Askeri faaliyetler
1 Ağustos 1914 tarihinde Birinci Dünya Savaşı patlak verir. Bu savaş iki büyük askeri-siyasi grup olan Antant (Rusya, Büyük Britanya ve Fransa) ile Üçlü, 1915 yılından itibaren Dörtlü İttifak (Almanya, Avusturya-Macaristan, Osmanlı ve Bulgaristan) arasında sürer.
Hem Antant, hem de Üçlü İttifak bu savaşta işgal amaçları gütmekteydi. Osmanlı, Kafkasya’yı, Kırım’ı, İran Azerbaycan’ını ve Orta Asya’yı ele geçirmeyi amaçlamaktaydı. Böylece, İttihatçıların Pantürkizm projesi gerçekleşecekti. Çarlık Rusya’sı ise diğer taraftan Batı Ermenistan’ı, Konstantinopel’i (İstanbul-çev. notu), İstanbul ve Çanakkale boğazlarını ele geçirmek istemekteydi.
Kafkasya cephesindeki askeri faaliyetler 29-30 Ekim 1914 tarihinde başlar. Osmanlı devleti 300 bin asker yığmış, Rus askerlerinin sayısı ise yaklaşık 200 bine varmaktaydı. Askeri faaliyetler, Karadeniz’den Urmiya Gölü’ne kadar uzanan 720 Km.lik bir hat üzerinde sürer.
Saldırıyı başlatanlar Osmanlılar olur. Osmanlılar, sayı üstünlüğünden ve Rus ordularının bir kısmının Kafkasya’dan Batı cephesine kaydırılmış olmasından faydalanarak, Rus sınırına yakın birkaç bölgeyi ele geçirmeye muvaffak olur.
İşgal edilen bölgelerdeki Ermeniler, Rumlar ve Süryani’lerden oluşan yöre halkına, Türk askerleri tarafından şiddet uygulanır.
Aralık 1914-Ocak 1915 tarihlerinde Osmanlı ve Rus orduları arasında, Sarıkamış şehri yakınlarında sert çarpışmalar vuku bulur.
Tüm ümidi sayı üstünlüğü olan Osmanlı, büyük bir hezimete uğrar. Doksan bin kişilik Osmanlı ordusundan sadece 12 bini kaçıp, kurtulmayı başarır. Savaş bakanı Enver Paşa, esir düşmekten kıl payı kurtulur. Rusların 60 bin kişilik ordusundan 20 bin kişi hayatını kaybeder.
Rus orduları saldırıyı geliştirerek, Tebriz ve Dilman’ı da ele geçirir, İran’a girmiş olan Osmanlı ordusunu geri püskürtür. Rus Kafkas ordusu, 1915 baharında Batı Ermenistan’da da başarılı askeri operasyonlar gerçekleştirir.
Manazkert (Malazgirt-çev. notu), Başkale, Şadakh (Çatak-çev. notu), Arçeş (Erciş-çev. notu) ve Van düşmandan ele geçirilir. Lakin Ruslar, 1915 Temmuzunda beklenmedik bir şekilde Alaşkert Ovası’na ricat eder. Rus komutanlığı ek kuvvetler elde edip, karşı saldırıya geçerek, kaybetmiş olduğu bölgeleri geri alır.
Rus ordusu 1916 Ocağında geniş bir saldırıya başlar. Üç Osmanlı tümeni kısa sürede imha edilir. 1916 Şubatında ise, beş günlük sert çağrışmalar sonucunda, stratejik öneme haiz Erzurum işgal edilir.
Aynı yılın Nisanında, Rus deniz ve kara kuvvetlerinin ortak operasyonuyla, Karadeniz kıyısında bulunan liman şehri Trabzon ele geçirilir.
Uzun süren savaş ve Rus ordularının batı cephesindeki başarısızlıkları, askeri faaliyetleri sürdürme imkânı vermez. 1917 Mayısından başlayarak Rus-Osmanlı cephesinde durgunluk hâsıl olur. 1917 yılındaki Ekim devrimiyle de ülkede ve cephede yeni bir durum oluşur.
Aralık ayında Rus ve Osmanlı arasında Yerzınka’da (Erzincan-çev. notu) ateşkes imzalanır.
Gönüllü hareketi
Gönüllü hareketi, Birinci Dünya Savaşı’nın hemen başlangıcında oluşur. Rusya İmparatorluğu’nda yaşayan yaklaşık 2 milyon 54 bin Ermeni’den 200 bin kadarı Rus ordusuna katılır.
Antant’ın ordularında görev yapan Ermenilerin sayısı ise 50 bine ulaşmaktaydı. Ermeni toplum ve siyaset çevreleri ise aynı zamanda gönüllü gruplarının oluşturulmasına koyulur. Gönüllü gruplarının oluşturulması, çarlığın işgal siyasetine destek sunmanın aksine, Rusya’nın askeri güçlerini kullanarak, Batı Ermenistan’ı kurtarmaktı. Rusya’nın, Yakın Doğu ve özellikle de Batı Ermenistan’daki çıkarları, Ermeni halkının kurtuluş çabalarıyla örtüşmekteydi.
Ermenilerin haricinde Süryaniler, Yunanlılar, Gürcüler ve diğer Kafkasya halkları da gönüllü grupları kurar.
Tiflis’te faaliyet gösteren ve büyük bir çoğunluğu Daşnaktsutyun Partisi üyelerinden oluşan Ermeni Milli Bürosu, gönüllü gruplar düzenleme çalışmalarını üzerine alır.
Batı Ermenistan’ı Osmanlı boyunduruğundan kurtarma çağrısı, imparatorluğun Ermenilerle meskûn bölgelerinin haricinde, yurt dışında da geniş yankı elde eder.
Birleşik Devletler de dâhil olmak üzere, birçok ülkeden gönüllüler gelir.
Ermeniler, birliklerin donanması için de büyük miktarda para toplar.
1914 sonbaharından itibaren gönüllü birlikleri kurulur. Birincisinin komutan Andranik, ikincisinin Dıro, üçüncüsünün Hamazasp, dördüncüsünün ise Keri olur.
Beşinci birliğin komutanı Vardan’dı (Sargis Mehrabyan). Daha sonraki dönemde üç birlik daha oluşturulur. Bu birliklerde toplam olarak 10 bin kişi derlenir.
Milli Büro’nun emriyle 2. 3. ve 4. birlikler, 1915 Nisanında 5. birlikle birleştirilir.
“Araratyan” olarak adlandırılan bu birliğin komutanı olarak Vardan tayin edilir.
Ermeni gönüllü birlikleri büyük cesaret sergiler. İçlerinden en çok göze çarpanı, ünlü milli kurtuluş harekâtı lideri Andranik komutasında olan birinci birlikti.
Ermeni gönüllüler, 1915-1916 yıllarında Rus ordusu bünyesinde Batı Ermenistan’ın büyük bir kısmının kurtarılmasına katılır. Kafkasya cephesi komutanlığı, Ermeni gönüllüleri birçok kez taltif eder. Özellikle onların cesaretleri ve kahramanlıkları vurgulanır. Yaklaşık 800 gönüllü, askeri faaliyetler esnasında şehit düşer. 500 gönüllü, Rus Georgiyev haçı ve madalyasıyla ödüllendirilir. Çarlık yönetimi, Ermeni gönüllü birliklerinin, milli bir ordunun temelini oluşturabileceği endişesiyle, birlikleri dağıtmaya karar verir. Bu birliklerden 1916 yılı yazında altı piyade bölüğü oluşturularak, Rus ordusu bünyesine katılır.
Lakin Rus komutanlığı, Ermeni gönüllülerinden nihai olarak vazgeçmez ve onları daha küçük gruplar halinde cephenin farklı bölümlerinde kullanır.
http://www.findarmenia.com/arm/history/25/533
Leave a Reply