Ermenistan Cumhuriyeti’nin ilanı
Ermeni halkının, Mayıs 1918’deki kahramanlık mücadeleleriyle Türk işgalcilerine karşı ölüm kalım savaşı verdiği günlerde, bölgenin başlıca üç milletlerinden oluşan Transkafkasya Birleşik Cumhuriyeti’nin yönetim kademelerinde anlaşmazlıklar baş gösterir, bu yüzden de Transkafkasya Birliği’nin yıkılması kaçınılmaz olur.
26 Mayıs 1918 tarihinde Transkafkasya Seym’i (parlamentosu) dağıtılır ve bununla birlikte Transkafkasya Cumhuriyeti ortadan kalkmış olur. Aynı günde Gürcistan, ertesi günü Azerbaycan bağımsızlığını ilan eder ve 28 Mayısta ise Tiflis’te faaliyet gösteren Ermeni (merkezi) Milli Komitesi, Ermenistan’ın bağımsızlığını ilan etme kararı alır. Kabul edilen bildirimde özellikle şunlar vurgulanır, “Transkafkasya’nın siyasi olarak dağılması ve Gürcistan ile Azerbaycan’ın bağımsızlıklarını ilan etmesiyle oluşan yeni duruma karşılık Ermeni Milli Komitesi kendisini Ermeni bölgelerinin en yüksek ve tek egemeni olarak ilan etmektedir”.
Böylece, soykırım yaşamış olan Ermeni halkı, düşmanın ölümcül tehdidi şartlarında, kendisinde güç bularak, bağımsız Ermeni devletini yeniden oluşturur. Ermenistan’ın bağımsızlığının ilanı, tarihi bir gereklilik olup, oluşan şartlarda, tek seçenektir. Ermeni halkı, Ermenistan’ın bağımsızlığını, sürekli sürdürmüş olduğu mücadeleye, daha kesin olarak ise Sardarapat, Baş Aparan, Ğarakilise’deki muzaffer kahramanlık mücadelelerine borçludur. Bu olayın şerefine 28 Mayıs, Birinci Cumhuriyet’in bağımsızlık günü olarak, tüm Ermeni halkının en kutsal bayramlarından biri olarak kabul edilir.
Ermenistan’ın bağımsızlığı, Ermeni halkının siyasi ve dini-kültürel hayatında bir dönüş noktası olur.
Batum Antlaşması
Bilindiği gibi, Nisan 1918’de Trabzon’da kesilen Osmanlı-Transkafkasya görüşmeleri Mayıs başında Batum’da tekrar başlatılır. Türkler, savaştaki başarılarından dolayı zafer sarhoşluğu içinde, daha haramîce şartlar ileri sürer ve 26 Mayısta, Transkafkasya heyetine ültimatom verir. Lakin tam o günü Transkafkasya Cumhuriyeti dağıldığından dolayı, yeni ilan edilen cumhuriyetlerden her biri, Osmanlı ile barış veya savaş konusunu kendisi çözmeliydi.
Tam da Ermenistan’ın bağımsızlığını ilan ettiği gün olan 28 Mayısta, Ermeni Milli Konseyi, Osmanlıyla barış antlaşması imzalamak için Batum’a yeni bir heyet gönderme kararı alır. Yeni bağımsızlığını elde eden Ermenistan heyetinin başında A. Khatisyan bulunmaktaydı. Mayıstaki kahramanlık mücadelelerine rağmen, Doğu Ermenilerinin başında ölümcül tehlikenin hâlâ var olduğunu belirtmek gerekir. Bu sebepten dolayı barış imzalayıp, biraz nefes almak gerekirdi.
Ermeni-Osmanlı görüşmeleri Mayıs sonunda başlar. Ermenistan Cumhuriyeti ile Osmanlı devleti arasındaki Batum Barış Antlaşması, Haziranda imzalanır. Antlaşma şartları Ermenistan için hayli ağır olur.
İmzalanan antlaşmayla çekilen Osmanlı-Ermenistan sınır çizgisi, ülkeyi bölmekte ve Ermenistan’a çok küçük bir bölge bırakmaktaydı.
Antlaşma şartlarına göre Ermenistan sınırlı sayıda bir orduya sahip olabilmekteydi. Demiryollarının kontrolü, Ermenistan üzerinden Azerbaycan’a askeri güç nakledebilmesi için, Osmanlı devletine geçecekti. Bunun amacı, S. Şahumyan yönetimindeki Bakü komününü yıkmak ve Bakü petrolünü ele geçirmekti. Bunun haricinde Ermenistan, Ermeni milli düzensiz askeri birliklerini dağıtmaya mecburdu vs.
Böylece, Batum Antlaşması ile Batı Ermenistan haricinde, Doğu Ermenistan’ın da önemli bir kısmını oluşturan Kars bölgesi ve yaklaşık 5 içbölge Osmanlıya geçmekteydi. Sonuç olarak, Ermenistan Cumhuriyeti’ne sadece Sevan Gölü havzası ve Ararat Ovası’nın bir kısmını içine alan,12 bin km2 alan kalmaktaydı. Bir Alman diplomatın Konuyla ilgili olarak dile getirmiş olduğu düşüncelerini sunmak yerinde olur. “Türkler Ermenilere Sevan’da yüzmeleri için yer verdi, fakat çıkıp kurulanmak için yer vermedi”. Osmanlı, Ermenistan Cumhuriyeti’nden genel olarak 28 bin km2 alan ele geçirir.
Diğer taraftan ise, kaderin bir cilvesi olarak bu antlaşma, Ermenistan’ın Osmanlı tarafından tanınmış olduğu Ermenistan’ın ilk uluslararası belgesidir. A. Khatisyan, Osmanlı-Ermeni görüşmeleri neticelerini yollamış olduğu mektupta derleyerek şöyle yazmaktadır. “Biz kötü bir barış antlaşması, fakat aynı zamanda da bağımsız bir Ermenistan, halk usunun mücadele ettiği bir yuvayı eve getiriyoruz. Tüm bunlar ruhu bağlar, birleştirir ve yükseltir, bu ise önemlidir. Ben, devletimize inanıyorum”. Ne Ermenistan ve ne de Osmanlı hükümetleri tarafından onaylanmayan Batum Antlaşması, Birinci Dünya Savaşı’nın sona erdiği Kasım 1918’e kadar yürürlükte kalır.
Türkçeye çeviren: Diran Lokmagözyan
http://www.findarmenia.com/arm/history/27/556
Leave a Reply