Erzincan ateşkesi. Cephenin çözülümü
Bilindiği gibi Sovyet yönetimi tarafından kabul edilen barış dekreti ile savaşan ülkelere, emperyalist savaşa son verip, adil bir barış antlaşması yapılması önerilir. Lakin Sovyet Rusya hükümetinin çağrısı Antant devletleri tarafından karşılık bulmaz. Bunun üzerine Sovyet hükümeti, Rusya’yı savaştan geri çekmek ve barış imzalamak için 1917 sonlarında Almanya ile ateşkes imzalar ve tek başına barış görüşmelerine başlar.
Transkafkasya komiserliği de, Sovyet Rusya örneğiyle Türkiye ile ateşkes yapmaya karar verir. Taraflar anlaşır ve 5 Aralık 1917 tarihinde Erzincan’da ateşkes imzalanır.
Ermenistan ve Transkafkasya’da, Ekim Devrimi sonrasında tehlikeli bir durum oluşur. Bir taraftan sert kış, açlık, dağılma, diğer taraftan Türk-Kürt çetelerinin saldırıları, yağma, cinayetler. Kafkasya cephesindeki yaklaşık yarım milyonluk ordunun çözülmesi bölge için daha yıkıcı olur.
1917 yılındaki iki Rus devrimlerinin, Rus ordusunun mücadele gücüne menfi etki yapmış olup, ordunun dağılmaya başlamış olduğunu belirtmek gerekir. Sovyet hükümetinin, savaşa son verilip, adil bir barış yapılacağı açıklaması bu etkiyi güçlendirir. 1917 sonlarında, Rus ordularının Avusturya-Macaristan, Osmanlı İmparatorluğu ve İran topraklarındaki ele geçirilmiş topraklardan çıkması emri verilir. Bunun sonucunda, Kafkasya cephesindeki birlikler, kitlesel olarak mevzilerini terk edip, eve dönmeye başlar. Böylelikle, yaklaşık 750 kilometrelik cephe çizgisi fiili olarak dağılıp, boşalır. Bu ise, Ermeni halkının yeniden Türk tehdidi altında kalması sonucunu doğurur. Gerçekten de, Türk ordularının saldırısı gecikmez.
Ermeni ordu birliklerinin oluşturulması. Türklerin saldırısı
Kafkas cephesinin dağılması sürecinde, öz savunma amaçlı ordu birliklerinin oluşturulması gerekli olur. Türklerin saldırı tehlikesine karşı koyabilmek için, Rus ordusunda hizmet eden Ermeni askerler ve gönüllü gruplarından askeri birlikler kurmak gerekir. Bu süreç, Ekim Devrimi’nden sonra da sürer. Ermeni Milli Komitesi, Batı Ermenileri Güvenlik Organı ile Bakü ve Yerevan’daki Ermeni milli komiteleri Ermeni birliklerinin oluşturulması konusunda büyük bir rol oynar. Yerevan’daki milli komitenin başında, daha sonra Yerevan Eyaleti’nin diktatörü görevini üstlenecek olan Aram Manukyan bulunmaktaydı.
Çarlık ordusunda görev yapan Ermeni generaller ve üst düzey subaylardan T. Nazarbekyan, M. Silikyan, D. Bek-Pirumyan vb. Ermeni birliklerini düzenleme işine dâhil olur. Mart 1918’de, Ermeni birliklerinden, General Tovmas Nazarbekyan’ın komutanlığı, Drastamat Kanayan’ın (Tro) komiserliğindeki Ermeni kolordusu oluşturulur. Generalliğe terfi eden Andranik komutasındaki gönüllüler birliği (tümeni) de Ermeni kolordusuna dâhil edilir. Sebastatsi (Sivaslı) Murat, Sepuh, G. Nıjdeh, Pandukht ve diğerleri de Antranik’le omuz omuza cesurca dövüşür.
Ermeni birlikleri fiili olarak Türk ordusunun saldırılarına yönelik oluşturulup, Trabzon’dan Van Gölüne kadar uzanan bir cepheyi savunmaya mecbur olmaktaydı. Bu birlikler, daha sonraki Ermeni milli ordusunun temelini oluşturur.
İşgalci Türkler, 1918 Ocağının sonlarında, Erzincan ateşkesini ihlal edip, saldırıya geçerek, kısa sürede tüm Batı Ermenistan’ı işgal edip, Transkafkasya’nın “kapılarını çalar”. Dişlerine kadar silahlı Türk taburlarına karşı koyan tek güç olan, yeni oluşturulmuş Ermeni birlikleri, tecrübe eksikliği ve Transkafkasya hükümetleri arasında var olan itilaflar nedeniyle düşmanın ilerlemesini durdurmaya muvaffak olamaz. Türklerin saldırıları ve sert kış şartlarında, Batı Ermenilerine yönelik yeni katliamlar ve göç başlar. Batı Ermenistan’da Ermeni kalmaz.
Brest-Litovsk barışı ve Trabzon görüşmeleri
Transkafkasya yöneticileri (Komiserlik ve Seym), Türklerin Transkafkasya’ya ilerlemesini önlemek ve en azından 1914 yılındaki, savaş öncesi sınırları koruyabilmek amacıyla, 1918 yılının Mart başlarında Trabzon’da Türkiye ile görüşmelere başlar. Lakin daha görüşmeler başlamadan, Sovyet Rusya’nın 3 Mart 1918 tarihinde Almanya ve aralarında Osmanlı devletinin de bulunduğu müttefikleriyle, Brest-Litovsk’ta ağır şartlar ihtiva eden bir barış antlaşması imzalamış olduğu öğrenilir. Bu yağma antlaşması sayesinde, Almanya’nın baskısıyla, Batı Ermenistan’ın haricinde, Doğu Ermenistan’ın bir bölümünü teşkil eden Kars, Ardahan ile Gürcistan’a ait olan Batum da Osmanlı devletine teslim edilir. Brest antlaşmasının 4. maddesinde “Rusya, Doğu Anadolu bölgelerinin (Batı Ermenistan) hızlı bir şekilde temizlenip, hukuki bir şekilde Osmanlı devletine teslimi için üzerine düşeni yapacaktır, Ardahan, Kars ve Batum okrugları da hemen Rus orduları tarafından boşaltılacaktır”,- denilmektedir. Buna göre, 1877-1878 Rus-Osmanlı savaşına kadar olan sınırlara geri dönülmekteydi.
Brest Antlaşması, işgalci planlarını gerçekleştirmek için, Osmanlının elinde koz olur. Askeri başarılarıyla şevke gelen Türk tarafı Kars, Ardahan ve Batum’un kendisine teslim edilmesini talep eder.
Türk tarafı aynı zamanda, Transkafkasya’nın Rusya’dan ayrılıp, bağımsızlığını ilan etmesini şart koşar. Bu şekilde Pantürkist işgal planlarını çözüme ulaştırmayı amaçlamaktaydı. Trabzon barış görüşmeleri, bu şartlar altında çıkmaza girer ve görüşmeler Nisan başlarında kesilir.
Türkçeye çeviren: Diran Lokmagözyan
http://www.findarmenia.com/arm/history/26/549
Leave a Reply