Վերակառուցել նետված կամուրջները

Երևան: Երեկ առավոտյան Հաքքարիից ճանապարհ ընկա, կեսգիշերին Երևանում էի: Նախ Վան, հետո Ստամբուլ, ապա նորից կտրեցի-անցա այսքան եկածս ճանապարհը` հասնելով Երևան: Ինչպես Հրանտն էր ասում` «մոտ և հեռու հարևան» Հայաստան գնալը հեշտ բան չէ: Հարևան, որին թեև այսքան մոտ ենք, աշխատում ենք այդչափ հեռու պահել:

Այնուհանդերձ, ավելի լավ է, քան նախկինում, երբ Երևան գնալու համար անպայման ստիպված էինք Մոսկվայով անցնել: Հիմա սահմանը փակ է, սակայն գոնե կա Ստամբուլ-Երևան օդային կամուրջը, ինչպես` երբեմնի Բեռլինի օդային կամուրջը: Տասնյակ տարիներ են անցել սառը պատերազմի ավարտից հետո, սակայն Հայաստանի հետ սառը պատերազմը դեռևս չի վերջացել: Այդ պատճառով էլ Հայաստան-Թուրքիա սահմանը ռուս զինվորներն են դեռ պահպանում: Հենց Թուրքիան է դա հարկադրել Հայաստանին:

Վերջին շրջանում Ադրբեջանը զինադադարը հաճախակի խախտելու գոծելաոճ է որդեգրել: Դրան նպաստող պատճառներից մեկն էլ Թուրքիայի կողմից Հայաստանի շրջանափակումն է: Անհրաժեշտ է կանխել այստեղ նոր պատերազմ սկսելու սադրանքները: Թուրքիան ստատուս-քվոն պահպանելու համար կարողանում է առաջ քաշել Կիպրոսի թուրք բնակչության անվտանգության պատրվակը, եթե անգամ դա հակասում է միջազգային իրավունքին, բայց քննադատում է, որ Հայաստանը, ըստ էության, ինքնավար Ղարաբաղի անվտանգության համար շարունակում է պահպանել առկա ստատուս-քվոն:

Բացի քննադատելուց նաև կարծես պատժում է Հայաստանին` վերջինիս պահելով շրջափակման մեջ: Քանի որ Թուրքիան մեծ երկիր է, իրեն իրավունք է վերապահում դա անել, և աշխարհում ոչ մեկը ձայն չի հանում:

Սակայն երբ Հայաստանի հետ է ողբերգություն տեղի ունենում , ոչ մեկի հոգը չի լինում, քանի որ Հայաստանը փոքր պետություն է և նավթ չունի: Հայաստանը, այո’, փոքր, բայց հարգարժան պետություն է, ամուր ընկույզ: Հայաստանը Կուբայի նման շրջափակման մեջ է:

Ստալինը «բաժանիր, որ տիրես» տրամաբանությամբ Արևելյան Հայաստանի աշխարհագրությունը վերածեց մի լաբիրինթոսի: Հայերով հոծ բնակեցված Ղարաբաղը թողեց Ադրբեջանի կազմում. Թուրքիայի և Հայաստանի միջև գտնվող Նախիջևանը ևս նույն ճակատագրին արժանացավ: Սա տեղի ունեցավ նաև քեմալական Անկարայի պահանջով:

Այնինչ եթե Ղարաբաղը Ադրբեջանի կազմում ինքանավար էր լինելու, այդ դեպքում Նախիջևանն էլ կարող էր Հայաստանի կազմում ինքնավար լինել, թող երկու հանրապետությունների միջև, թեկուզ և քիչ, բայց արդարություն և հավասարություն լիներ:

Միջնադարյան ամենակարևոր հայկական մշակութային կենտրոն Ջուղա քաղաքը ևս Նախիջևանի կազմում էր: Մի քանի տարի առաջ Ջուղայի ավերակներում գտնվող հազարամյա խաչքարերն ավիրվեցին և ոչնչացվեցին: Ոչ թե էթնիկ, այլ պատմական զտում էր:
Իսկ Ջավախքի շրջանը մնաց Վրաստանի կազմում: Այնտեղ նույնպես վերջին 10 տարվա ընթացքում լուրջ խնդիրներ են ծագում: Հայկական եկեղեցիները վրացականացվում են: Սահմանափակվում է հայերեն լեզվի օգտագործումը, հայերեն կրթության հարցում խնդիրներ են առաջանում:

Անիում ամոթալի բան կատարվեց, որը դեմ է և’ պատմությանը, և’ հավատին, սակայն դրա ամենալավ պատասխանը գրված է Ղուրանում. «Վա’յ նրանց, ովքեր ցուցադրական նամազ կանեն»:

Ազգայնական շարժում կուսակցությունը խուճապի մեջ է, որովհետև Միություն և առաջադիմություն կուսակցության գաղափարախոսությունը, իսլամաթուրքական սինթեզը իրենց ձեռքից գնում է. իսլամամետ ուժերը միանում են Արդարություն և զարգացում կուսակցությանը, իսկ թուրքամետերը` Ժողովրդահանրապետականին… Ըստ էության, սա սովորական բան է. երբ Թուրքիայում խանության համար շարունակվում է կրոնամոլների և ազգայնամոլների միջև պայքարը, նման ճամբարների բաժանվելը չափազանց սովորական մի բան է: 1915 թ. Գերմանիայի պահանջով կայացած Ջիհադի որոշումը մեկն է այն օրինակներից, երբ հավատքը օգտագործել են հանուն ազգայնականության:

Մինչդեռ Անիում եկեղեցու և մզկիթի միջև բախում չկար, կար կիսում: Այն, ինչ անվանում ենք սելջուկյան ճարտարապետություն, հայ վարպետների ներդրումն էր` մեր մշակույթին: Գմբեթների, խաչքարերի մոդելով պատրաստված սելջուկյան գերեզմանաքարեր, որոնց ամենագեղեցիկ օրինակները գտնվում են Վանի ափին` Ախլաթ քաղաքում և մի քանի օր առաջ պահպանման տակ են վերցվել` որպես մշակութային ժառանգություն: Մաղթենք, որ Վանա լճի շրջակայքում գտնվող վանքերը և եկեղեցիները նույնպես պահպանման տակ առնվեն և ազատվեն գանձեր որոնողների ավերածություններից:

Սրանք հայկական ճարտարապետության և արվեստի հարմարեցումներն են, որոնք կատարվել են իսլամական հավատքի համար: Այս համատեղ ապրելու մշակույթը ձգվել է այնքան, որքան հայ-թուրքական երկլեզու դրամները: Սելջուկյան իշխանության ժամանակ և հետո բազմաթիվ հայկական իշխանապետություններ շարունակել են իրենց ինքնավար գոյությունը: Թեմուրի և օսմանցիների միջև ծագած վեճն առաջացել է տարաձայնությունից, թե հայկական իշխանապետությունը երկու գերիշխանություններից ում է հարկ վճարելու: Այո’, երբ հնարավոր է պատմական Հաքքարիի շրջանից կարճ ժամանակում հասնել Երևան, մենք երկար ճանապարհ անցանք:

 Իսկ գլխումս Հաքքարիի ժողովրդի և Արևմուտքից եկած թուրք երիտասարդների գրկախառնման պատկերներն էին:

Հեղափոխական երիտասարդությունը հիմնականում այստեղ կամուրջ են կազմում ոչ միայն Զափի երկու ափերի, այլև երկու ժողովրդների միջև: Երիտասարդությունը այս ընթացքում վերակառուցելու է Թուրքիայի և Հայաստանի միջև Անիի մերձակայքում նետված կամուրջները: Ես հավատում եմ դրան:  

Ռագըփ Զարաքոլու 

evrensel.net
05.10.2010