Vardo, Vardov: Bitlis Eyaleti’nin kazası. Turuberan Eyaleti’ndeki Arşarunik Bölgesi’nin doğu kısmına denk düşmektedir. Bazkan veya Bürakın Nehri (aşağı kısımda Çarbuhar), Vardo bölgesinden akmaktadır. Bölge kuru ve sağlıklı iklime sahip olup soğuk dağ pınarları ve maden suları (“Lalezar”ın kaplıcaları meşhurdur) açısından zengin, çiçekli ve gür çimenli çayırlarıyla tanınmıştır. Bölge halkı tahıl ve sebze üretimi, tütüncülük, bağcılık, hayvancılık ve arıcılıkla uğraşmaktaydı.
Vardo Bölgesi 1555 yılında, Osmanlı-İran arasında yapılan Amasia (Amasya) Antlaşması’yla Osmanlı Devleti’ne geçmiş, XIX. yüzyıl ortalarında ise iki bölüme ayrılmıştı. Merkezin ismiyle anılan kuzey bölümü Erzrum (Erzurum) Paşalığı’nın Khınus (Hınıs) Sancağı beylerine tabi olmuş, güney bölümü ise (Çarbuhar yerleşim yeri bölgesi) Muş Sancağına bağlanmıştır. Kaza, Varduk Kasabası’nın adına uygun olarak (kalıntıları Surb/Aziz Karabet Manastırı’nın kuzeyinde bulunmaktadır) Vardo olarak anılmıştır.
Vardo, XIX. yüzyılın ikinci yarısında Erzrum’un, daha sonra ise Bitlis Vilayeti’nin Muş Sancağı bünyesinde bulunmaktaydı. XX. yüzyıl başlarında Kürtler ve 1870’li yıllarda ise Kafkasya’dan gelen dağlı kavimler (Çerkesler) bölgeye yerleşmişlerdir.
Ermeniler genel olarak Bazkan Nehri’nin yukarı kısmında, Gundemir Köy topluluğunda yerleşik olmuşlardır. Bu köy topluluğunun merkezi durumundaki Gundemir Köyü sadece Ermenilerle meskûn olup XIX. yüzyıl sonunda 200 ev nüfusa sahip olmuştur. Vardo Kazası’nın merkezi olan Gümgüm köyünde 60 ev Ermeni yaşamaktaydı.
XX. yüzyıl başında Vardo’da genel olarak 3 bin Ermeni yaşamaktaydı. Bu insanların büyük bir kısmı soykırım kurbanı olmuşlar, kurtulabilen az sayıda kişi genelde Doğu Ermenistan’a sığınmışlardır. Vardo, günümüzde Türkiye’nin Muş ili sınırları içindedir.
Küçük Ermeni Ansiklopedisi, 4. Cilt, Yerevan, 2003.
Leave a Reply