Köylü reformları
Feodal Rusya’nın geri kalmışlığı tekrar göze çarpmaktaydı. Tahta oturan çar II. Aleksander hazırlıklarını yaptıktan sonra, 16 Şubat 1861 tarihinde köleliği ortadan kaldırır. Köylüleri kölelikten kurtaran çarlık manifestosunun eksik yanları olmasına rağmen, her halükârda bu reform, ülkenin ilerlemesi, burjuva ilişkileri yolunda ilerlemesi açısından büyük öneme haiz olmuştur. İdari, hukuki ve askeri reformlar da bu duruma büyük oranda etki etmiştir.
Çarlık hükümeti, imparatorluğun Avrupa bölümünde reformlar gerçekleştirdikten sonra, ülkenin uç kesimlerine yönelir. Tekrar 1860’lı yıllarda, kölelik ilişkilerinin güçlü olduğu Gürcistan’da aynı siyaseti uygular. Yerevan, Bakü ve Yelizavetpol eyaletlerinde köleliğin olmaması ve toprak sahipliği şekillerinin birbirine benzer olması göz önünde bulundurularak, bu eyaletlerde genel bir yönetmelik hazırlayacak olan bir komisyon kurulur. Bu komisyon tarafından hazırlanan yönetmelik, 14 Mayıs 1870 tarhinde II. Aleksander tarafından onaylanarak kanun hükmü elde eder.
Köylü reformları sadece toprak sahibi köylüleri ilgilendirmekte, devlete veya manastırlara ait arazilerde yaşayan köylüleri kapsamamaktaydı. Yönetmeliğe göre köyde yaşayan her bir erkek 5 desyatin (eski Rus ölçü birimi, 1 desyadin = 1,09 hektar-çev. notu) toprağı satın alarak elde etme imkânına sahipti. Lakin satın alma fiyatları yüksek tutulduğundan dolayı sonuçta köylüler ödeyemeyip, genel anlamda tekrar topraksız kalır. Büyük toprak sahipleri, toprakların büyük bir kısmını ellerinde tutar.
Bunların haricinde, köylüler toprak sahipleri için çalışmaya mecburdu. Böylelikle, 1870 reformları genel olarak gerçekleştirilmeden kalır.
Transkafkasya’da da siyasi ve hukuki reformlar gerçekleştirilir. Şehirlere, başında şehir yöneticisinin bulunduğu bir şehir meclisi seçme şeklinde özerklik verilir. Yeni kanunla, artık eskimiş olan eski sınıfsal mahkeme, tüm vatandaşlar için genel, tek tip mahkemeye çevrilir. Adli reform, ilerici bir mana ifade eden önemli bir adımdı.
Tarımın gelişmesi
Yapılan reformlar her ne kadar yeterli olmasa da, pazar taleplerine uygun bir tarımın yapılanmasına yardımcı olur. Haliyle, hayata geçirilen burjuva üretim ilişkileri, tarıma da damgasını vurur. Ermenistan tarımının, Rus kapitalizminin çıkarlarına hizmet etmesini amaçlayan çarlık hükümeti, bazı tarım kollarının gelişmesine katkı sunar. Rus tekstil şirketleri, pamuk üretiminin gelişmesine katkı sağlar. Pamuk ekim alanları genişler, üretim büyür. Yerevan eyaletindeki paruk üretimi on yılda (1880-1890) 5 misli gelişir. Doğu Ermenistan, Transkafkasya’nın başlıca pamuk üretim merkezine dönüşür.
Reform sonrası yıllarda bağcılık da, alkollü içkilerin üretimindeki gelişmesine bağlı olarak gelişim gösterir. Meyvecilik, giderek daha çok önem kazanmaya başlar ve daha büyük çaplara ulaşır. Taze ve kuru meyveler pazara çıkmakta ve bazı bölgelerde halkın temel geçim kaynağını oluşturmaktaydı.
Yerevan, Ecmiadzin, Nakhicevan bölgelerinde, Kars Eyaletinde ve daha başka yerlerde halk meyvecilikle uğraşmakta, Ararat Ovası’nda yetiştirilen sebzeler, dağlık bölgelerde satışa çıkartılmaktaydı.
Tahıl üretiminde de gelişme gösterilir. Buğday, arpa ve diğer tahıl ürünleri ülke içinde tüketilirken, yüzyılın sonunda durum değişir. Tiflis-Bakü demiryolu işlemeye başladıktan sonra tahılın önemli bir bölümü yurt dışına ihraç edilmeye başlanır. En önemli pirinç üretim merkezleri Yerevan ve Daralagyaz bölgeleriydi. İpek üretiminin gelişmesi talebi, ipek böcekçiliği üretim alanını da geliştirir. Hayvancılık alanında da değişimler olur. Özellikle kasaplık büyük baş hayvan yetiştiriciliği artar. Hayvancılık sektörü de yeniden yapılanarak pazar talebine uyum gösterir.
Böylece, XIX. yüzyıl sonunda tüm tarım kolları pazar ilişkilerine entegre olur. Bunun sonucunda köylülerin sınıflaşması derinleşir ve gurbetçilik artar.
Meyvecilik, özellikle de bağcılık gelişir. Pazar talebine istinaden yağlı bitkiler üretimi, ipek böcekçiliği ve bostancılık alanında değişimle gözlenir.
Sanayi ve ticaret gibi, diğer ekonomi dallarındaki ilerleme daha belirgin olur.
Çeviren: Diran Lokmagözyan
Leave a Reply