Նախկին ամբարտավանն այսօրվա տուժածն է

Գործող մի նախարար հպարտանում է, թե որքան տեղին էր, որ Անատոլիայում ապրող ոչ թուրք ժողովուրդներին «զտելով» ստեղծեցինք մեր ազգային պետությունը: Մի կուսակցության նախագահ, ով զայրանում է, թե «զտելուց» հետո /1915-1924/ այն ժողովուրդներից մնացած երկու եկեղեցում առաջին անգամ ծիսական պատարագ է կատարվել, խոսում է «Անատոլիան վերագրավելու մասին»: Հրանտ Դինքին սպանած երիտասարդը, «հայ եմ սպանել» ասելով և ցնծության աղաղակ բարձրացնելով, համազգեստով պաշտոնյաների հետ միասին հպարտությամբ լուսանկարվում է դրոշի առջև: Գրեթե չենք նկատում, որ բոլոր այս տարօրինակությունները մեր ազգի դեմ գործած մեղքերն են: Ինչու՞, որովհետև զենքի վրա երդվեցինք «թուրք մորից ծնվել, թուրք հորից լինել», և մյուսներին` ոչ թուրքերին, թշնամի համարողների ազդեցության տակ ընկանք:

Երբ այս մտայնությունը համարձակվեցին կիրառել բազմամարդ քրդերի նկատմամբ, քրդեր, որոնց թիվն այնքան մեծ է, որ նրանց հնարավոր չէ աքսորել և արմատախիլ անել, անանուն ներքին պատերազմ սկսվեց: Տասնյակ տարիներ շարունակ հնարավորություն չտրվեց պաշտոնականից տարբերվող որևէ մեկնաբանության և լուծման համար: Թուրքիան ուղեղի արգելակում ունեցավ, որը շատ երկար տևեց: Ոչ մեկի մտքով չանցավ պաշտպանել այն տեսակետը, ըստ որի` անհրաժեշտ է մի քիչ ավելի լավ ճանաչելով ազգին` մեր Թուրքիա կոչած հայրենիքը կիսող յուրաքանչյուրին տալ հավասար իրավունքներ: Այնինչ` թե’ թուրքական սահմանադրությունը և թե’ այն միջազգային համաձայնագրերը, որոնց միացել է Թուրքիան, հենց այդ պայմանն էին դնում:

Սակայն, ռասիզմով պարուրված ազգայանականությունը հնարավորություն չտվեց դրան: Բացառող ազգայանականությունը տեղիք տվեց նույն ազգի տարբեր տարրերի միջև «հակազդեցություն արտահայտող» ազգայնականությունների ծագմանը: Ո’չ կարողացավ ամբողջականացնել հանրապետության գլխավոր նպատակը եղող «ազգայնացման» ծրագիրը և ո’չ էլ կարողացավ ստեղծել  համախմբված, կայուն և խաղաղ ժամանակակից մի ազգ:

Այլևս իր նպատակին չծառայող այս կառույցն ու մտածելակերպը հոգի են հանում: Այս հոգին ավանդած մարմնից նոր հոգի հանելով` ժողովրդավությանը, շուկայական տնտեսությանը և սոցիալական արդարությանը ներդաշնակ իրավական պետություն կարողանալու՞ են ստեղծել:  Ապագան ցույց կտա, թե նոր հոգին ներկայացնողները դեմոկրատիայի, իրավունքի, հաշտեցման և հավասարության հարցերում որքանով են վճռական և զինված:

Այս ընթացքում 1923-1950 թթ. անմիջականորեն, 1950-2007 թթ. էլ միջնորդավորված կերպով երկիրը ղեկավարած կադրերի և մտածելակերպի հետ ինչ-որ բաներ են պատահել: Այդ կադրերը դադարեցին որոշիչ լինել իրենց գերիշխանության տակ գտնված պետության յուրաքանչյուր հատվածում, նրանք իրենց գոյությունը շարունակեցին բանակի, դատական և բյուրոկրատական որոշ շրջանակներում:

Այն դեպքում, երբ իրենց ազդեցությունը չեն կարողանում ցույց տալ իրավական ճանապարհով, ջանում են դա անել քողարկված մեթոդներով: Այս քողարկված մեթոդներն այնպիսի արյունոտ հետք են թողել, որ ոչ միայն հազարավոր հանցագործներն էին հայտնի, այլև իրենց զգացնել էին տալիս չբացահայտված հանցագործությունների, այլախոհ վարչապետերի դեմ մահափորձերի, գեներալների սպանությունների դեպքում:

Այնինչ, համաձայն մեր սահմանադրության, Թուրքիան ժողովրդավարական և իրավական պետություն էր: Սակայն ինչպիսի՞ իրավական պետություն. այնպիսի, որ բարձրագույն դատական կառույցների անդամները հեղաշրջման մասանակիցներին շնորհավորական և երախտագիտության ուղերձներ էին հղում… Ինչևէ, այս ամենը փոխվում է:

Երբեմնի հզոր բյուրոկրատիան, որից չէին կարողանում հաշիվ պահանջել, ուժը հավասարակշռող բուրժուազիան, պրոլետարիատը և մասնագիտական խմբերից բաղկացած պրոֆեսիոնալներն ամբարտավան և որոշիչ էին, քանի որ մեծ թիվ կազմող միջին խավ չկար: Սակայն երբ դասակարգային տարբերությունն աճեց, ուժը հավասարակշռող և իր իմաստությունը հարցականի տակ դնող բյուրոկրատիան մի գիշերվա ընթացքում իրեն ձախ հայտարարեց` առանց հետին պալան մղելու մարքսիստական փիլիսոփայությունը, շուկայի մեխանիզմով բանվորների և աշխատող մյուս հատվածների հետ առանց օրգանական, կազմակերպական կապ զարգացնելու, ինչպես նաև առանց լուրջ համագործակցություն հաստատելու աշխարհի ձախ հոսանքների հետ: Այս անվանափոխությունն չէր առնչվում ո’չ տնտեսական գործընթացում հստակեցվող տեղի հետ և ո’չ էլ նոր դիրքի հետ, որը մտցրել էին առկա արտադրական եղանակը փոխելու նպատակով: «Սա օգտագործողի, հող վաստակողի» ձևով երբեք չի իրականանալու, չեն կարողանալու իրականացնել, սակայն մարդկանց ոգևորող դատարկ կարգախոսներով «բյուրոկրատական ձախակողմայնությունը», աշխատեց պահել իր կանոնավոր և կենտրոնական դիրքը` ընդդեմ բարձրացող աջերի ու առաջադեմ  հատվածների: Մենք բաժանվում էինք, հետադիմությունը և «կանաչ կապիտալը» մեզ էր մատակարարում, մենք էլ մատակարարում էինք իմպերիալիզմին… Մինչդեռ այս ամենն արտահայտում էր կառավարելու հարցում նկատվող թուլությունը: Նոր տուժածները նրանք էին: Այսքան տարվա իրենց անարդարության գինը հասարակությանը վճարել տալուց հետո…

Դողու Էրգիլ /ergildogu@gmail.com/

13.10.2010

http://haberturk.com/yazarlar/dogu-ergil/560871-eski-magrur-yeni-magdur