհանի, առանց օդի ամբարի:

Վերջին տարիներին Դիարբեքիրի համար կատարված ամենամեծ ներդրումը միգուցե այս սրահն է: Եթե նույնիսկ «Քուրդիստանի հասարակությունների միության» դատավարությունը ավարտվի էլ, միևնույն է` այս շենքը Դիարբեքիրի դատարանի բակում անմիջապես վեր խոյացավ` իբրև տարիներ շարունակ ընթացող հավաքական հետաքննության նշան:

Շենքերը, հուշակոթողները լոկ բետոնե, աղյուսե, քարե կույտեր չեն: Հետաքրքիր է իմանալ, թե այս դատարանի սրահը տեսնող քրդերն ի՞նչ են զգում:

Դիարբեքիրում «Քուրդիստանի հասարակությունների միության» դատավարությունն սկսելու նախօրեին շատ խորհրդանշական տեղում` Երևանի Հայոց ցեղասպանության հուշարձանում և թանգարանում էի: թանգարան գնացի մի մթնոլորտում, որը մռայլ թախծի մեջ խեղդել էր Երևանը և կանգնել մարդու կոկորդին:

Անհնար է, որ Թուրքիայից եկած մեկը թանգարան մտնելուց առաջ չզգա այնպես, կարծես` մտնում է սարսափի թունել: Արդյոք իմ առաջ ինչե՞ր են հայտնվելու, ի՞նչ եմ զգալու, ինչպիսի՞ ցնցում է ինձ սպսավում. նման զգացումները գալիս-անցնում են, նախքան թունել մուտք գործելը կամաց-կամաց մագլցում ես գագաթ՝ մի տեսակ տարօրինակ ներքին ճնշվածության ներգործուն սպսաումների մեջ, հետո էլ միանգամից քայլում ես դեպի թանգարան:

Հետո՝ փաստաթղթեր, նկարներ` բոլորն առանց թաքցնելու, բացեիբաց, սակայն  սոսկալի,  նաև հոգին խռովող բացահայտ ցուցադրվող պատմական շքերթ:

Թանգարան այցելած մեկը, ով նպատակ ունի աշխարհի որևէ տեղում ցեղասպանության, կոտորածի կամ որևէ սարսափելի դեպքի հետ առերեսվել, այդ դեպքերն աչքի առաջ ունենալ, սպասում է, որ Երևանում գտնվող այս թանգարանը շատ ավելի կոշտ, ակնբախ, նույնիսկ ապտակի նման իջնող մանրամասնություններով լի կլինի: Մինչդեռ այն «սարսափելի երազը՝» Ցեղասպանության թանգարանը, անձայն և  խաղաղ, կարելի է ասել՝ ամոթահար այցելուին նայիվ կերպով խեղդում է վայրագության, ահ ու սարսափի, բարբարոսությամբ լի մանրամասնություններով:

Այնտեղ` անմիջապես ցուցափեղկի ներսում դրված գրքերի, փաստաթղթերի տողերից  ծորող արյունոտ մանրամասները կարծես ջանում են նայողին  անհանգիստ կացության մեջ դնել: Դարասկզբից մնացած նկարներում պատկերված են անվերջ մանկության մեջ մնացած որբեր, ծնողազուրկների ծայրահեղ դողդոջուն աղքատություն, ջարդուփշուր եղած կյանքերի` ջարդված ապակու պես դեմքերին  դաջված ցավ…

Հոլոքոստի, Բոսնիայի, Ռուանդայի, բոլոր ցեղասպանությունների վերաբերյալ պատմությունները, որոնք կարող եմ կարդալ, բոլորը նույնն են: Մի օր կողք կողքի, իրար մեջ ապրող մարդկանց մի խումբը, մյուսին թիրախ ընտրելով, ջանում է ոչնչացնել: Ցեղասպանությունը քաղցկեղի մի տեսակ է:

Ոչ մի ցեղասպանություն չունի որևէ պատճառ, որը կարելի է հասկանալ:

«Վերևից» եկող հրամանին հետևելը ես չեմ համարում բավականաչափ պարզաբանող  «պատճառ»:

Անպատճառ, գոյություն ունի յուրաքանչյուր ցեղասպանության մասնակից «ժողովուրդ»,  կա նաև թիրախ ընտրվածներին պաշտպանող «ժողովուրդ»: Բայցևայնպես, բացի ցեղասպանության հրաման արձակածներից, նրանք, ովքեր չեն գանգատվում նման մեծ աղետների դեմ, լռում են, մեղավոր չե՞ն:

Ցեղասպանության թանգարանում ո’չ ցեղասպանության իմաստի, ո’չ էլ Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ չկար որևէ բան, որը ես նախկինում չիմանայի կամ էլ տեսած չլինեի: Սակայն այս թանգարանը, ուր մտնում ես՝ մի քանի քայլ կատրարելով գետնի տակ, և անմար կրակով հուշարձանը փշի նման մխրճվում են մարդու հոգու մեջ:

Թանգարանն ինձ մոտ կորստի զարհուրելի զգացում է առաջացնում:  Այս թանգարանի նկարներում պատկերված երեխաների թոռները կարող էին լինել իմ սիրելին, ամուսինը, ընկերը, հարևանը, նպարավաճառը, «շարքային քաղաքացիներ», որոնք կողքովս անցնելիս ժպտալով հատում էին ճանապարհս, ինչու չէ՝ նաև ապրածս երկրի վարչապետը:

Այնժամ, ըստ էության, այս վայրն էլ ուրիշ կլիներ, գրեթե չէր զարգանա այն քաղաքական մշակույթը, որի արդյուքում այնքան ենք մեկս մյուսին հոշոտել, որ չի մնացել «տարբեր» ոչ ոք և ոչինչ:

 Ամեն ինչ մեզանից և ձեզանից գողացվեց:

Taraf.com.tr

18.10.2010

 /oneysezin@hotmail.com/