Tokat, Yevdokia, Togat, Tokad, İtoke: Tarihi Küçük Hayk’ın Sebastia (Sıvas, Sivas) Vilayeti’nde, vilayetin kuzey kesiminde (günümüzde Türkiye’de aynı adla anılan vilayet) bulunan sancak ve kaza. İris Nehri havzasını kaplamaktaydı. Kuzeyde Trabzon Vilayeti, doğuda Şapin Garahisar (Şebinkarahisar), güneyde Sebastia ve Ankara, batıda Amasia (Amasya) sancaklarına sınırdaştı.
Kapladığı alan yaklaşık 10000 km2, merkezi ise Tokat şehri olmuştur. Sancağın iç bölünümü sabit olmamıştır. XIX. yüzyıl sonları ve XX. yüzyıl başında Arabkir (Arapkir), Arpay, Zile, Egin, Tokat, Kapan-Maden ve Niksar’ın kazaları ve birkaç nahiye bu sancağa dâhildi.
Fiziki-coğrafi açıdan Tokat, Kazova ovasına denk düşmektedir. Bölge geniş ekilecek alanlara ve bol içme ve sulama suyuna sahipti. Kristalleşmiş kumtaşı, granit, kireç, maden kömürü, alüminyum, mangan, demir sülfürü, kükürt orijinli demir karışımlı bakır, taşkömürü, bakır oksit madenleri gibi zengin yeraltı kaynaklarına sahipti. XIX. yüzyılda 40000’i Ermenilerden oluşan, yaklaşık 200000 nüfusu vardı.
Ekilen kültür bitkilerinin başında buğday, arpa, yulaf, mısır, fasulye, üzüm, armut, elma, tütün, badem gelmekteydi. Büyük ve küçükbaş hayvan yetiştirmekteydiler. Kesin olmaya verilere göre XIX. yüzyıl sonlarında bölgede 18000 büyük ve 173000 küçükbaş hayvan bulunmaktaydı. Tokat Sancağı’ndaki Ermeniler zanaatlar ve ticaretle uğraşmaktaydı. En yaygın zanaat dalları bakırcılık, dokumacılık, boyacılık, halıcılık ve iplikçilikti.
Tokat, Ermenistan’ın Eçmiadsin’e (Ermeni kilisesinin merkezi) tabi olan beş büyük episkoposluk merkezinden biriydi. “Huşamatyan meds yeğerni” (Soykırımın anı kitabı) kitabında, 1915 arifesinde Tokat Sancağı’nda 70000’in üzerinde Ermeni’nin, 25’ten fazla köy ve şehirde yaşamış olduğunu belgelemektedir. Birinci Dünya Savaşı’nın sonuçları Tokat Ermenileri için de trajik olmuştur. Ermenilerin büyük bölümü Soykırım esnasında kılıçtan geçirildi, kurtulanlar farklı ülkelere dağıldı.
Leave a Reply