Sığerd

Sığerd, Sıgert, Seord, Seort, Sierd, Siert, Siird, Siirt, Sirt, Sığert: Batı Ermenistan’ın Bitlis Vilayeti’nde, Tigris Nehri’nin sol kolu olan Bitlis, Arl Tigris, Redvan dereleri ve onların yan kollarının geçtiği ovalarda kurulu sancak. XVI.-XVIII. yüzyıllarda Diarbekir (Diyarbakır) Vilayeti’ne dâhil olmuştur. Kuzeyde Bitlis, güneydoğuda Van ve Hekâri (Hakkâri), kuzeybatıda Genc (Genç) sancaklarına, güneyde ise Diarbekir Vilayeti’ne sınırdaştı. Bölge dağlıktır, ortalama rakımı 1100 m., kapladığı alan ise 11.3 bin km²dir.

Verimli topraklar, gür otlaklar, bol içme ve sulama suyu, maden suyu kaynakları bulunmaktadır. Bazı bölgelerde yılda üç defa ürün alınmaktaydı. 1890’lı yıllarda bölgede yaklaşık 30000 Ermeni ve bir o kadar da Türk Kürt ve Süryani nüfus vardı. Bu veriler ışığında nüfusun 100000 civarında olduğu görülmektedir. Sancak, 7 kazaya bölünmüştü. Bunlar Barvar, Erun, Kharzan, Hazo, Şirvan, Redvan ve Sığerd’di. Bu kazalara bağlı tüm yerleşim birimlerinin sayısı 679’du. 1882 yılı verilerine göre Sığerd Sancağı’nda yaklaşık 100 Ermeni köyü bulunmakta, 20’si ise karışık nüfusa sahipti.

Sancak ekonomisi çok yönlüydü. Tarım ve hayvancılığın yanında bağcılık ve meyvecilikle de uğraşıyor, yetiştirdikleri kavun, karpuz, incir gibi meyve ve sebzeler komşu bölgelerde çok tutuluyordu. Ermeniler usta şarap imalatçısı, çömlekçi ve maden işlemecisiydi. Bölge dâhilinde bulunan petrol, bakır ve daha başka maden yataklarının üretimi çok basit metotlarla yapılmaktaydı. Bölgedeki Ermeni ustaların, özellikle bakırdan ve diğer madenlerden hazırlamış oldukları eşyalar ile “şila” adlı dokumaları bölge dışından da aranmaktaydı.

Tam olmayan verilere göre 1903 yılında bölgede 30’un üzerinde kilise ve birkaç manastır ile bunlara bağlı okullar faaliyet göstermekteydi.

Sığerdli Ermenilerin durumu Osmanlı İmparatorluğu egemenliği altında özellikle XIX. yüzyılın ikinci yarısından sonra kötüleşmeye başladı. Etnik ve dini baskılar ile ağır ekonomik durum, daha o zamanlarda Ermenileri gurbetçiliğe itmekteydi. Sadece 1877 yılında Sığerd’den Konstandnupolis’e (Konstantinopel, İstanbul) ve başka bölgelere giden gurbetçi Ermenilerin sayısı 5000 kadardı. Bu sayı daha sonraki dönemlerde de hızlı bir artış göstermekteydi.

Sığerdli binlerce Ermeni 1915 Soykırımında büyük talihsizliğe uğradı. Sığerd, o tarihlerde Rus orduları ve Ermeni gönüllüler tarafından kurtarılmıştı. Lakin onların kısa zaman sonra Ermenileri tek başlarına ve savunmasız bir şekilde bırakıp geri çekilmelerini fırsat bilen Türk katliamcılar 1915 yılında bölge Ermenilerini hemen tamamen yok etti. Sadece birkaç bin kişi kurtulup, farklı ülkelere kaçmayı başarabilmiştir. Sığerd, günümüzde Türkiye’nin bir ilidir.