Երեկ Արևմտահայոց հարցերի ուսումնասիրության կենտրոն գիտահետազոտական հիմնադրամում տեղի ունեցավ «Ասատուր» ֆիլմի ցուցադրությունը։ Միջոցառմանը մասնակցեց նաև այս օրերին Երևանում գտնվող ֆիլմի պրոդյուսերներից մեկը՝ Օրսոլա Կազագրանդեն։
Հիշեցնենք, որ Արևմտյան Հայաստանի Մալաթիա բնակավայրում նկարահանված այս փաստագրական ֆիլմը ներկայացնում է հայկական ինքնությունը վերագտած մի խարբերդցի հայի պատմությունը։ Ֆիլմը մի անհատի հիշողության միջոցով լույս է սփռում Հայոց ցեղասպանության ժամանակ իրենց հայրենի տարածքներից աքսորված և աշխարհով մեկ սփռված հայության հավաքական հիշողության վրա։
Ասատուրի անհատական պատմությունը ներկայացնում է հայկական ինքնության վերակառուցման ընթացքում նրա հանդիպած դժվարությունները։ Ֆիլմի հեղինակները Ասատուրի միջոցով անդրադառնում են ոչ միայն նրա անհատական պատմությանը, այլ նաև՝ Հայոց ցեղասպանության՝ մինչ օրս զգալի հետևանքներին և իսլամացված հայերի՝ ինքնության վերագտման պայքարին։ Ֆիլմի սցենարը հիմնված է Մեսութ Էթհեմ Քավալլիի «Քեզ որոնելիս» գրքի վրա, որը նվիրված է Ասատուրի՝ 1915 թ․ մինչ օրս ձգվող ընտանեկան պատմությանը։
Ֆիլմի կինոբեմադրիչը Մեհմեդ Էմին Յըլդըզն է, պրոդյուսերներն են Օնուր Գյուլերը, Ալեքսիս Քալքը, Ադիլ Դեմիրջին և Օրսոլա Կազագրանդեն, սցենարի խորհրդատու Մեսութ Էթհեմ Քավալլին, գաղափարի հեղինակը՝ Շերիֆ Չիչեքը, իսկ հայերեն ենթագրերի թարգմանությունը կատարել է Արևմտահայոց հարցերի ուսումնասիրության կենտրոնի թուրքերեն բաժնի պատասխանատու Մելինե Անումյանը։
Միջոցառման ժամանակ մասնակիցներին հեռակա կարգով իր ողջույնի խոսքը հղեց Ասատուրի իրական պատմությանը նվիրված փաստագրական գրքի հեղինակ Մեսութ Էթհեմ Քավալլին, ով նաև ֆիլմի խորհրդատուն է եղել։ Մեսութ Էթհեմ Քավալլին իր խոսքում մասնավորապես նշեց․
«Սիրելի ընկերներ,
Իմ ամենաանկեղծ երախտիքն ու ողջույններն եմ հայտնում այս երեկո այստեղ գտնվող թանկագին հանդիսատեսներին, բարեկամներին ու Մելինե Անումյանի և Օրսոլա Կազագրանդեի գլխավորությամբ՝ բոլոր նրանց, ովքեր այսօր ներդրում ունեն «Ասատուր» ֆիլմի՝ առաջին անգամ Հայաստանում, այս սրահում ցուցադրելու գործում։
Շատ կցանկանայի այս պահին ձեզ հետ լինել։ Ցավոք ֆիզիկապես ձեզ հետ չեմ, բայց ներկա եմ հոգով, խոսքերով և այս պատմությամբ։
Ես իրականացրել եմ «Ասատուր» վավերագրական ֆիլմի սցենարի խորհրդականի պարտականությունները։ Միևնույն ժամանակ պարոն Ասատուրի՝ 1915 թ․ մինչ օրս ձգվող ընտանեկան պատմությանը նվիրված «Քեզ որոնելիս» վերնագրով գրքի հեղինակն եմ, որը լույս է տեսել թուրքերեն, 2024 թվականին։
Այդ գրքում ներկայացնում եմ պարոն Ասատուրի կողմից իր արմատների որոնումը, արմատներ, որոնք սկզբնավորվում են Խարբերդի Բազմաշեն գյուղից և սփռվում աշխարհի չորս ծայրերում․ գրքում անդրադառնում եմ Ասատուրի այն երկարատև և դժվարին պայքարին, որ նա մղել է մի կորուսյալ ժողովրդի հետքերը գտնելու ընթացքում։
Պարոն Ասատուրի մղած պայքարը, որի մի մասը կտեսնեք այս ֆիլմում, իրապես գնահատելի է։ Նա այս հսկայական աշխարհում հաճախ միայնակ է դիմադրում, տեր է կանգնում իր ինքնությանը՝ ամբողջ հասարակական, ընտանեկան և իրավական խոչընդոտներն աչքի առաջ ունենալով․․․
Նա մշակութային որբերի ձայնն է։
Եթե այս երեկո «Արարատ» կոնյակից խմեք և բաժակ բարձրացնեք, խնդրում եմ, Ասատուրի պատվին էլ խմեք։
Եթե վաղը սուրճ խմեք, հիշեք պարոն Ասատուրի՝ Հայաստանում իր ազգակիցների, այսինքն՝ ձեզ հետ սուրճ ըմպելու երազանքը։ Սուրճ խմելիս նրա մասին մտածեք, նրան հիշեք։
Օրսոլան ձեզ կպատմի այս ֆիլմի նկարահանումների ընթացքում մեր հանդիպած դժվարությունների մասին, իսկ ես ուզում եմ հատկապես սա ընդգծել․
Այս ֆիլմի նախագիծը հայերին, քրդերին, իտալացիներին, չերքեզներին և թուրքերին միավորեց մի պատվաբեր և համատեղ նպատակի շուրջ։ Եվ դա ինքնին շատ արժեքավոր է։
Աշխարհի որ ծայրում էլ լինենք, լսենք Ասատուրների աղաղակը։ Դառնանք բոլոր նրանց ձայնը, ում լռեցրել են։ Բոլորս միասին անենք դա։
Ձեզ եմ հղում իմ սերն ու ողջույնները։
Մեսութ Էթհեմ Քավալլի»։
Այնուհետև ելույթ ունեցավ Օրսոլա Կազագրանդեն, ով մասնավորապես ասաց․
«Ցանկանում եմ շնորհակալություն հայտնել Արևմտահայոց հարցերի ուսումնասիրության կենտրոնին և Մելինեին այս ցուցադրությունը այդքան կարճ ժամանակամիջոցում կազմակերպելու համար, ինչպես նաև՝ ձեզ բոլորիդ՝ մասնակցելու համար։
Անունս Օրսոլա Կազագրանդե է, ես լրագրող, թարգմանիչ և սցենարիստ եմ։ Ծնվել եմ Վենետիկում, ինչը շատ բան է ասում այն մասին, թե ինչու եմ այդքան ցանկացել մասնակցություն ունենալ «Ասատուր» ֆիլմի ստեղծմանը։
Ինչպես գիտեք, Վենետիկում հայկական ներկայություն կա գրեթե ամենուր։ 12-րդ դարից ի վեր հայերը հայտնի էին իրենց կենսունակ առևտրով և նշանակալի մշակութային ներկայությամբ, որը հիմնականում կենտրոնացած էր հայկական Սուրբ Ղազար կղզում։ Հայերի կգտնեք փողոցների անուններում, պալատներում, և նրանք, իհարկե, դարեր շարունակ նպաստել են Վենետիկի կյանքի ձևավորմանը։
Երբ երեխա էի, իմ սիրելի կղզին Սուրբ Ղազարն էր և այդպես է մինչ օրս։
Երբ գերմանաբնակ քուրդ ռեժիսոր Շերիֆ Չիչեքը խնդրեց ինձ մասնակցել «Ասատուր» ֆիլմի նկարահանումներին, անմիջապես համաձայնեցի։ Ես շատ լավ գիտեմ Մալաթիան, այն քաղաքը, որտեղ ապրում էր Ասատուրը նկարահանումների ժամանակ, քանի որ որդուս ընտանիքի մի մասն այնտեղից է։
Լրագրողական աշխատանքիս շնորհիվ շատ լավ գիտեմ Արևմտյան Հայաստանը։ Ես երկար ժամանակ ապրել եմ Դիարբեքիրում և Վանում, ու այցելել եմ հայկական վայրերի մեծ մասը։ Ես ճանաչում էի լրագրող Հրանտ Դինքին և նրանից ու այլ հայերից լսել եմ դիմադրության ու դիմակայման բազմաթիվ պատմություններ։ Ուստի ինձ համար պատիվ էր լինել այս ֆիլմի մասնիկը։
Ինչպես կարող եք պատկերացնել, այս ֆիլմի նկարահանումը հեշտ չէր։ Սկզբում Շերիֆը, պրոդյուսեր Օնուր Գյուլերը և ես չէինք կարող գնալ Թուրքիա…
Ռեժիսոր Մեմեթ Էմին Յըլդըզը ապրում է Թուրքիայում և կարող էր այնտեղ աշխատել, բայց կային բազմաթիվ ճնշումներ և դժվարություններ։ Ասատուրն ինքը շատ ուրախ էր այս ֆիլմում նկարվելու համար, նա ուզում էր պատմել իր պատմությունը՝ նման այն շատերի, որոնց ունկնդրեցինք։ Կարծում եմ, որ նրա պատմությունը դիմադրության ևս մեկ դրսևորում էր։ Նա վերադարձրեց իր ինքնությունը և ուզում էր բոլորին պատմել այդ մասին։
Երեխա ժամանակ նա գիտակցում էր իր ծագումը, բայց ստիպված էր այն թաքցնել։ Միայն տարիներ անց նա համարձակություն գտավ դիմակայել և ուսումնասիրել այս գաղտնիքը։
Վավերագրական ֆիլմը նկարահանվել է Մալաթիայում և ներկայացնում է Ասատուրի ճամփորդությունը դեպի անցյալ։ Կարծում եմ՝ Ասատուրի խոսքերը հզոր կերպով ցույց են տալիս, թե ինչպես է Ցեղասպանության համառ ժխտումը խորը սպիներ թողել հայ համայնքում՝ ձևավորելով սերունդների կյանքն ու մշակույթը։
Ասատուրի ճանապարհը միահյուսված է նրա ընտանիքի պատմության հետ, մասնավորապես՝ իր պապի՝ հայ կաթոլիկ քահանայի, ով ցեղասպանությունից առաջ ակտիվ գործունեություն էր ծավալել տարածաշրջանում։ Այսպիսով, նրա որոնումները դառնում են հիշողության և պատմական ժառանգության խորը արտացոլում՝ ցույց տալով, թե ինչպես է Ցեղասպանությունը շարունակում ձևավորել ինչպես անհատական, այնպես էլ կոլեկտիվ ինքնությունները։
Մենք ստիպված էինք ընդհատել նկարահանումները 2023 թվականի ավերիչ երկրաշարժի պատճառով։ Ասատուրի տունը, ինչպես հազարավոր այլ տներ, ավերվել էր, և նա ստիպված էր տեղափոխվել Կ․ Պոլիս։ Նա հիվանդացել էր, բայց մի քանի ամիս անց, երբ արդեն հաստատվել էր Պոլսում, վճռականորեն տրամադրված էր ավարտել վավերագրական ֆիլմը։ Ցուցադրել ենք ֆիլմը բազմաթիվ քաղաքներում և երկրներում։ Անցյալ շաբաթ այն ցուցադրեցինք Պոլսում, և, զուտ մեզ հիշեցնելու համար, թե որքան դժվար է խոսել Հայոց ցեղասպանության մասին Թուրքիայում, Ասատուրի ընտանիքի որոշ անդամներ ճնշումներից վախենալով՝ չէին մասնակցում ցուցադրությանը։
Վերջում ուզում եմ ասել, որ այս օրերին ես KIN կանանց փառատոնի ժյուրիի անդամ էի և պատիվ ունեցա դիտելու երիտասարդ հայ կանանց կողմից նկարահանված մի քանի կարճամետրաժ ֆիլմեր՝ թե՛ գեղարվեստական, թե՛ վավերագրական։ Տպավորված էի ոչ միայն նրանց աշխատանքի բարձր որակով, կինեմատոգրաֆիկ առումով, այլև նրանց գիտակցությամբ և կամքով՝ խոսելու Ցեղասպանության և հասարակության մեջ դեռևս առկա վախերի մասին»։
Ֆիլմի ցուցադրույթունից հետո տիկին Կազագրանդեն պատասխանեց ներկաներին հուզող հարցերին։
Leave a Reply