Նախաձեռնության «արտադրական սխալ» նահանգապետերը

Անցյալ շաբաթ Արևելյան Անատոլիայի զարգացման գործակալության /ԱԱԶԳ/ հրավերով այցելեցինք Վան, Մուշ, Բիթլիս և Հաքքարի: 2006 թ. հրապարակված մի օրենքով` երկրում ստեղծվել է 26 զարգացման գործակալություն: Զարգացման գործակալություններն աշխատում են Պետական պլանավորման կազմակերպության հետ համաձայնեցված կերպով, սակայն իրենց մոտ գտնվող միջոցների բաշխման դեպքում կիրառում են ավելի անկախ աշխատանքային մեթոդ: Ամեն տարի ԱԱԶԳ ծրագրերի մրցույթ է կազմակերպում և ֆինանսական աջակցություն ցուցաբերում մեծ ու միջին ձեռնարկություններին: Անցյալ տարի հայտարարված մրցույթին նախագծին մասնակցելու համար 549 դիմում է ստացվել, որոնցից 74-ին 14 177 000 լիրա աջակցություն է ցուցաբերվել: ԱԱԶԳ-ը հոգում է նախագծի արժեքի 50 տոկոսը: Օրինակ` անցած շաբաթ բացված Սուրբ Խաչ եկեղեցու` արևային էներգիայի վահանակներով գիշերային լուսավորումն ապահովող  նախագիծը ևս ֆինանսավորվել է նույն աղբյուրի միջոցով: Աղթամար կղզին գիշերները շողշողում է այլևս:

Արևելյան Անատոլիայի զարգացման գործակալության ղեկավար խորհուրդը կազմված է Վանի, Բիթլիսի, Մուշի և Հաքքարիի նահանգապետերից, Նահանգային գլխավոր խորհրդի նախագահներից և Առևտրաարդյունաբերական պալատի նախագահներից, իսկ նախագծերին ֆինանսական աջակցություն ցուցաբերելու հարցը որոշում են անկախ մասնագետները, որոնք գալիս են այլ շրջաններից:
ԱԱԶԳ-ի գլխավոր քարտուղարության պաշտոնը ստանձնել է Վանի «Հարյուր տարի» համալսարանի դասախոս, դոկտոր Էմին Յաշար Դեմիրջին: Մասնագիտությամբ սոցիոլոգ դոկտոր Դեմիրջին հեռացել է համալսարանից և ղեկավարում է ԱԱԶԳ-ն:   Շրջանին քաջատեղյակ մարդկանցից կազմված իր խմբով շրջանի սոցիալական և տնտեսական փոփոխությունները ղեկավարող հաստատության նախագահ, դոկտոր Էմին Յաշար Դեմիրջիի աշխատանքային վճռականությունն ու եռանդն անմիջապես աչքի են ընկնում:

Աղթամարի Սուրբ Խաչ եկեղեցում մատուցված պատարագին հետևեցինք կառույցից դուրս տեղադրված էկրանի միջոցով: Հայ ընկերոջս` Հարրի Բարսեղյանին /արմատներով Կեսարիայից է/, որի հետ ծանոթացել էի Բոստոնում, հանդիպեցի Աղթամարում: Հարրին իրադարձությունն այսպես բնորոշեց. «Այհա’ն, կարծես երազում լինեմ»: Այս երազն իրականցնող յուրաքանչյուրին ինչքան էլ շնորհակալ լինենք, քիչ է:  

Շատ է գրվել այն մասին, որ Արդարություն և զարգացում կուսակցության կառավարությունը  չկարողացավ իրականացնել կամ էլ փակուղի մտցրեց քրդական և հայկական նախաձեռնությունները: Պետք է խոստովանեմ, որ ես նույնպես մինչև անցած շաբաթ այդպես էի մտածում, սակայն մտափոխվեցի` շրջանը տեսնելուց ու նահանգապետերի, քաղաքացիական-հասարակական կազմակերպությունների ղեկավարների և այլ սոցիալական բնագավառի ներկայացուցիչների հետ խոսելուց հետո: 

Վանը շրջանի զարգացած կենտրոնն է
Վանը դառնում է շրջանի գրավիչ կենտրոնը, քաղաքը վերածվել է շինհրապարակի: Զգացվում է հետզհետե ընդլայնվող, հարստացող միջին դասակարգի գոյությունը: 1980-ական թթ. մնացած աղյուսե պատերով շենքերի կողքին վեր են խոյանում շքեղ բազմաբնակարան շենքեր: Բացվում են առևտրի կենտրոններ: Ստամբուլի այն բոլոր խանութները, որոնցից քաղաքի միջին դասի բնակչությունն է գնումներ կատարում, իրենց մասնաճյուղղերն ունեն Վանում: Վանում և Դադվանում նույնիսկ բոուլինգի սրահներ կան: Այս տարի Վանի օդանավակայանից օգտված ուղևորների թիվն  առայժմ մոտ 600 000 է: Ջանում են մինչև 2010 թ. վերջն այդ թիվը հասցնել մեկ միլիոնի: Շուտով թռիչքներ են իրականացվելու նաև Վանի և Իրաքի Քրդստանի Սուլեյմանիե քաղաքների միջև: Բոլորը սպասում են Իրանի հետ Քափըքյոյ սահմանադռան ավելի արդյունավետ օգտագործելուն: Հաշվի են առնում նաև այն, որ Իրանի կողմի ճանապարհները կարգավորելու դեպքում իրանցիները կգան Վան և հանգիստ առևտուր կանեն:

 Նոր սերնդի նահանգապետերը և հայկական նախաձեռնությունը

Հայերի համար ուխտավայր եղող Աղթամարի պատարագից հետո բոլորը ցանկանում են, որ բացվի Հայաստանի հետ սահմանը: Սպասվում է, որ Վանում զբոսաշրջության բնագավառում կատարվող ներդրումների պայթյուն կարձանագրվի: Վանի Առևտրաարդյունաբերական պալատի նախագահ Զահիր Քանդաշօղլուն ասում է, թե տարվա մեջ մեկ անգամ կատարվող պատարագը բավարար չէ: Նրան հետևյալ հարցն եմ ուղղում. «Այսինքն, ամեն կիրակի՞ պատարագ անեն»: Քանդաշօղլուն պատասխանում է. «Իսկ ինչու՞ ոչ»: Երբ հիշեցրեցինք տասը տարի առաջ ամերիկահայ Վիկտոր Բեդոյանի` Վանում բացած «Հոթել Վարդան» հյուրանոցի գլխին եկած փոձանքների մասին, ասաց. «Այդ մարդու հյուրանոցը բռնագրավեցին: Տեղի ունեցածի համար ամաչում եմ, բայց այդ օրերն այլևս անցյալում են մնացել»: Վանի նահանգապետ Մյունիր Քարալօղլուն խոսում է Աղթամարից բացի այլ հոյակերտ կոթողների վերականգնման անհրաժեշտության մասին: Օրինակ դրանցից մեկն է Վարագավանք հայկական վանքը, որը հայտնի է նաև Յեդիքիլիսե /Յոթ եկեղեցի/ անվամբ: Նահանգապետ Քարալօղլուն հայտնում է, թե վերականգնման նախագիծն արդեն պատրաստ է:

Նրա հետ խոսելիս ասում եմ, որ վարժվել ենք Ունալ Էրքանի և Հայրի Քոզաքչըօղլուի նման տիպերին, որոնք մի ժամանակ շրջանի բնակչությանը վերաբերվում էին, ինչպես Հնդկաստանի գաղութատեր նահագապետերը, և որ դրա համար էլ մի քիչ զարմացած ենք նրա դիրքորոշման վրա: Չկարողանալով ինձ զսպել` հարցնում եմ. «Պարո’ն նահանգապետ, միգուցե Դուք խոտա՞ն եք»: Չափազանց համեստ արտահայտությամբ պատասխանում է. «Մենք նոր սերնդի նահանգապետերն ենք»: Երբ նույն հարցը տալիս եմ երիտասարդ փոխնահանգապետին` Աթայ Ուսլուին, հետևյալ պատասխանն եմ ստանում. «Մենք տարբերվում ենք: Հավատում ենք, որ մեր մտահոգությունները ծառայելու են մերքաղաքացիներին, որոնց հանդեպ անսահման հարգանք ենք տածում»:

Եվ իրոք էլ մտահոգություններն արդեն անցյալում են մնացել: Մի ժամանակ շրջանի լեռների վրա կրով գրված «Ի~նչ երջանիկ է նա, ով ասում է` թուրք եմ» գրություններն արդեն խամրել են և, ուր որ է, կջնջվեն: Թե’ զինվորականները և թե’ քաղաքացիական ղեկավարները համոզվել են թուրքացման քաղաքականության ձախողման մեջ: Բնականաբար, մարդու սիրտը դառնանում է, երբ մտածում է, որ այս կետին հասնելու համար հազարավոր մարդիկ են մահացել: Ըստ իս` քրդական նախաձեռնության ամենահիմնական նպատակն է շրջանի մարդկանց մարդու պես վերաբերվելը, նրանց ծառայելը` առանց քամահրելու իրենց լեզվի, ինքնության և մշակույթի պատճառով: Կարճ ասած` քրդական նախաձեռնությունը շարունակվում է տեղական մակարդակով` կարգին տեղական ղեկավարների նշանակմամբ: Սակայն այս գործընթացին հնարավոր չէ հետևել Ստամբուլից: Անհրաժեշտ է գնալ շրջաններ, խոսել մարդկանց հետ:

Շրջաններում նշանակված նահանգապետերի անհատական առանձնահատկությունները կարևոր զանազանություն են մտցրել: Վանեցիների հետ խոսելիս, երբ հարցնում էի, թե նախկին նահանգապետն ինչպիսին էր, ստանում էի հետևյալ պատասխանը. «Նախկին նահանգապետին միայն եկած օրն ենք տեսել: Հետո ինքն իրեն շրջապատեց հատուկ ջոկատից, զինվորներից և ոստիկաններից կազմված պատով: Չէինք կարողանում նրան հասնել: Նահանգապետարանից տուն գնալիս առջևից գնում էր երկու ոստիկանական մեքենա, իսկ հետևից` զրահամեքենա: Փառք Աստծո, ուրիշ տեղ նշանակվեց, մենք էլ ազատվեցինք»: Իսկ նահանգապետ Մյունիր Քարալօղլուն քաղաքում շրջում է առանց ոստիկան-ուղեկցորդի, բացի այդ հնարավոր է նաև նրան տեսնել փողոցում քայլելիս կամ էլ բնակչության հետ մտերմիկ զրուցելիս:

2009 թ. մարտի 29-ի ընտրություններում 54 748 քվե ստանալով` Արդարություն և զարգացում կուսակցությունը 75 847 ձայն ստացած Ժողովրդավարական հասարակություն կուսակցությունից կորզեց Վանի նահանգապետի պաշտոնը: Վանեցիներն ասում են, որ քաղաքում Էրդողանին շատ են սիրում, այս ձայների մեծամասնությունը ԱԶԿ-ն ստացել է Էրդողանին սիրող կին ընտրողներից: Ասում են, որ հատկապես երեխաներին դպրոց ուղարկող կանանց վճարվող «երեխայի գումարի» շնորհիվ կանանց ձեռքում առաջին անգամ կանխիկ դրամ է հայտնվել, այդ փողով նրանք կարող են ռեստորաններում ճաշել: Պատմում են, որ վանեցի կանայք, ընդիմանալով իրենց ամուսինների` Ժողովրդվարական հասարակություն կուսակցությանը քվեարկեու ճնշումներին, քվեարկել են Էրդողանի օգտին:

Ծագող աստղ Բիթլիսը

Վանից հետո Արճեշով, Արծկեով և Խլաթով հասնում ենք Դադվան: Արդեն Բիթլիս նահանգի սահմաններում ենք գտնվում: Դադվանը նոր բնակավայր է, ամենավերջին կետը, ուր հասել է երկաթուղին: Դադվանի կառամատույցից լաստանավով բեռնված վագոնները տեղափոխում են Վան: Նախքան 2005 թ. քաղաքի հատուկ ջոկատի, ոստիկանության և զինվորների ճնշումներից այնքան են ահաբեկվել, որ դրանց վերացնելուց հետո բնակիչներն ասում են. «Կարծես Փարիզում ապրելիս լինենք»: Անվտանգության հարցի լուծումից հետո ի հայտ են գալիս մարդկանց զարգանալու և հարստանալու պահանջները:

Բիթլիսը շատ առանձնահատուկ քաղաք է: Այն տարածված է Ռահվա հարթավայրից ներքև իջնող տեղանքում: Ձմռան ամիսներին Ռահվայի հարթավայրի և պատմական Բիթլիսի կենտրոնի միջև ջերմաստիճանի տարբերություն է գրանցվում: Վերոնշյալ տեղանքի ներսը միշտ 10 աստիճանով ավելի տաք է լինում: Բիթլիսը հնամենի քաղաք է, որը շրջապատված է քրդական, հայկական և սելջուկյան կոթողներով: Մոտ 450 տարի Բիթլիսում իշխել է Շերեֆ խանի դինաստիան: Բիթլիսցի Շերեֆ խան 4-րդը 1597 թ. գրի է առել «Շերեֆնամեն», որը քրդերի հիմնարար ստեղծագործությունն է: 1529 թ. կառուցված Շերեֆիե մզկիթն ու իսլամական համալսարանը այսօր դեռ կանգուն են: Բացի այդ, կան նաև կամուրջներ, դամբարաններ, բաղնիքներ, մեդրեսեներ /հոգևոր ուսումնական հաստատություններ/ և իջևանատներ:

Բիթլիսի նահանգապետ Նուրէդդին Յըլմազը նախաձեռնող անձնավորություն է: ՉԷՔՈՒԼ վաքըֆի կողմից քաղաքային վերափոխման նախագիծը կյանքի է կոչում ԱԶԿ-ական քաղաքապետ ֆեհմի Ալայդընի հետ միասին: Քաղաքի կենտրոնով հոսող գետի վրա կան 24 պատմական կամուրջներ, որոնց վերևի հատվածները ծածկված են տգեղ, կոպիտ տներով: Բիթլիսի բարձրաստիճան պաշտոնյաները հայտնում են, որ քաղաքի կենտրոնում «շրջանային մաքրություն» անելով` պատմական կոթողներ են հայտնաբերելու, և հետագայում քաղաքի կենտրոնն օգտագործվելու է զբոսաշրջության նպատակով:

Նշում են, թե Նեմրութ լեռան դահուկորդների համար նախատեսված կառույցները մրցելու են Փալանդյոքենի հետ: Քաղաքի կենտրոնի բոլոր հասարակական շենքերը տեղափոխվում են Ռահվայի հարթավայր: Ընդհանուր բնակարանների ղեկավարության նախագահության կառուցած բնակարանները շատ արագ վաճառվել են: Նահանգապետ Յըլմազը հայտնում է, որ երեք տարի առաջ 100.000 լիրայով գնված հողատարածքի համար այսօր 4 միլիոն դոլար են պտալիս, ինչպես նաև` նշում, թե «մարդիկ ներդրումներ են անում` հանուն Բիթլիսի ապագայի»:

Նահանգապետ Յըլմազը մոբիլիզացնում է ծագումով բիթլիսցի հարուստ ընտանիքների հիմնած Բիթլիսի կրթության և ծանոթության վաքըֆի հնարավորությունները: Թուրքիայի աղքատ նահանգներից մեկը հանդիսացող Բիթլիսում 100 միլիոն ներդրում կատարած բարեգործ Ահմեդ Էրենը հիմնում է Բիթլիսի Էրեն համալսարանը: Բացի այդ, քաղաքում դպրոցի, հանրակացարանի, արհեստագործական լիցեյի, Անտոլիայի լիցեյի, և բնական գիտությունների լիցեյի շենքերի մեծամասնությունը կառուցել են բիթլիսցի հարուստ գործարարները, որոնք ապրում են երկրի արևմուտքում:

Կրթական ներդրումներն արդյունավետ են. 2010 թ. Ուսանողների ընտրության և տեղավորման կենտրոնի քննության ժամանակ բիթլիսցի երիտասարդներն առաջինն են եղել` Թուրքիայի մասշտաբով:  

Բիթլիսի նահանգապետ Նուրեդդին Յըլմազը հպարտանալով պատմում է, որ կայմակամության ստաժը լուսահոգի նահանգապետ Ռեջեփ Յազըջըօղլուի մոտ է անցել: Պարզ է դառնում, որ լուսահոգի Ռեջեփ Յազըջըօղլուի` ղեկավարման ձևը ուղենիշ է դարձել «նոր սերնդի նահանգապետերի համար»: Նահանգապետ Յըլմազն ասում է, թե գյուղական ծագում ունի, և հայրը եղել է ժանդարմերիայի սերժանտ: Քրդերենին տիրապետում է այնքան, որ կարողանա կառավարել: Հետևյալ պատասխանն է տալիս այն հարցիս, թե որտեղ է սովորել. «Հորս աշխատանքի պատճառով Էրուհի նախակրթարանում եմ սովորել, այնտեղ էլ քրդերեն սովորեցի: Այժմ գործիս շատ է օգնում: Երբ քրդերենով եմ հարցնում, թե ինչպես են, գործերն ինչպես են, քաղաքացիների վերաբերմունքը փոխվում է»: Այսպես է պատասխանում Սայիդ-ի Նուրսիի գյուղը եղող Նուրսում կառուցված մզկիթի և իսլամական համալսարանի բացման արարողությանը մասնակցելու համար իրեն քննադատողներին. «Բիթլիսի արժեքներին հարգալից լինելու համար արեցի»: որևէ կապ չունի «ձեռնափայտի վրա հենված» նահանգապետերի կերպարի, որին վավել ենք: Ժպտալով պատմում է, որ մանկավարժական դպրոցի շրջանավարտ է, և որ Անկարայի համալսարանի Քաղաքագիտության ֆակուլտետում ուսանելու ժամանակ իր ծախսերը հոգալու համար երթուղային մեքենայի վարորդ է աշխատել: Մասնավոր մեքենայով կնոջն իր հետ առնելով` գնում է Բիթլիսի հեռավոր գյուղերը, իսկ քաղաքում թիկնազորով չի շրջում:

Մուշ` տքնող քաղաք

Մուշը շրջանի ամենաքիչ զարգացած քաղաքներից մեկն է: Դեռևս բնակչության 65 տոկոսն ապրում է գյուղերում: Չի կարելի է ասել, թե Մշո դաշտն արդյունավետ են օգտագործում: Ինչպես նշում է Վիտալ Գինեն «Ասիական Թուրքիա» /Փարիզ, 1890/ ստեղծագործության մեջ, Մուշի սանջակի բնակչությունը կազմել է 123.000 հոգի, որոնցից 55 հազարը եղել են հայեր: Մուշը 1915թ. հայկական տեղահանությունից հետո ապրած տնտեսական անկումից  95 տարի հետո ջանում է ոտքի կանգնել: Օրինակ` Մշո դաշտում մշակվում է գինու պատրաստման համար նախատեսված խաղող, սակայն քանի որ Մուշի բնակչությունը կրոնամոլ է, չկա մեկը, ով ձեռնամուխ լինի խաղողագործությանն ու գինու արտադրությանը: Մինչդեռ, համաձայն Գինեի տեղեկությունների` 1890 թ. հայերը Մշո դաշտի այգիներից տարեկան 400.000 կգ գինի են ստացել և վաճառել` վիլայեթի սահմաններից դուրս:  

Մուշի նոր սերնդի նահանգապետ Էրդողան Բեքթաշը նույնպես նախաձեռնող պաշտոնյա է, ով ջանքեր է գործադրում` Մշո դաշտում արդյունաբերական ներդրումները մեծացնելու ուղղությամբ: Հիմնականում աջակցում է ցեմենտի և շինանյութերի արտադրությամբ մասնագիտացված գործարանների ստեղծմանը: Մուշում գործող այս գործարանները անցյալ տարի 10 միլիոն դոլարի արտահանում են իրականացրել: Մուշում զբոսաշրջության հնարավորությունները սահմանափակ են, սակայն Մուշի օդանավակայանը ծառայում է շրջանին: Նահանգապետ Էրդողան Բեքթաշը, Մուշում անասնապահությանը զարկ տալու համար ներդողներին համոզելով, ջանում է կաթի գործարան հիմնել: Եթե արտադրված կաթը վաճառվի, հուսով է, որ անասնապահությունը կզարգանա:

Մուշի Առևտրաարդյունաբերական պալատի նախագահ Սինեջեմն ընդգծելով, որ Մուշը երկրի ամենաապահով նահանգներից մեկն է, նաև հայտնում է, որ չբացահայտված հանցագործությունների պատճառով քաղաքից հեռացածները հետ են վերադառնում: Սինեջեմը նշում է մայրենի լեզվով` քրդերենով, խոսելու կարևորությունը: Ասում է, թե նախկինում հիվանդանոցում կանանց, որոնք իրենց բողոքները թուրքերեն չէին կարողանում ասել, բժիշկները ստորացնում էին, սակայն այդ օրերը մնացել են անցյալում: Սինեջեմը ծիծաղելով ավելացնում է. «Մարդիկ միշտ էլ ցանկացել են խախտել արգելքները: Նախկինում, քանի որ քրդերենն արգելված էր, ավտոբուսի կայարաններում միշտ քրդերեն երգեր էին հնչում, սակայն քանի որ այժմ արգելք չկա, չեն հնչում: Նախկինում դիտում էին «ROJ» հեռուստալիքը, իսկ այժմ` «TRT  6»-ը»:

Կարող եմ ասել, որ ԱԱԳԶ-ի հրավերով շրջագայության ժամանակ շատ բան իմացա: Նախ և առաջ նկատեցի, որ Վանում, Բիթլիսում և Մուշում անվտանգության տեսանկյունից հանգստության և ինքնավստահության ընկալում է զարգացել: Կարելի է ասել, որ գոնե այս մակարդակում նախաձեռնությունը շարունակվում է:

Բնականաբար, շրջանում աղքատության և գործազրկության հետ մեկտեղ բազմաթիվ խնդիրներ կան: Հետաքրքիր է իմանալ, թե նրանք, ովքեր Վանում և Բիթլիսում ցանկանում են զարգացնել զբոսաշրջության ներդրումները, պատկերացնու՞մ են արդյոք, թե ինչպիսի քաղաքային կյանք կա այս վայրերում: Եթե Բիթլիս քաղաքի կենտրոնը վերանորոգվի և զբոսաշրջության համար առողջարաններ բացվեն, այնտեղ սահելու եկած զբոսաշրջիկների համար գինետներ ու սրճարաններ բացվելու՞ են: Համալսարանը քաղաքից դուրս մնալով` արհեստական տեսք չի՞ ունենա արդյոք: Սրանք բոլորն էլ կարևոր հարցեր են: Հուսով եմ, որ Վանն ու  Բիթլիսը փոխել ծրագրողները դասեր կքաղեն պրոֆեսոր Յըլմազ Բյույուքերշենի ստեղծած աշխույժ Էսքիշեհիրից:

Մի քանի խոսք ունեմ ասելու նաև տարեց սպիտակ թուրքերին, ովքեր նոր սերնդի նահանգապետերի` մզկիթի բացման, ուրբաթօրյա աղոթքի գնալու, մի քանիսի Իմամ Հաթիբ դպրոցի շրջանավարտ լինելու կամ էլ իրենց կանանց գլխաշորով լինելու փաստի վրա անմիջապես վայնասուն են բարձրացնում ասելով, թե «գյուլենականներ են կազմակերպում». «Եթե ձեր երեխաներին Բողազիչիում կամ էլ Միջին Արևելքի տեխնիկական համալսարանում գործարկում սովորեցնել տալով դրամատեր դարձնելու փոխարեն Մյուլքիե /դիվանագիտական կամ քաղաքագիտական դպրոց/ ավարտելով նահանգապետ լինելու միտքը ներարկեիք, նոր սերնդի նահանգապետերի փոխարեն կարող էին ձեր երեխաները լինել: Դե ուրեմն բոլորովին մի’ ողբացեք. դուք եք այսպես ուզել»: Բացի այդ, եթե քեմալիզմի համակարգը գյուղի երեխաներից նահանգապետ ստեղծելը հաջողեց, սա քեմալիզմի հաղթանակն է: Մի’ տրտնջացեք, այլ վայելե’ք: Սեփական երկրում օտարականի նման ապրելով` չեք կարող կառավարել այս երկիրը: Հատկապես քրդական շրջանում գլուխ գովելով` հնարավոր չէ ժողովրդին ղեկավարել: Արդեն նկատում ենք ձեր մտավախություններն ու ինքնավստահության բացակայությունը: Այդ իսկ պատճառով ձեզանից, ըստ էության, չէինք էլ սպասում Աղթամար եկեղեցու բացումը: Գլուխ մի’ ջարդեք, անկախ ձեզնից` քրդական և հայկական նախաձեռնությունները շարունակվում են…

Այհան Աքթար

27.9.2010

samanyoluhaber.com