İranolog Sargis Mkrtçyan’ın “Modern İran’da Pantürkist akımlar” kitabı Yerevan’da yayınlandı. Bu kitabın araştırması Batı Ermenileri Sorunları araştırma Merkezi’nde gerçekleştirilmiş ve Ermenistan Cumhuriyeti Diaspora Bakanlığı’nın hamiliğinde yayınlanmıştır. Batı Ermenileri Sorunları Araştırma Merkezi Bilimsel Araştırma Vakfı’nın resmi web sitesi Akunq.net’de bu konuyla ilgili bir haber sunulmuştur.
Bu çalışma, Yerevan Devlet Üniversitesi Doğu Bilimleri Fakültesi bilim kurulu kararıyla yayınlanmıştır (sorumlu redaktör V. Voskanyan, redaktör H. Alvırtsyan, eleştirmenler M. Anumyan ve A. Tonoyan, “Edit Print yayınevi, Yerevan, 2018, 176 s.).
Bu araştırma, modern İran’da Pantürkist hareketlerin tarihçesine, bu hareketleri yöneten kurumların faaliyetine ve ideolojilerine ayrılmış olup, ele alınan konular Ermeni toplumuna ilk defa olarak takdim edilmektedir.
Aşağıda, bu çalışmanın önsözünü okurlarımıza sunmaktayız.
İKİ SÖZ
Pantürkizm söz konusu olduğunda bakışlarımız öncelikle Türkiye Cumhuriyeti’ne çevrilmekteyken, son yıllarda Azerbaycan Cumhuriyeti de buna eklenmiştir.
Orta Asya ve Çin’deki Sintszyan (Sincan-çev. notu) eyaletindeki Pantükist faaliyetlerle ilgili çalışmalar arada bir yayınlanmaktadır.
İran’da Pantürkizm ideolojileri ile Pantürkist kuruluşlar ve aktivistlerinin varlığı ve faaliyetleriyle ilgili Ermenistan basınında ve bilimsel çalışmalarda çok az yer verilmektedir.
Ermeni siyaset ve bilim çevreleri ile olan ilişkilerim esnasında, birçok kez, İran’da benzer bir sorun olduğunu hayretle dinlediklerini müşahede ettim. Bunun sebebi sanırım Ermenilerin İran’ı bir bütün olarak görmeleri ve İran’da ayrılıkçı yaklaşımların var olabileceğini tahayyül etmedikleridir. Ermenilerin, İranlılara yönelik güvenini veya Ermenilerin, İran’ı tüm tehlikeleri bertaraf edebilecek güçlü bir devlet olarak görmelerini de bir sebep olarak kabul edebiliriz.
Sebep ne olursa olsun, Ermenistan’ın dostu olan İran’da, hem İran’ın, hem de Ermenistan’ın milli güvenliği için son derece tehlikeli olan Pantürkist yaklaşımların var olduğu bir gerçektir.
1. yüzyılda ortaya çıkan bu yaklaşımlar, İran devleti ve halkını en az iki kez son derece ciddi sorunlarla karşı karşıya bırakmıştır. Bunlardan birincisi, Aras Nehri’nin kuzeyinde bulunan, Arran ve Şirvan olarak anılan bölgelerde 1918 yılında Azerbaycan Cumhuriyeti’nin kurulmasıydı. Bu ismin seçimi, bu suni cumhuriyetin kurucularının amaçlarını açıkça belli etmektedir. İran’ın Adrbadagan bölgesinde ciddi sorunlar oluşturmuş olan bu durum, devlet adamlarının ve halkın uyanıklığı sayesinde çözüme ulaşmıştır. İkincisi ise, 1945 yılında Tebriz’de kurulmuş olan Adrbadagan Demokratik Partisi’nin, kurulmasından kısa bir süre sonra Sovyetler Birliği’ne dayanarak, Azerbaycan Otonom Cumhuriyeti’ni ilan etmesiydi. Bu ise, ülkede daha tehlikeli bir durum oluşturmasına rağmen, yeniden devlet adamları ile halkın uyanıklığı ve dış baskılar sayesinde olumlu sonuca ulaşmıştır.
Bu eğilimler, farklı kereler ve yoğunlukta, XX.-XXI. yüzyıllarda farklı sonuçlar doğurmuştur.
Son yirmi yıl zarfında hem İran’da, hem de yurt dışında bu konuyla ilgili çok sayıda kitap, bilimsel araştırma, analiz ve çalışma yayınlanmış sempozyum, konferans, seminer vs. düzenlenmiştir. Bu yayınlar ve etkinlikler resmi ve resmi olmayan çevreler tarafından gerçekleştirilmektedir. Devlet kurumlarının konuya dâhil olması, İran devletinin bu soruna vermiş olduğu önemi göstermektedir.
Bu araştırma, İran’da var olan Pantürkist akımlarla ilgili, Ermeni toplumuna belli bir fikir verebilmek açısından mütevazı bir denemedir.
İran’da ve İran dışında yer bulan olayları takip ederek, bu yönde gerçekleştirilen bazı süreçlerin şahidi olmaktayız.
Gerçekliklerini sınamanın ciddi bir çalışma gerektirdiği yeni siyasi oluşumlar, zaman-zaman kendilerini göstermektedir. Bu kurumların faaliyetleri konusundaki verileri, İran dışında kayıtlı kendi web sitelerinden veya sosyal ağlarda bulunan sitelerinden elde etmek mümkündür. Bu kurumlar, açıklamaları ve faaliyetleriyle ilgili haberlerle belli bir ortam yaratmakta ve sayılarının çok olduğu, baskı altında oldukları, devasa bir örgüt ağına sahip oldukları izlenimi uyandırmaktadır.
Diğer taraftan üniversite, öğrenci, bilim, kültür vb. isimlerle İran içinde ve dışında, açıkça ayrımcı amaçlı kongreler ve konferanslar düzenlemektedirler. İran’ın federatif modelle yönetilmesi, İran’daki etnik grupların üyelerinin ana dilde eğitim almaları imkânından yoksun bırakılması ve benzer çeşitli konular ortaya atılmakta, öğrenci yayınlarında Türk milleti övülmektedir.
Bu yazılar, raporlar ve sunumlarda doğrudan Pantürkist yaklaşımlara rastlanmamasına rağmen, tüm planlar, fikirler ve düşüncelerin Pantürkist fikirlere ve amaçlara yönlendirildiğini belirtmek gerekir.
En önemlisi ise, belli bir zaman öncesine kadar Pantürkist faaliyetler İran dışında kongre, röportaj, toplantı vb. şekillerde gerçekleşirken, bu çalışmaların bir kısmı günümüzde farklı şekiller ve isimler altında, İran’da gerçekleşmektedir. Sonuç olarak, Pantürkist akımların faaliyetlerinin, hem İran içinde, hem de İran dışında incelenmesi gerekmektedir.
Son olarak belirtelim ki coğrafi, ekonomik, siyasi, kültürel, askeri ve daha başka sebeplerle günümüzde Pantürkizm’in gerçekleştirilmesi gerçekçi gözükmemekle birlikte, ölü bir fikir olduğu kesinlikle düşünülmemelidir. Bu incelemede görüleceği üzere, sadece var olmakla kalmayıp, bu ideolojiyi güncelleştiren ve geniş çapta yaygınlaştıran merkezler bulunmaktadır. Benzer sistematik çalışmalar sonucunda fırsat buldukça, bir kere daha hem Ermeniler ve Ermenistan, hem de İran için baş ağrısı yaratabilir. Bu kitap, bu tehlikeyi yeniden hatırlama ve önleme gerekliliği hakkında bir denemedir.
Türkçeye çeviren: Diran Lokmagözyan
Akunq.net
Leave a Reply