Savaş nedenleri
Osmanlı egemenliğinde bulunan halklar 1870’li yıllarda, bağımsızlıklarını elde etmek için ayaklanır. O dönemde Bulgaristan, Makedonya, Bosna ve Hersek olmak üzere, Balkan yarımadasının büyük bir kısmı Osmanlı İmparatorluğu bünyesinde bulunmaktaydı. Sırbistan ve Romanya yarı-özerk devletler olup tam bağımsızlık elde etmeye çalışmaktaydı. 1875’te Bosna ve Hersek, 1876’da ise Bulgaristan ayaklanır. Bu ayaklanmalar Rusya’da “Slavon kardeşlere yardım” adı altında geniş çaplı bir hareket başlatır. Rusya, Balkan halklarının mücadelesini kendi siyasi amaçlarını gerçekleştirmek için kullanır. Büyük devletlerin Konstantinopel’deki (İstanbul-çev. notu) elçileri 1876 Aralığında Osmanlı Devleti’ne, Balkan halklarının durumunu iyileştirme konusunda bir plan sunar. Padişah Abdülhamit, İngiltere’nin desteğini alıp, elçilerin önerisini, içişlerine müdahale olarak kabul ederek, reddeder. Bu olay, Rus-Osmanlı savaşını başlatır. 1877 Nisanında Rus çarı II. Aleksander, Kişinev’de bir antlaşma imzalar ve bu ittifak dahilinde aynı günü, 12 Nisanda savaşı başlatma manifestosunu imzalar.
Savaşın gidişatı
Savaş on ay sürer. Askeri faaliyetler Balkan ve Kafkasya cephelerinde gelişir. Savaşın başındaki değişken başarılardan sonra Şipka ve Plevne çatışmaları sonrasında Ruslar nihayi galibiyet elde eder ve 4 Ocak 1878 tarihinde Sofya’ya, ardından Plovdiv ve Adrianapolis’e (Edirne-çev. notu) girer ve Konstantinopel’e yaklaşır.
Kafkas cephesindeki esas askeri faaliyetler, Mihayel Loris-Melikov emrindeki 52 bin kişilik Kafkas birliği tarafından yürütülür.
Rus birlikleri, 12 Nisan 1877 tarihinde Kafkas cephesinde Alaksandrapol (Gümrü-çev. notu)-Kars, İgdir (Iğdır-çev. notu)-Bayazet (Beyazıt, Doğubeyazıt-çev. notu) ve Akhaltskha (Ahıska-çev. notu)-Ardahan üzerinden üç koldan saldırıya geçer. Yerevan birliği, Ermeni general Arşak Ter-Ğukasov komutasında Nisan ayında Bayazet ve Alaşkert’i (Eleşkirt-çev. notu) ele geçirir.
Osmanlılar Haziran 1877’de çok sayıda birliği yoğunlaştırıp Bayazet kalesini kuşatır. Binbaşı Şıtokviç komutasındaki küçük Rus birliği ve Ermeni gönüllüleri tarafından savunulan kaleye 10.000 kişilik Osmanlı ordusunun azgın saldırıları başlar. Tek kurtuluş dışardan gelecek olan yardımdır. Kuşatılanlar, Ter-Ğukasov’a durumlarını bildirmeye çalıuşır, fakat tüm ulaklar Osmanlılar tarafından yakalanır. Ermeni gönüllü Ter-Poğosyan, yün elbiselere bürünmüş olarak Osmanlıların yanından geçip, çok sayıda yaralı ve Ermeni mülteciyle birlikte ünlü ricatını gerçekleştiren Ter-Ğukasov’a haber ulaştırır. Ter-Ğukasov “Kardeşler, bizimkiler Bayazıt’ta açlıktan ölüyor, eziyet çekiyor ve can veriyor. Gidip biz de onlarla ölelim”,- diye askerlerine seslenir. Arşak Ter-Ğukasov, Bayazet’e varıp 23 gün kuşatma altında kalanları kurtarır. Bu tarihi olgu Raffi’nin “Khendı” romanında yer bulmuştur.
Kars’ın ele geçirilmesi, Kafkas cephesinin önemli galibiyetlerindendir. Savaşın başında Ruslar burada başarısız olur ve görev ikinci seferinde Hovhannes Lazarev’e teslim edilir. Lazarev, “saldırıyı öğlende bitiremezsem geceleyin sürdürürüm” diye açıklar ve saldırıyı kararlı bir şekilde düzenler. Kars, gerçekten de bir gece saldırısıyla ele geçirilir.
Bu saldırıya, 7 general ve 500’ün üzerinde yüksek rütbeli subay olmak üzere, çok sayıda Ermeni komutan katılır. Bu savaş, hem Batı, hem de Doğu Ermenilerini şevke getirir. Transkafkasya’nın farklı kesimlerinde, büyük oranda Ermenilerden oluşan sekiz birlik oluşturulmuştu. Rus birliklerinin Batı Ermenistan’a geçişini kolaylaştırmak için Doğu Ermenileri tarafından Akhuryan (Arpaçay-çev. notu) üzerinde köprü kurulur. Yerevan Eyaleti’nin Ermenileri, Rus ordularına binlerce araba, at ve deve sunar. Yerevan ve Karakilise’deki Ermeniler, evlerini Rus ordusu için hastane olarak teslim edip, yaralı Rus askerlerin tıbbi yardım işini düzenlemekteydi.
Savaşın ikinci aşamasında, Rus ordusunun zaferi belirgindi. 1878 Ocağı başlarında Ruslar çatışma olmadan Adrianapolis’i ele geçirir ve Konstantinopel’e 12 km uzaklıkta bulunan San Stefano Köyü’ne girer. 19 Ocakta burada ateşkes imzalanır.
Çeviren: Diran Lokmagözyan
Leave a Reply