Ayntap (Antep). Ovalık Kilikya’da, Germanike’nin (Maraş) yaklaşık 110 km. güneydoğusunda, Fırat’ın sağ kolu olan Sacur’un 18 km. batısında, tepelik bir yerde bulunan şehir. İlk olarak XI. yüzyılda adı geçmektedir. Şehirde büyük bir Ermeni cemaati olmuştur. Haçlılar döneminde Yetesia (Urfa) düklüğüne ait olmuş, daha sonraları şehir farklı Müslüman işgalcilerin eline düşmüştür.
Ermeni Kilikya’sının kralı I. Hetum, 1266 yılında Ayntap’ı kurtarmayı denemesine rağmen başaramamıştır. XIV. yüzyıl başlarında, kayalara oyulu, aşılmaz iç kalesi, geniş bağlarıyla büyük ve mamur bir şehir olmuştur.
Ayntap, 1404 yılında Lenktimur’un orduları tarafından yıkıma uğrar, 1516 yılında Osmanlılar tarafından işgal edilir.
Maraş Sancağı’na dâhil olan Ayntap, XVIII. yüzyılda 100’ün üstünde Ermeni köyleriyle çevrelenmişti. XIX. yüzyıl sonu, XX. yüzyıl başında Halep Vilayeti’nin, aynı isimle anılan sancağındaki Ayntap Kazası’nın merkezi olmuş, 50 bin nüfusa (yaklaşık 20 bini Ermeni) sahipti. Ayntap Ermenileri zanaatlar (Ayntap’ın oyacılığı meşhurdu) ve ticaretle uğraşmaktaydı, 6 kiliseleri (Surb/Aziz Astvadsadsin katedrali 1873-93 yılında mimar Sargis Balyan tarafından inşa edilmişti), 17 okulları, farklı kültürel kuruluşları vardı. Ermeni çocuklar ayrıca Amerikan misyonerlerin kurmuş olduğu “Kedronakan/merkezi Türkiye kolejinde” ve kızlar sanat okuluna gitmekteydi. Vardanyan okulunda, 1886 yılında Ermenice harflerle Türkçe altı aylık “Mentor” dergisi yayınlanmaktaydı. 1912-15 yılları arasında yatılı bölüme de sahip olan Kilikya ruhani okulu hizmet vermekteydi.
Ayntap Ermenileri 1915 Soykırımı esnasında tehcir edilmiş, kurtulabilenler 1918 yılında Ayntap’a geri dönmüş, yeniden hortlayan Türk tehdidi karşısında Ayntap savunması (1920-21) teşkil etmiş ve daha sonra göç etmiş, bir kısmı daha sonra Sovyet Ermenistan’a gelmiştir. Ermenistan SSC Yüksek Sovyet’inin, 10 Eylül 1970 tarihli emriyle Ermenistan SSC’nin Masis bölgesinde bulunan Tazagüğ yerleşimi Ayntap olarak adlandırılmıştır.
Ayntap (ismi Gaziantep olarak değiştirilmiştir) günümüzde Türkiye’nin Gaziantep İli’nin merkezi olup tekstil, gıda, otomotiv endüstrisine sahiptir.
Küçük Ermeni Ansiklopedisi, I. cilt, Yerevan, 1990.
Leave a Reply