Karkar

Karkar: Batı Ermenistan’ın Van Vilayeti’nde, Van Gölü’nün güneyinde, Karkar ve Khındzorut nehirleri vadisi arasında bulunan dağlık bölge. Kasır dzor, Karalaş (Vorzasar), Hağt ve Sinegır zirveleri Karkar bölgesi içinde bulunmaktaydı. Büyük Hayk’ın Vaspurakan Eyaleti’nin Rıştunik bölgesinin güney kısmına denk düşmektedir.

XVII. yüzyılın 30’lu yıllarında Karkar, Osmanlı İmparatorluğu tarafından işgal edilmiştir. 1840’lı yıllara kadar Karkar’ın iki bölümü (Yukarı ve Aşağı veya Ağakis “gâlileri”) Van Vilayeti bünyesinde ayrı sancaklar oluşturmaktaydı. Daha sonra Yukarı Karkar (merkezi Karkar olarak) Gâvaş’a (Gevaş), Aşağı Karkar (merkezi Yeğegis olarak) ise Diarbekir (Diyarbakır) Vilayeti’ne bağlanmış, 1880’li yılların başında da Bitlis Vilayeti’ne dâhil edilmiştir (Khizan/Hizan Kazası’nda bir köy topluluğu olarak). Tamamen Ermenilerle meskûn olan Karkar’ın etnik yapısı Kürt aşiretlerinin bölgeye doluşması (XV. yüzyıl) ve XVI.-XVII. yüzyılları arasında süregelen Osmanlı-İran savaşları neticesinde Ermenilerin yöreden göç etmesiyle değişmiştir. Osmanlı yönetimi ve Kürt derebeyleri arasında meydana gelen çatışmalar (1840’lar) da Karkar Ermenilerine yeni felaketler getirmiştir. Celalettin’in ve Seyit Ali’nin isyanları (1870-1880’ler) ile 1894–96 Ermeni katliamları sonucunda da çok sayıda Ermeni yerleşimi (Karkar da dahil olmak üzere) tahrip edilip ıssızlaşmıştır. Kuzey Mezopotamya’nın göçebe Kürt aşiretlerinin, Karkar’ın otlaklarına doğru her yıl gerçekleştirdikleri göçler devamlı olarak beraberinde yıkım ve soygun da getirmiştir.

Birinci Dünya Savaşı’na kadar, Karkar’ın yaklaşık 4 bin Ermeni’si, bölge nüfusunun %80’ini teşkil etmekteydi. 20’nin üzerindeki Ermeni köylerinin en tanınmışları Arbents, Yeğegis (Ağakis), Tatsun, Khırortents, Dsokun ve Hağt olmuştur. Kürtlerin yerleşmiş olduğu Lernis, Kotis, Çakrats ve Sarsarek köyleri de Ermenice isimlerini korumuşlardı. Ermeniler genelde hayvancılık, zanaatlar ve bağcılıkla uğraşmaktaydı. Ermenilerin ruhani merkezleri Khındzorut’un Surb (Aziz) Gevorg ve Dzıkor’un Yeraşkhavor Surb Astvadzadzin manastırları olmuştur. Urik’teki Ermeni okuluna Yeğegis, Hals, Hukurdzu ve Dzıkor (Dsıkor) köylerindeki çocuklar da gitmekteydi.

Karkar Ermenilerinin büyük bir kısmı 1915 soykırımından kurtulabilmiş ve Rus ordularının geri çekilmesinin ardından Doğu Ermenistan’a sığınmışlardır.

Küçük Ermeni Ansiklopedisi, 2. Cilt, Yerevan, 1995.