Khılat

Khılat, Ahlat, Akhlat. Batı Ermenistan’ın Bitlis Vilayeti’nde, Van Gölü’nün batı kıyısında bulunan Sancak. Güneyinde Nemrut (Sarakın) volkanik dağ kütlesi, Nemrut ve Gırgur tepeleriyle dikilmektedir. Bölge, soğuk ve tatlı suları ve yapı işinde kullanılmaya elverişli taş ocaklarıyla zengindir. Toprak verimli ve iklimi ılımandır.

Khılat Sancağı genel olarak Bıznunik bölgesine denk düşmektedir. XVI. yüzyıl ortalarında Osmanlı hâkimiyetine girerek, sancak veya liva olarak Van Vilayeti bünyesine dâhil edilmiş, zaman-zaman da Bitlis hanlığına tabi olmuş, 1840–1870 yıllarında ise Bitlis Vilayeti’nin Muş Sancağı’na ait bir kaza olmuştur. 1850–60 yıllarında Kuzey Khılat (Van-Khılat) Van’a, Güney Khılat (Muş-Khılat) ise Muş’a tabi olmuştur. 1882 yılında merkezi Khılat olmak üzere, Bitlis Sancağı’nın aynı isimle anılan kazası olmuştur.

XX. yüzyıl başında Khılat’ın 35 köyünden 25’i Ermenilerle meskûndu. Birinci Dünya savaşı arifesinde Khılat’ta yerleşik yaklaşık 15 bir Ermeni, bölge nüfusunun hemen-hemen %55’ini teşkil etmekteydi. Ermenilerle meskûn en büyük köyler Teğut (1928 nüfus), Khulik (516 nüfus), Dsığak (596 nüfus), Karmunc (688 nüfus), Kıdsvak (923 nüfus), Şamiram (625 nüfus), Cırhor (785 nüfus), Tapavank (1172 nüfus) ve Pırkhus (2154 nüfus) olmuştur.

Ermeniler genelde yüksek kalitede tahıl üretimi, bağcılık, kısmen de hayvancılık, zanaatlar, kıyı köylerinde ise kayıkçılıkla uğraşmaktaydı. Türk saldırıları sonucunda terk edilmiş ve eskiden Ermenilerle meskûn olan köylere (Ağcaveran, Badnots/Patnos, Girs, Davalik, Khadsuk, Khanik vs.) Kürtler ve Oslar yerleşmişti.

Khılat Ermenilerinin büyük bir kısmı 1915 soykırımında katledilmiş, az sayıda kurtulabilenler ise Batı Ermenistan’a sığınmıştır.

Küçük Ermeni Ansiklopedisi, 2. Cilt, Yerevan, 1995.