Devrimin başlangıcı
Rusya’daki ilk burjuva-demokratik devrim, 9 (22) Ocak 1905 tarihinde Peterburg’da barışçıl gösteri yapan işçilerin üzerine ateş edilmesiyle başlar. Devrimin amacı, çarın devrilmesi ve ülkede demokratik rejimin tesis edilmesiydi. Rusya’nın başkentinde, işçilere yönelik kanlı katliam, tüm ülkeyi ayağa kaldırır. Kütlesel hareketler başlar. Transkafkasya da mücadeleye katılır. Ocak-Şubat aylarında Tiflis ve Bakü’de sürekli grevler yapılır.
Grev dalgası Ermenistan’a da sıçrar. Alaverdi maden ocakları bölgesindeki 1.000 işçi, 1905 Martında grev ilan eder. Grevcilerin talepleri genelde ekonomiktir.
İşçi grevleri, Ermeni köylülerini de etkiler.
Daha 1905 yılının ilkbahar-yaz aylarında Ermenistan’ın bazı bölgelerinde, özellikle de Lori’de köylü ayaklanmaları gerçekleşir.
Hükümet, ihtilalın ilk aylarında, Ermeni halkına yönelik politikasında bazı değişikliklere gider.
İ. Vorontsov-Daşkov, çarın temsilcisi göreviyle hükümet başkanı Golitsin’in yerine getirilir ve daha yumuşak bir siyaset izlemeye başlar.
Devrim hareketi, 1905 sonbahar-kış aylarında Rusya’da doruk noktasına ulaştığından, çar II. Nikolay’ın 17 Ekimde yayınladığı manifestosuyla “siyasi hürriyetlerin sarsılmaz prensipleri” açıklanır ve kanun koyucu Duma (meclis) oluşturulur.
Meclisin oluşturulması dahi, Rusya’nın demokratik bir devlete dönüştüğünün kanıtıdır.
Ermeni-Tatar (Azerbaycanlı) çatışmaları
Saray ve yüksek görevliler, daha devrimin ilk aylarından itibaren, halkın gücünü bölmek için imkânlar arar. Yöneticiler, farklı halklar arasında dini ve milli düşmanlık yaratmak gibi caniliklerden geri durmaz.
Bu siyaset Transkafkasya’da Ermeniler ve Azerbaycanlılara (Tatarlar) yönelir.
6 Şubat 1905 tarihinde yerel yöneticiler ve özellikle de Bakü valisi M. Nakaşidze’nin kışkırtmasıyla birkaç gün süren Ermeni-Azerbaycanlı çatışmaları yaşanır. Lakin melânet sadece Bakü’yle sınırlı değildir. Bakü, Transkafkasya’nın diğer bölgeleri için bir işaret olur.
Gündelik işleriyle uğraşan Ermeni ahali, çatışmaların ilk günlerinde faka basarak, hayli kayıp verir.
Daha sonra ise Ermeniler teşkilatlandığında, karşı taraf hissedilir derecede kayıplar verir. Daşnaktsutyun Partisi, bu ağır günlerde Ermeni halkının öz savunmasını üzerine alır.
Ünlü Ermeni fedailerden Nikol Duman, Vardan (Khanasor Vardan’ı), Keri (Arşak Gavafyan) ve diğerleri, direniş çarpışmalarını organize etmekteydi.
Gandzak Eyaleti ve özellikle Şuşi’de şiddetli çarpışmalar vuku bulur.
1905 Ağustosundaki Şuşi katliamını, petrol kuyuları ve rafinerilerin ateşe verildiği Bakü takip eder.
Yeni bir katliam dalgası 20 Kasımda Bakü’den başlayıp, Gürcistan ve Ermenistan’a yayılır. Gürcistan, özellikle de Tiflis’teki öz savunma, Armen Garo (Garegin Pastırmacıyan) tarafından yönetilir.
Küçük, fakat iyi organize olmuş Ermeni güçlerinin çok sayıdaki Tatar güçlerine karşı direnip, galip geldiği Sünik’te şiddetli çatışmalar gerçekleşir.
1906 yılında, Transkafkasya’nın çeşitli bölgelerinde hâlâ çatışmalar gerçekleşmekteydi.
Durumun istikrarsızlaştırılmasına artık gerek kalmadığından dolayı, çarlık yönetimi tarafından 1906 Eylülünde, ülkede meydana gelen çatışmalara son verilir.
Ermeni-Azerbaycanlı çatışmaları esnasında, iki halkın ilerici temsilcileri, özellikle de Ermeni yazar Hovhannes Tumanyan ile Azerbaycanlı yazar Mirza Sabir sağduyu çağrıları yapar.
Devrimci hareketlerinin sonraki gelişimi
Aralık 1905’teki silahlı devrimin yenilgiyle sonuçlanmasına rağmen, 1906-07 yıllarında da devrimci hareketler sürer.
O yıllarda, Ermenistan’da Alaverdi, Ğapan, Şustov ve Saracev’in fabrikalarının işçileri haricinde, küçük ölçekli üretim kuruluşları, atölyeler ve matbaalar da bu harekete dâhil olur. 1906-07 yıllarında öğrenci ve asker nümayişleri de gerçekleşir.
1905-07 yıllarında Rusya’da genişleyen devrim hareketleriyle kıyaslandığında, Ermenistan’da vuku bulanlar hissedilir derecede zayıf olup, daha çok Rusya’daki hareketlerin yansımaları olmuştur. Bu durumun başlıca nedeni, Ermeni halkının, dikkatini büyük oranda, Ermenilerin toplu katliamlarının gerçekleştiği Batı Ermenistan üzerinde yoğunlaşmış olmasıdır.
Rus Sosyal Demokrat Partisi, devrim yıllarında Rusya’da faal çalışmalarda bulunmuştur.
Ünlü Ermeni siyasetçilerden Stepan Şahumyan, Bogdan Kınunyants ve Suren Spandaryan tarafından, daha 1905 yılından önce Ermenistan’da kurulmuş olan Sosyal-Demokrat gruplar, devrim yıllarında teşkilatlara dönüşür.
Sosyal Demokrat teşkilatların üyeleri, partilerinin temel prensiplerine sadık olarak, hem Doğu Ermenileri, hem de Batı Ermenilerinin kurtuluşunu, kesin olarak Rus devriminin zaferine bağlamaktaydı.
Milli sorunlarının çözümünün benzer perspektifleri, Ermeni halk kitlelerine gerçekçi gözükmediğinden dolayı, Sosyal Demokratların etkisi göreceli olarak daha zayıftı.
Ermeni toplum hayatının devrim yıllarında hareketlenmiş olduğunun bir kanıtı da, Daşnaktsutyun Partisi tarafından girişilen, Ermeni Kilisesi’nin reform edilmesi denemesiydi. Daşnaktsutyun, katolikos Mıkırtiç Khırimyan’ı, 1906 yılında, Ermeni Kilisesi’nin demokratik prensiplerinin yeniden tesisini bildiren bir bildiri yayınlamaya ikna eder.
17 Ağustos 1906 tarihinde Ecmiadsin’de, 46 mebusun katılımıyla bir toplantı gerçekleştirilir. Daşnaktsutyun Partisi’nin ünlü lideri Simon Zavaryan, toplantının başkanlığına seçilir. Lakin Kafkasya yöneticileri, toplantıda yer bulan sert konuşmalardan son derece rahatsız olduklarından dolayı toplantı, 30 Ağustos’ta kapattırılır.
1906 yılının Ocak-Mart aylarında, Rusya’nın en yüksek organı olan Duma’nın (meclis) seçimleri gerçekleşir. Duma, 1906 Nisanında yeniden açılır. Duma’nın çalışmalarına katılan Ermeni vekiller, Ermeni-Azerbaycanlı çatışmaları esnasında yöneticilerin kışkırtıcı faaliyetleriyle ilgili soru önergesi verir.
Bu durum, haliyle yöneticilerin işine gelmez. Duma, kısa süre sonra hükümet tarafından dağıtılır.
1907 Şubatında ikinci Duma açılır. Birincisinde olduğu gibi, ikinci Duma’nın başlıca görüşme konusu, tarım ve köylülerin sorunlarıydı. Sosyal-Demokrat vekil Arşak Zurabyan, Duma’daki çarlık düzenini sert bir şekilde tenkit eden bir konuşma yapar. İkinci Duma da, çar II. Nikolay’ın beklentilerine derman olmayınca dağıtılır.
Rusy’nın ilk demokratik devrimi, 3 Haziran 1907 ihtilalıyla son bulur.
http://www.findarmenia.com/arm/history/25/495
Leave a Reply