Դերսիմի հայերը

Մի՞թե պատժել են Դերսիմի հայերին թաքցնելու համար:

 «Աքթուել»-ը շարունակում է ներկայացնել Դերսիմի հայերի պատմությունները: Համաձայն մասնագետների` 1937-38 թթ. Դերսիմին, որը հանդիսանում է քրդական, ալևիական և հայկական հարցերի հատման կետ, ավելի անողոք են վերաբերվել` 1915 թ. հայերին թաքցնելու համար:

 Վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը 2010 թ. օգոստոսի 14-ին ասել էր թե. «Ժողովրդահանրապետական կուսակցությունն ասելով, թե դերսիմցիները հարկ չեն վճարում, 50 հազար հոգի է սպանել Դերսիմում»: Էրդողանն այս դեպքերի մասին խոսելիս օգտագործել էր  «կոտորած» բառը: Դրանից հետո Թուրքիայում սկսեցին խոսել 1937-38 թթ. Դերսիմի դեպքերի մասին, այն դեպքում, երբ մեծ լռություն էր տիրում տասնյակ տարիներ շարունակ: Բացառություն էր կազմում Նեջիփ Ֆազըլ Քըսաքյուրեքը, ով 1969 թ. ասել էր. «Այդ ողբերգությունը, որն այս պահին միայն հիմնական սկզբունքով և իմաստով ենք հաստատում, աննախադեպ է եղել պատմության ընթացքում»: Ընթերցելով ու լսելով Դերսիմում տեղի ունեցածների մասին` անհնար է Նեջիփ Ֆազըլին անիրավացի համարել և ցավ չապրել տեղի ունեցածի համար: Դերսիմի հայերի մասին մեր պատրաստած այս հրապարակումն անկասկած նպատակ է հետապնդում չեզոքացնել կողմնապահությունն ու դրա անխուսափելի արդյունքը` ատելությունը: Մենք որպես ելակետ ենք ընդունում այն, որ ցավերը կհասկացվեն միայն, երբ կխոսվի դրանց մասին, և կմեղմանան` դրանք կիսելուց հետո:

Քանի Դերսիմի պատմության վերաբերյալ ուսումնասիրությունները խորանում են, այնքան պարզ է դառնում, որ այն «նման չի եղել որևէ այլ վայրի»: Դերսիմը, որի բնակիչների էթնիկ արմատների մասին վիճաբանությունները դեռ շարունակվում են, սկսած օսմանյան վերջին շրջանից` պետության համար եղել է մի վայր, որտեղ հատվել են «քրդական, ալևիական և հայկական հարցերը»: Դերսիմի շրջանում, որն ընդգրկում է Թունջելիի նահանգը, Երզնկայի Քեմահ ու Թերջան գավառները և Բինգյոլի Քըղի գավառը, պետությունը էթնիկ խմբերի միջև ծագած խնդիրներին, երկխոսության և համագործակցության փոխարեն, պատասխանել է բռնությամբ և ուժով: 

«Ձեռք չբերված խաղաղություն» գրքում նշված և հատկապես 1921 թ. Քոչգիրիի ապստամբության ժամանակ դրսևորված այս բնորոշումը պատասխան է այն հարցին, թե ինչու տվյալ շրջանում ուժի կիրառումը երբեք չդադարեց: Գրքում ասվում է, որ նախքան 1937-38 թթ. Հարփութի /Խարբերդ/ շրջանում 1895-96 թթ. տեղի ունեցած դեպքերի ընթացքում քրիստոնյաներին պատկանող հազարավոր (8-28 հազար տուն) տներ են այրվել, հազարավոր մարդիկ սպանվել (15-39 հազար) ու բռնի մահմեդականացվել:

 Գյոքչեն. Բ. Դինչ

http://yeniaktuel.com.tr/tur102,277@2100.html