Çarlık hükümeti ve “Daşnaktsutyun davası”
1905 devrimi yenilgisinden sonra gericilik, reaksiyon dönemi başlar. \
Rusya’da “dirlik ve düzen” tesis etme amacıyla, bakanlar kurulu başkanı, başbakan P. Stolipin, tarafından tüm ülkede polis denetimleri sıklaştırılır.
Siyasi takibatlar, milli baskılarla paralel yürütülür.
Ermeniler üzerindeki baskılar, büyük oranda Daşnaktsutyun Partisi’ne yönelir.
Gerici çarlık görevlileri, ülkeyi itaatkâr kılmak amacıyla, şiddet kullanmak için fırsat kollar. \
Benzer bir fırsat kısa süre sonra oluşur. Grupbaşı Mihran (Gabriel Keşişyan) Daşnaktsutyun hükümetiyle bozuşur. Mihran, partinin sadece Batı Ermeni’lerinin sorunlarıyla ilgilenmesini talep etmekteydi. Parti çoğunluğu tarafından destek bulamayan Mihran, Daşnaktsutyun’un merkezini dağıtıp, geçici askeri kurul oluşturmaya karar verir.
Bunu başaramayan Mihran, partiden atılır. Mücadele sertleşir ve cinayetler gerçekleşir.
Suikasta maruz kalıp, yaralanan Mihran, Daşnaktsutyun Partisi ile ilgili bildiği sırları çarlık polisine anlatır. Tutuklamalar başlar.
Çarlık tarafından “Daşnaktsutyun davası” açılır ve bu dava Ermeni aydınlarını, Rusya karşıtı siyaset gütme suçlaması için kullanılmaya çalışılır.
“Daşnaktsutyun davasının” esas duruşmaları Peterburg’da, senatonun mahkeme salonunda, Ocak 1912 tarihinde başlar.
159 kişiye suçlama yöneltilir. Daşnaktsakanlarla birlikte, aydınlar ve birkaç Ermeni sanayicinin de bulunduğu hiçbir partiye mensup olmayan çok sayıda kişi de sanık sandalyesine oturtulur.
Bu durum, çarlık hükümeti tarafından davaya genel Ermeni karşıtı eğilim verme çabasıyla açıklanmaktadır.
Basın tarafından yayılan, Ermeni halkının Rusya karşıtı eğilimli olduğu iftirasını, yargılamalar esnasında kanıtlamak mümkün olmaz.
Tüm dava süreci, hürriyetçi Rus basını tarafından sert bir şekilde tenkit edilir.
Çoğalan tepkileri hesap eden hükümet, Mart 1912’de 94 kişiyi suçsuz ilan eder, diğerleri de hafif cezalar alır.
Bu “barışçıl” karar, Rusya’nın dış siyasetindeki dönüşümle de açıklanmaktadır.
Rusya, daha 1912 yılında, kısmen hâlâ Osmanlı egemenliğinde bulunan Balkanlardaki Slavonları himaye etme siyaseti gütmekteydi.
Bu yüzden de Rus hükümeti, Ermeni milli hareketine ve milli partilere daha mülayim ve hoşgörüyle yaklaşıyordu.
Birinci Dünya Savaşı arifesinde Doğu Ermenistan (1910-1914)
Ermenistan, XX. yüzyılın yirmili yıllarında sosyo-ekonomik gelişme yaşamaktaydı.
Ermenistan’da yeni demiryolları ve karayolları inşa edilir. Birinci Dünya Savaşı öncesinde Ermenistan’ın demiryolu ağının uzunluğu 680 kilometreydi. 1909-1903 yıllarında Ermenistan’da işlenen bakır 278,2 bin puttan (eski Rus ölçü birimi, 1 put = 16,380 kg -çev. notu), 343,4 bin puta ulaşır.
Bilindiği gibi, bakır üretiminden sonra alkol-konyak üretimi gelmekteydi.
Yerevan Eyaleti’nin Kars bölgesindeki (Kağızman) tuz madenleri de işletilmekteydi. Karabağ’da çok sayıda halı atölyelerinin üretimi, Transkafkasya’da başarıyla pazarlanmaktaydı.
Yerevan Eyaleti’ndeki ipek üretimi ülke içinde müşteri bulmaktaydı.
Devrimci hareketlerin yeniden parlaması, XX. yüzyılın yirmili yıllarına damgasını vurur. Daha 1910 yılında Rusya’da grevler patlak verir, 1912 yılında Rusya’da başlayan güçlü işçi hareketleri ise tüm ülkeye yayılır.
1912 yılında Dördüncü Duma toplanır. 1907 yılında toplanan ve hiçbir iz bırakmayan Üçüncü Duma’ya karşın, Dördüncü Duma, Rusya tarihinde önemli siyasi rol oynar.
Ermeni halkı için en önemli konu olan Batı Ermenistan’daki reformlar konusu ciddi bir şekilde ortaya konur.
Bu konu, yeniden açılan Ermeni sorunun çözümünün, Rusya’nın çıkarlarıyla uyuştuğunu düşünen Rus “kadet” partisi liderleri tarafından hararetli bir şekilde savunulur.
1910-1914 yıllarında Doğu Ermenistan’da gerçekleşen işçi hareketlerinin hayli zayıf olup, kolaylıkla bastırıldığını belirtmek gerekir.
Ülkenin farklı yörelerinde tutuşan köylü hareketleri ise daha uzun süreli olup, giderek daha kitlesel bir hal alır. Lakin bu talepler ekonomik olmaktan öteye gitmediğinden, bunlar da devlet tarafından kolaylıkla bastırılır.
Rusya’da olduğu gibi, Transkafkasya ve Ermenistan’da konuşlanmış olan askeri birliklerde, Kars, Yerevan, Aleksandrapol, Kağızman, Sarıkamış ve Oltu’da hayli güçlü gerginlikler baş gösterir. Lakin tüm ülkede olduğu gibi, Transkafkasya ve Ermenistan’daki silahlı başkaldırılar, patlak veren Birinci Dünya Savaşı sebebiyle tüm ülkedeki eğilimlerin değiştiğinden dolayı, açık bir ayaklanmaya dönüşmez.
Savaş, Rusya halkları karşısında yeni sorunlar oluşturduğundan, devrimci mücadele sorunları arka plana atılır ve vatan savunması konusu ön plana gelir. Ülke üzerinde çöreklenen tehlike tüm partileri birleştirir. Sadece sol teşkilatlar, çarlık düzenine karşı sınıf mücadelesini sürdürme yönelimini terk etmez.
http://www.findarmenia.com/arm/history/25/499
Çeviren: Diran Lokmagözyan
Leave a Reply