Ermeni sorununun yeniden ortaya atılması
İttihatçıların egemenliği, Batı Ermeniler de dahil olmak üzere, milli azınlıklar üzerinde hemen hiçbir değişim getirmez. Tersine, durumları kötüleşir.
Osmanlı İmparatorluğu’nun 1912-1913 yıllarında,
Balkan savaşlarında almış olduğu yenilgi, Ermeniler arasında siyasi hareketlilik oluşturur.
Ermeniler, olumlu siyasi durumdan yola çıkarak, Ermeni vilayetlerinde reformlar gerçekleştirme konusuna büyük devletlerin dikkatini çekmeye karar verir.
Katolikos (Ermeni Kilisesi önderi-çev. notu) V. Georg, Berlin konferansının 61. maddesinin gerçekleştirilmesi konusunu çarın masasına getirmesi için, Kafkasya veliahdı İ. Vorontsov-Daşkov’a 2 Ekim 1912 tarihinde resmen başvurur.
Katolikos, bir ay sonra Mısırlı Ermenilerin tanınmış liderlerinden Poğos Nubar Paşa’ya, Ermeni reformları konusunu büyük devletlere takdim etmesi için yetki verir.
Ermeni sorununun yeniden açılmasından rahatsızlık duyan Osmanlı hükümeti, bir reform planı hazırlar.
Bu planla, altı Ermeni vilayetinin (Van, Bitlis, Diyarbakır, Trabzon, Erzurum ve Sivas) sadece dördünde reform gerçekleştirilmesi öngörülür.
Diğer taraftan Batı Ermenileri de reformların gerçekleştirilmesi konusunda kendi planlarını hazırlar.
Buna istinaden, altı vilayet bir bölge olarak ele alınıp, bir yüksek komiser veya genel vali tarafından yönetilecekti.
Ermeni reformlarının gerçekleştirilmesinin denetimi büyük devletlere teslim edilecekti.
Rusya, bu reformların gerçekleştirilmesini takip edecekti.
Ermeni reformları sorunuyla ilgili Rus-Osmanlı antlaşması
1912 yılı sonu ve 1913 yılı başında Rus, İngiliz ve Fransız hükümetleri, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ermeni vilayetlerinde reform planı hazırlamak konusunda anlaşır.
Konstantinopel’deki (İstanbul-çev. notu) Rus elçiliği çalışanlarından Andrey Mandelştam, reformların gerçekleştirilmesi konusundaki Rus planını 4 Haziran 1913 tarihinde takdim eder.
Bu plan, Ermeni vilayetlerinden bir eyalet oluşturulmasını öngörmekteydi.
Bu eyalet, bir Osmanlı vatandaşı Hıristiyan veya Avrupalı genel vali tarafından yönetilecek, bu yönetici hükümeti temsil edecekti. Polis ve askeri güçler genel valiye tabi olacaktı.
Meclis, yerel Müslüman ve Hıristiyan halktan oluşacaktı.
“Hamidiye” alaylarının lağvedilmesi öngörülmekteydi.
Resmi dil Türkçe olacak, buna paralel olarak Ermenice ve Kürtçenin kullanımına izin verilecekti.
Reformların denetimi büyük devletler tarafından gerçekleştirilecekti.
Rus tarafının teslim ettiği reform planı, özellikle Almanya’nın muhalefetine nail olur. Rusya, Büyük Britanya ve Fransa’nın mevzilerinin Osmanlı İmparatorluğu’nda güçlenmesine Almanya izin vermemeye çalışır.
Almanların ve Avusturyalıların desteğini alan Osmanlı hükümeti, Ermeni vilayetlerindeki reformları engellemek için çeşitli zorluklar çıkartır.
Rusya ve Almanya arasında yapılan görüşmeler sonucunda, altı maddeden oluşan bir plan Osmanlı hükümetine takdim edilir.
Osmanlı hükümeti, Ermeni vilayetlerindeki reformlar konusunda kendisine sunulan planı gerçekleştirmeye hazır olduğunu 10 Ekim 1913 tarihinde Rus tarafına resmen bildirir.
Batı Ermenistan’da reformlar gerçekleştirme konusundaki Rus-Osmanlı antlaşması, 26 Ocak 1914 tarihinde imzalanır.
Bu planla, Batı Ermenistan’ın iki eyalete ayrılması öngörülür.
Birinci vilayete Erzurum, Trabzon ve Sivas, ikincisine ise Van, Bitlis, Diyarbakır ve Harput vilayetleri dâhil olacaktı.
Eyalet valileri adayları Avrupalılar tarafından önerilecek ve padişah tarafından onaylanacaktı.
İdari, yargısal ve polis güçleri eyalet valisinin yönetiminde bulunacaktı.
Eyaletlerdeki resmi yazışmalar, yerel halkın dillerinde (Ermenice, Kürtçe ve Türkçe) yapılacaktı.
Eyalet valileri, eyaletin iç düzenini sağlamakla yükümlü kendi silahlı güçlerine sahip olacaktı.
Ermenilere de, Müslümanlar gibi silah taşıma izni verilecekti.
Eyalet meclisleri, eşit sayıda Müslüman ve Hıristiyanlardan oluşacaktı.
Aynı prensip, polis ve diğer memurların dağılımında da uygulanacaktı.
Ermeni okullarının masraflarını, Osmanlı devleti üzerine almaktaydı.
Hollandalı diplomat L. Vestenenk ve Norveçli Albay N. Hof, 1914 yılının baharında Batı Ermenistan eyalet valileri olarak atanır.
Bu valiler görevlerine henüz başlamışken, Birinci Dünya Savaşı patlak verir.
Ermeni reformları gerçekleşmez.
http://www.findarmenia.com/arm/history/25/489
Çeviren: Diran Lokmagözyan
Leave a Reply