Karçkan

Karçkan. Batı Ermenistan’ın Van Vilayeti’nde, Van Gölü’nün güneybatı kıyısında bulunan bölge. Ketsan (Kesan), Gavar (Gâvar) ve Partav kazalarını içine almaktadır. Bölgenin, verimli Karçkar Ovası’nın bulunduğu göl kıyısındaki bölüm haricindeki büyük kısmı Rıştunyats dağ silsilesiyle kaplanmıştır. En tanınmış zirveleri Şatakh (Şatakh 2860 m.) ve Indzakiars’tır (Kaputkoğ 2300 m.). Bölge zengin maden yataklarına (demir, kurşun, bakır, gümüş vs.) yapı işlerinde kullanılmaya elverişli taş yataklarına ve ormanlara (acımasızca yapılan kesimler nedeniyle büyük oranda azalmıştır) sahiptir. Geniş otlakları hayvancılığa çok elverişlidir. Asıl Karçkan, Vaspurakan’ın Yerevark, Ketsan ise Arvenits dzor bölgelerine denk düşmektedir.

XVI. yüzyılın 30’lu yıllarında Osmanlı hâkimiyetine geçerek XIX. yüzyılın 40’lı yıllarına kadar genelde Bitlis Hanlığı (Ketsan ise Van Vilayeti) bünyesine dâhil olmuştur. Kürt beyliklerinin ortadan kaldırılmasından sonra köy topluluğu olarak Van Vilayeti’nin Gâvaş (Gevaş) Kazası bünyesinde kalmış, Ketsan ise Diarbekir (Diyarbakır) Vilayeti’nin Sığert (Siirt) Sancağı’na (1879’dan itibaren Bitlis Vilayeti’nde) bağlanmıştır. 1883–88 yıllarında geçici olarak Bitlis Vilayeti’ne, ardından Ketsan’la birlikte nihai olarak Van Vilayeti’ne (1902’de Gâvaş Kazası’nda bir köy topluluğu olarak) geçmiştir. Karçkan’ın (merkezi Gindrats veya Kendrats Köyü, 1880’li yıllarda Yeğekis) yaklaşık 80 yerleşim yeri olup Van Vilayeti’nde Ermenilerin yoğun olarak yaşadığı bölgelerden olmuştur. Karçkan’ın yaklaşık 40 köyünde yaşayan 9 binin üzerindeki Ermeni, Birinci Dünya Savaşı arifesinde, bölge nüfusunun %55’ini oluşturmaktaydı. Gindrats, Goms, Yeğegis (Güllü), Khındzorgin (Khındzorik), Kut (Partava-Kut), Sorb, Urants (Orants) ve Oğvants köyleri, büyük nüfusa sahip olan köylerdendi. Karçkan’ın Gindranits Surb Karapet, Gomots veya Cocglukh Surb Gevorg, Mrors’un Surb Tovmas, Sorb’un Surb Karapet, Sımbon’un (Sımbataşat) veya Şakhor’un Surb Astvadsadsin ile Uran’ın Surb Astvadsadsin manastırları ünlüydü. Daha sonraları Kürtlerle meskûn olan Ermeni köylerinin dahi eski isimleri (Aygedzor, Aşnak, Dsapa, Kamar, Hatskrin, Şikrats, Gındevats, Salers, Vardenis vs.) korunmuştu. Ermeniler hayvancılık, tarım (özellikle Karçkan Vadisi’nde), zanaatlar (kunduracılık vs.), kıyı bölgelerinde kayıkçılık ve ticaretle uğraşmaktaydı. 1915 soykırımı esnasında bölge sakinlerinin büyük bir kısmı kurtulabilmiş, daha sonra da Rus ordusunun geri çekilmesiyle Doğu Ermenistan’a sığınmışlardır.

Küçük Ermeni Ansiklopedisi, 2. Cilt, Yerevan, 1995.