Tortum: Batı Ermenistan’ın Erzırum (Erzurum) Eyaleti’nin Tortum (Azord) Nehri havzasında bulunan ve merkezi Tortum kasabası olan kaza. Alanı açısından, yaklaşık olarak Tayk Eyaleti’nin Azortats Por bölgesine denk düşmektedir. Tortum adı XIII. yüzyılın ikinci yarısından sonra kullanılmaya başlanmıştır. Ermeni kaynaklarında “Khapu ve Tortom bölgesi” olarak geçmektedir.
XIII. yüzyılın ikinci yarısından XVI. yüzyıl sonuna kadar Samtskhe atabeklerine tabi olmuş, daha sonra ise Osmanlı hâkimiyetine (Erzırum/Erzurum Vilayeti’ne dâhil edilmiştir) girmiştir.
XVII.-XVIII. yüzyıllarda Tortum Ermenilerinin bir kısmı zorla Müslümanlaştırılmış, az sayıda Hıristiyan XX. yüzyıla kadar varlıklarını sürdürebilmiştir.
XIX. yüzyıl başında Tortum kazasında 400, yüzyılın sonunda ise yaklaşık 25 hane Ermeni yaşamaktaydı. Ermeniler genelde bağcılık ve hayvancılıkla uğraşmışlardır. Rapat ve Par köylerinde tuz ocakları bulunmaktaydı.
1880 yılı verilerine göre Tortum’daki 70’in üzerinde köyün büyük bir kısmının Ermenice ismi korunmuştu. Bunların başlıcaları Azord, Khars, Noraşen, Vardaşen, Inkuzek, Tandzut, Vıkhik, Surb Hovhan (Sürbagan), Ağbırik, Khakh, Sıkhtorot, Agarak (Egrek), Geğik, Dzıknacur’dur.
Tortum Ermenileri 1915 soykırımı esnasında tehcir gönderilmiş ve büyük bir kısmı yollarda öldürülmüştür. Tortom’dan geçen aynı isimli nehrin vadisi tarihi kültür eserleriyle doludur. Tortum kazası yakınlarında, yüksek bir kaya kütlesi üzerinde bir ortaçağ kalesi bulunmaktadır.
Küçük Ermeni Ansiklopedisi, 2. Cilt, Yerevan, 1995.
Leave a Reply