Monarşinin devrilmesi, yeni yönetim organlarının oluşması
Rusya, Birinci Dünya Savaşı yıllarında zor duruma düşer ve ülke ihtilalın eşiğine gelir. Halkın genel hoşnutsuzluğu devrime dönüşür ve 1917 Şubatında Rus monarşizmi yıkılır. Böylece, Romanof’ların 300 yıllık egemenliği son bulur. Ülkede oluşan ikili yönetimden biri, işçi kitlelerinin çıkarlarını savunan işçi, asker ve köylü vekillerinin Sovyetleri, diğeri ise, burjuvaziyi temsil eden geçici hükümetti. Gerçek egemenlik geçici hükümetin elinde bulunmakta birlikte, Petrograd sovyeti de önemli bir rol oynamaktaydı.
Transkafkasya da dâhil olmak üzere, tüm ülke geniş bir işçi-köylü Sovyetleri ağıyla donanır. Mart başlarında Kafkasya arşidüklüğü lağvedilir ve yerine, Transkafkasya Özel Komitesi OZaKom (Особый Закавказский Комитет) olarak adlandırılan geçici hükümet gelir. Ermeni, Gürcü, Azerbaycanlı, Türk ve Ruslardan oluşan Kafkasya halklarını temsilen, 5 Rus Duması üyesi bu hükümetin bünyesine dâhil edilir. Yeni yönetimin bu organları geçici olup, Rus anayasa kurulunun toplanması ve hukuki yönetimin şekillenmesine kadar ülkeyi idare edecekti.
Ermeni toplum ve siyaset hayatının hareketlenmesi. Batı Ermenistan sorunu
Milli yaşam, Şubat devrimi sonrasında gelişim gösterir. Tüm partiler serbest bir şekilde faaliyet göstermeye ve yeni partiler kurulmaya başlar. Daşnaktsakan, Hınçaktsakan vb. gibi Ermeni partileri geniş çapta faaliyet gösterir. Ermeni Halk Partisi (EHP) adında yeni bir parti 1917 Nisanında Tiflis’te oluşur.
Ermeni siyasi partileri genelde geçici hükümetin sürdürdüğü dış ve iç siyaseti desteklemekte, geçici hükümetin yardımıyla, Ermeni Sorunu’nu, yani Batı Ermenistan konusunu çözmeye çalışıyordu.
Bu ise, Batı Ermenistan’ın Soykırım sonucunda Ermenilerden boşalmış olduğundan dolayı zor bir konuydu. Geçici hükümet, Rus orduları tarafından ele geçirilmiş olan Batı Ermenistan için özel bir yönetim şekli ilan eder. Batı Ermenistan eyaletlerinden üç idari bölge oluşturulur (Erzurum, Van ve Hınıs). Batı Ermenistanlı mültecilerin ülkelerine göçmeleri, bu insanların güvenliğinin sağlanması ve ekonomik şartlarının iyileştirilmesi konusunda adımlar atılır. 1917 Mayısında Yerevan’da toplanan 1. Batı Ermenileri kongresi bu sorunların görüşülmesine adanır. Bu çalışmalara Batı Ermenistanlı liderler ve aralarında Antranik’in de bulunduğu gönüllü grupların liderleri katılır. Kongrede, Vahan Papazyan (Koms) başkanlığındaki Batı Ermenileri milli meclisi seçilir. Bu sürede ise önemli çalışmalar gerçekleştirilir.1917 yılının sonlarına kadar Batı Ermenistan’da yaşamakta olan birkaç yüz bin Ermeni, Ermeni Sorunu’nun olumlu bir şekilde çözüme ulaştırılacağı konusunda ümit beslemekteydi.
Ermeni (Doğu Ermenileri) Milli Konseyi’nin oluşturulması
Şubat devrimi sonrasında, Transkafkasya’da, belli bir millet çerçevesinde yönetim gerçekleştiren milli meclisler oluşur. Öncelikle Transkafkasya’daki Müslümanlar, Gürcüler, daha sonra da Ermeniler benzer meclisler kurar.
1917 Eylül-Ekim aylarında Tiflis’te 1. Batı Ermenileri kongresi toplanır. Kongredeki delegelerin yarısından fazlası Daşnaktsutyun üyelerinden oluşmaktaydı. Kongre, dış ve iç (öz savunma, mülteciler, gıda sorunu vs.) önemli sorunları ele alır. Kongrenin sonunda, çok partililik prensibiyle 15 kişiden oluşan Ermeni (merkezi) Milli Meclisi oluşturulur. Siyasetçi-yazar Avetis Aharonyan, meclis başkanı seçilir. Ermeni Milli Meclisi askeri, mülteci, okul, gıda, tıp vs. gibi bölümlere veya komiserliklere sahipti. Ermeni Milli Meclisi, Ermenistan’ın bağımsızlığının ilanına kadar, fiili olarak Ermeni halkının en üst organı olur.
Tiflis’te oluşturulan Ermeni Merkezi Milli Meclisi’nin haricinde, şubeler ve yerel yönetimler olarak Bakü, Yerevan, Karabağ, Akhaltskha ve daha başka yerlerde, bölgesel milli meclisler de kurulur.
Böylece, OZaKom ile sınıf temelinde oluşturulan işçi, asker ve köylü meclisleriyle birlikte, milli yönetim organları olarak milli meclisler de kurulur.
Ekim Devrimi’nin zaferi. Transkafkasya ve Ermenistan’daki durum
V.İ.Lenin önderliğindeki Bolşevikler, Şubat Devrimi sonrasında, geçici hükümeti silahlı devrim sayesinde devirip, yönetimi ellerine almaya karar verir. Bu gayeye erişmek amacıyla halk kitlelerini ilgilendiren barış, toprak, ekmek ve işle ilgili geniş çaplı bir propaganda başlatarak, ülkedeki bazı büyük şehirlerin meclislerinde çoğunluk elde eder. 25 Ekim 1917 (yeni tarihle 7 Kasım) tarihinde Bolşevikler, başkent Petrograd’da (Sankt Peterburg) silahlı bir devrim gerçekleştirip, yönetime el koyar. Geçici hükümet lağvedilir ve anayasal kurulu toplama çalışması suya düşer.
Ekim Devrimi’nin zaferiyle, Sovyet Rusya tarihinin dönemi başlar. Devrimin zaferle sonuçlanmasının akabinde barış ve toprak dekretleri (kanun) kabul edilir, V.İ.Lenin liderliğinde işçi-köylü hükümeti ve halk komiserleri meclisi kurulur.
Ekim Devrimi Transkafkasya’da hemen kabul edilmez. Transkafkasya’daki etkili siyasi çevreler, Ekim Devrimi’ni genelde olumsuz kabul eder. Bölgenin en etkili üç partisi olan Gürcü Menşevikler, Ermeni Daşnaktsakanlar ve Azerbaycanlı Musavatlar, 15 Kasım 1917 tarihinde, itibar kaybetmiş olan OZaKom’un yerine, Transkafkasya Komiserliği adı altında yeni bir yönetim organı oluşturur. Transkafkasya Komiserliği, bölgenin yönetimini geçici olarak üzerine alır. Fiili olarak Transkafkasya’yı Rusya’dan ayırma siyaseti güden Transkafkasya Seym’i (meclisi), çok parti prensibiyle 1918 Şubatında kurulur.
Bölgede Ekim Devrimi’ni savunanlar sadece yerel Bolşevikler ve onların etkisi altında bulunan askeri birlikler olur. 1917 Aralığında, Sovyet hükümeti lideri V.İ.Lenin’in talimatıyla, ünlü Bolşevik S. Şahumyan (1878-1918) Kafkasya işleri olağanüstü komiseri tayin edilir. Bolşeviklerin, Kafkasya’nın Sovyetleşmesi çizgisi, sadece işçilerin çok sayıda olduğu Bakü’de başarıya ulaşır.
Türkiye Ermenistan’ıyla ilgili dekret
Sovyet Rusya hükümetinin sloganlarından biri de, baskı altında bulunan halklara öz belirtim hakkı vermekti. Bu durum S. Şahumyan, V. Teryan, Rostom, H. Zavriyan vb. gibi, bir dizi etkili Ermeni aydınını heyecanlandırır. Bu kişilerin çabalarıyla Sovyet hükümeti, 1917 Aralık sonlarında “Türkiye Ermenistan’ı hakkında” dekreti kabul eder.
Sovyet hükümeti bu deklarasyonla Türkiye Ermenistan’ındaki (Batı Ermenistan) Ermeni nüfusunun, tam ayrılmaya kadar gidebilecek olan öz belirtim hakkını tanır. Halk Komiserliği Meclisi, bunun gerçekleşmesi için de, Rus ordularının Batı Ermenistan’dan çekilmesini elzem görür. Batı Ermenilerin can ve mal güvenliğini sağlamak için, Ermeni milli polis teşkilatının oluşturulması öngörülür. Türk yönetimi tarafından yerlerinden edilen Ermenilerin, hemen vatanlarına dönmeleri, yerel yönetim organlarının oluşturulması vs. talep edilir. Lakin Rus ordularının, devrim sonucunda çözülmesi ve Batı Ermenistan’dan zamanından erken geri çekilmesinin sonuçları Ermeniler için yıkıcı olur. Osmanlı ordusu, Kafkasya cephesinin çözülmesi şartlarında karşı saldırıya geçerek, kısa sürede Batı Ermenistan’ı işgal eder. “Türkiye Ermenistan’ı hakkında” dekret ise, sadece bir belge olarak kalır.
Böylelikle, 1917 Rus Devrimi döneminde Ermenistan ve Ermeni halkı için ağır ve zor şartlar oluşur.
Türkçeye çeviren: Diran Lokmagözyan
http://www.findarmenia.com/arm/history/26/543
Leave a Reply