Աղթամարի քարոզչությունը չհաջողվեց

Թուրքական կառավարությունը Աղթամարում մատուցված պատարագով նպատակ ուներ կարգավորել սեփական վարկանիշը, սակայն առանձնապես հանդուրժողական կեցվածք չցուցաբերեց` պատմական մայրաքաղաքների ճիշտ սրտում գտնվող ամենասուրբ պաշտամունքի վայրերից մեկը որպես “պատմական մնացուկ” թանգարանի վերածելով` հայերին այստեղ տարին մեկ անգամ աղոթելու իր թույլտվությամբ:

Այս անգամ ո’չ քննարկում եղավ, ո’չ էլ գոնե մի կարճատև բանավեճ: Մի քանի մասնավոր անձանցից բացի, բոլոր հայերը նախընտրեցին բոյկոտել հին Հայաստանի բնօրրան Վանա լճի Աղթամար կղզում հայկական ճարտարապետության ամենաչքնաղ գոհարներից մեկում թուրք պետության թույլտվությամբ կատարվող պատարագը: Պետք է նշել, որ այդ քարոզչական գործողության ծուղակն այս անգամ նույնքան ակնհայտ էր, որքան` տաճարն ինքը:

Թուրքական կառավարությունը ԵՄ-ի անդամակցության վերաբերյալ թղթապանակում օգտագործելու նկատառումով ձգտում էր աշխարհին դարձյալ ներկայանալ հայերի հանդեպ հանդուրժողական կեցվածքով, քանզի մարդու իրավունքների և փոքրամասնությունների տեսանկյունից թերանում էր` առաջընթաց գրանցելու հարցում: Թուրք իսլամիստ պաշտոնյաները, եթե անգամ ավելի “գրավիչ” թվացող Ասիայի և Միջին Արևելքի վրա աչք տնկելով` արդեն մի քանի տարի ջանում են զանազանություն մտցնել իրենց սննդակարգում, այնուամենայնիվ չեն հրաժարվել նաև ԵՄ մտնելու մտադրությունից: Այս համատեքստում թույլատրելի է Բրյուսել տանող յուրաքանչյուր ճանապարհ:

 Խաչը բացահայտեց անկեղծության բացակայությունը

Եթե հավատացյալների նեղվածությունն ու հայերի կարոտաբաղձությունն այդ կերպ օգտագործելը վեր չհաներ թուրք ղեկավարության անհավատալի ցինիզմը, ընդամենը կծիծաղեինք այդ ամենի վրա և հարկ էլ չէինք համարի անդրադառնալ այս թեմային: Հայերի հանդեպ ամենասև պարտքերից մեկն ունեցող մի պետություն /1,5 միլիոնից ավել զոհ, 2000 ավերված եկեղեցի/ կարծում է, թե նման անճարպիկ խարդավանքներով կկարողանա վերադարձնել հանդուրժողական պետության իր վարկանիշը: Երևում է` թուրք պետությունը հավատում է հրաշքների: Այդ նախաձեռնությունը ոչ միայն չի ընդգծում ղեկավարության բարյացակամությունը, այլև բացահայտում է նրա ամբարտավանությունը: Այլ կերպ ինչպես կարելի է բնորոշել հայերին իրենց պատմական մայրաքաղաքների ճիշտ սրտում գտնվող ամենասուրբ տաճարներից մեկում աղոթելու համար ընդամենը տարին մեկ անգամ թույլտվության շնորհումը: Բայց իրավացի են. 100 տարվա պատմություն ունեցող արգելքից հետո միանգամից դրանից ավել բանի շնորհումը կարող էր գլխապտույտ առաջացնել: Հասկացանք` կարիք չկա շտապելու:

Այս երկրի անցյալում, որը ճանաչված է քրիստոնյա գոյության բնաջնջմամբ և 1915-ի ցեղասպանությամբ, բնականորեն ամրագրված ու ներկայում էլ իրեն զգացնել տվող այդ մտայնությանն ավելանում է հազվադեպ հանդիպող մի անպատկառություն: Դո’ւք բնորոշեք. այս երկիրը, որն այսօր պարծենում է տնտեսական ուժի տեսանկյունից աշխարհում 16-րդը լինելու համար, չի կարողանում միջոցներ գտնել` եկեղեցու վրա խաչ տեղադրելու համար: Այսինքն` հայերին հրապարակավ մի թանգարան է հրավիրած լինում: Հայ ժողովրդին պատմության գիրկն ուղարկելու ցանկությունից երբեք չհրաժարված մի պետության մեխանիզմի ուժեղ խորհրդանիշներից մեկը, որը բոլորովին էլ չի զարմացնում:

Կարծես այդ ամենը բավական չէր, մեկ էլ` այդ տեղեկատվական շոուն կազմակերպվում է, ինչպես հայտնի է, Անկարայի խարդախությունների պատճառով պարտության մատնված Հայաստան-Թուրքիա արձանագրությունների ստորագրումից ուղիղ մեկ տարի անց: Արդյոք այդ ամսաթիվն ընտրվել է, որպեսզի աշխարհին հիշեցվի, որ թուրք ղեկավարությունը, դեռևս մի քանի օր առաջ ստորագրված մի փաստաթղթի համար հետագայում պայմաններ ստեղծելով, շրջվել է 180 աստիճանի: Ինչ էլ լինի մտադրությունը, Վանում կազմակերպված ստորացուցիչ ձեռնարկը հակառակ արդյունքը տվեց: Օպերատորները գոհ չմնացին թուրքական տուրիստական “գրասենյակի” համար կազմակերպված այդ այցից: Եվ գրեթե բոլոր լրատվամիջոցները հետևյալ հարցը բարձրաձայնեցին. այս ամայի շրջանում նման գլուխգործոց ստեղծել կարողացած մարդիկ ինչպե±ս և ի±նչ պայմաններում անհայտացան այստեղից:  

Այս իրադարձությունից Թուրքիան հետևյալ դասը կարող է քաղել. անկախ այն բանից, թե թուրք կառավարությունն այսուհետ ինչ կանի` Հայկական հարցի առնչությամբ, միշտ միայնակ կմնա իր նախաձեռնություններում: Միշտ, ամեն պայմաններում, փիլիսոփա Բերնարդ Հենրի Լևիի խոսքով, ի հայտ կգան “այդ գրեթե առաջին ցեղասպանության”, այդ հիմնական ոճրի մասին հիշեցնող որևէ խորհրդարան, քաղաքական գործիչ, լրագրող, ցեղասպանությունից վերապրած մեկի սերնդից որևէ ներկայացուցիչ: Թուրք իշխանությունը, այս դեպքից դաս քաղելով, պետք է ականջ կախի իր այն մտավորականներին, ովքեր պահանջում են, որ վերանայի հայերին առնչվող սեփական պատմությունը` ավելի մարդկային տեսանկյունից: Թուրքիան այլևս այն երկիրը չէ, որը կարող է իրեն թույլ տալ մարդու իրավունքները կարևորություն չտալու շքեղություն: Եթե սույն պետության նյութական գոյության պայմանները դույզն-ինչ ազդեցություն թողել են իր խղճի վրա, ապա նա չի կարող այլևս, հանուն հետադիմականության, բերել չունևորության արդարացումը: Այն բարօրությունը, որ վերագտել է Թուրքիան, ընդհակառակը` պետք է ապահովի, որպեսզի այս պետությունը հասնի սրբության հանդեպ անհարգալից վերաբերմունք չհանդուրժող ընդհանուր զարգացվածության մակարդակին: Թե չէ, ո±ւմ է պետք Արդարություն և զարգացում կուսակցության վարած կրոնական քաղաքականությունը:

Քամահրում է մյուս կրոնները

Այդ դաշինքը, որը կնքվել է հոգևորի և աշխարհիկի միջև, եթե մյուս կրոններին արհամարհելուց բացի այլ բանի պիտանի չէ, ինչպես որ դա մեկ անգամ էլ ապացուցեց Անկարան, ապա այդ համատեղությունը պիտանի չի լինելու նաև եվրոպացի պաշտոնյաների կազմած և Թուրքիային նվիրված թղթապանակին: Ընդհակառակը` այդ պաշտոնյաները կարող են սկսել մտածել, որ Թուրքիայի ապագան, առնվազն Եվրոպայի հարցում, անցնելու է Հայաստանի միջով:

Արա Թորանյան` Ֆրանսիայում հրապարակվող “Նուվել դ’Աղմենի” ամսագրի խմբագիր, ԱՍԱԼԱ-յի նախկին առաջնորդ

Նյութը տպագրվել է 2010 թ. հոկտեմբերի 7-ին “Լը մոնդ” օրաթերթում

12/10/2010

http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalHaberDetay&ArticleID=1023277&Date=12.10.2010&CategoryID=99