Anayasal hareketin çıkış noktaları
Osmanlı İmparatorluğu, tebaa halkların kurtuluş mücadelelerinin önünü almak niyetiyle XIX. yüzyılın 2. çeyreğinden başlayarak roformlara girişir. Bu sayede Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşayan tüm halkların eşitliği, can ve mal güvenliğinin dokunulmazlığı, vergilerin adil bir şekilde ve düzenli olarak tahsil edilmesi ilan edilir. Avrupa ülkelerinin de reform taraftarı olmalarına rağmen bunlardan hiçbiri gerçekleşmez. Feodal Osmanlı, değişimlere hazır değildi. Batı Ermenileri de, Kırım savaşı sonrasında (1856) milli yaşamlarını yeniden inşa etme faaliyetine girişir. Konstantinopel’de (İstanbul-çev. notu), sıradan halk (zanaatkârlar, küçük ve orta ölçekli tüccarlar) ile zengin amiralar ve onlara destek olan yüksek rütbeli ruhaniler arasındaki çelişkiler artar. Ermeni cemaatinin gelirleri ile milli ve eğitim kurumları, bir asırdan uzun bir süredir amiralar tarafından yönetilmekteydi. Amiralar, Konstantinopel’deki Ermeni esnafları baskı altında tutmanın haricinde, ekonomik açıdan kollarını Batı Ermenistan’ın taşrasına kadar uzatmış, Osmanlı paşalarından vergi toplama izni alıp, elde edilen gelirlerin bir kısmını kendilerine pay çıkarmaktaydı.
Anayasal hareket
Osmanlı İmparatorluğu’nun elit tabakasına yönelik hareket, ilerici Avrupa fikirleriyle eğitim almış aydınlar tarafından yürütülür. Bu kişiler tarafından hazırlanan ulusal yönetim tüzüğü, 1857 yılında onaylanmak için takdim edilir. Bu tüzükle, İstanbul Ermenilerinin dünyevi yönetimine geniş haklar verilip, amiralar ile üst düzey ruhanilerin ayrıcalıkları kaldırılmaktaydı. Tüzük, bu kişilerin şiddetli muhalefeti karşısında Osmanlı hükümeti tarafından reddedilir. 1859 yılında, yeni bir ulusal tüzük hazırlamak amacıyla komisyonlar kurulur. Bu belge, halk tarafından yürütülen mücadele neticesinde, Ulusal Anayasa adı altında, 24 Mayıs 1860 tarihinde, Batı Ermenilerinin ulusal genel kurulu tarafından kabul edilir ve bir kere daha gözden geçirildikten sonra, 1863 yılında Osmanlı hükümeti tarafından onaylanır.
Ulusal Anayasa, Osmanlı boyunduruğunun azalması, Batı Ermenileri üerndeki baskıların ortadan kaldırılması açısından herhangi bir siyasi öneme haiz olmamıştır. Bununla birlikte bu anayasa, halkın seçim hakkını onaylanması, kültürel, eğitimsel ve milli-dini ilişkilerin gelişmesi konusunda belli şartlar yaratır.
İlerici aydınlar, Batı Ermenilerinin anayasal mücadelesinin başarıya ulaşmasına büyük oranda destek olmuş ve metin, bu kişilerin çabaları sayesinde oluşturulmuştur.
Anayasa metnini hazırlayanardan biri de, ilerici Avrupa hareketlerinin etkisi altında olan ve yandaşlarıyla birlikte anayasal hareket içine çekilen, tanınmış aydınlardan Nahapet Rusinyan (1819-1876) olmuştur. Anayasanın gözden geçirilmesi, ulusal kurulun tüzüğü ve diğer önemli sorunların oluşması ve hazırlanması çalışmalarına N. Rusinyan faal bir şekilde katılmıştır. Ünlü “Kilikya” şarkısının sözleri de kendisi tarafından yazılmıştır. Anayasanın temel prensipleri, Konsantinopel Ermenilerinin kültür ve aydınlanma hareketlerine destek vermiş olan, mimar Nikoğayos Balyan (1826-1858) tarafından hazırlanmıştır.
Anayasal hareketin ünlü simalarından biri de, ilk Osmanlı anayasasını düzenleyen kişilerden biri ve Batı Ermenistan’ın reform sorunuyla ilgilenip, bu konuda bir proje hazırlamış olan Grigor Otyan’dır (1834-1887).
1860-1870 yıllarında bir dizi anayasal organların çalışmalarını yönetmiş olan Serviçen (Serovbe Viçenyan, 1815-1897) de anayasalcıların bu neslindendir.
Çeviren: Diran Lokmagözyan
Leave a Reply