Ermenistan’ın özerklik projesi. Ermeni Eyaleti
Ermenistan’ın Rusya’ya birleştirilmesi sürecinde, Rus hükümetini düşündüren konu, hanlık yönetiminin muadili olarak ülkede ne tür bir düzenin oluşturulacağıydı. Peterburg’da, bu konuyla ilgilenen özel bir komite oluşturulur. Bu temel problem, diğer taraftan, Ermenistan’ın statüsüyle endişelenen Ermeni milli önderlerinin de dikkatlerinin odağında bulunmaktaydı. Tam da bu dönemde, bir grup vatansever, Lazaryan sülalesinin ünlü temsilcisi Khaçatur Lazaryan önderliğinde, Ermenistan’ın özerkliğinin oluşturulma projesini takdim eder. Bu projeye istinaden Doğu Ermenistan’da, Rusya’nın himayesi altında kendi kanunları, arması ve bayrağı olan bir özerklik oluşturulacak, halkın hakları ve sorumlulukları, kesin kanunlarla sınırlandırılacak, Ermeni sınır birlikleri oluşturulacak, Ermeni Kilisesi’nin hakların korunacaktı. Feodallık kalıntılarının ortadan kaldırılması vs. önerilmekteydi. Ermeni vatanseverlerin bu projesi hükümet tarafından reddedilir.
Çarlık hükümeti, oluşan bu şartlar altında planlarından vazgeçip, karşılıklı taviz yolunu tutmaya mecbur olur. Kral I. Nikolay’ın 1828 Mart emriyle, Doğu Ermenistan’ın yeni elde edilen toprakları üzerinde, Ermeni Eyaleti adı altında yeni bir idari birim oluşturulur. Bu eyalet, vali başkanlığındaki eyalet yönetimi tarafından idare edilmekteydi. Eyalet, iki Rus subayı ile yerel Hıristiyan ve Müslüman ahalinin birer temsilcisi tarafından yönetilmekteydi. Eski Yerevan ve Nakhicevan’ın (Nahcivan-çev. notu) hanlıkları ile Ordubad Okrugu (bölge-çev. notu) da eyalete dahil edilmekteydi.
General A. Çavçavadze, Ermeni Eyaleti yöneticisi tayin edilir ve 183-1838 yıllarında onun yerine prens V. Behbutov gelir.
Ermeni Eyaleti sancaklara, bunlar ise kazalara bölünmekteydi. Sancaklarda polis müdürlükleri ve mahkemeleri kurulur. 1833 yılında eyaletin idari yapısında değişiklik yapılır. Eyalet yönetiminin ortak yönetim şekli ortadan kaldırılır ve yönetim başkanına geniş haklar verilir. Polis, adalet ve maliye kısımları ile vergi müdürlükleri kurulur.
1836 yılının kilise tüzüğü
Doğu Ermenistan’ın Rusya’yla birleşmesinden sonra çarlık hükümeti tabii olarak Ermeni Kilisesi’nin faaliyetiyle ilgilenecek ve devletin çıkarlarına uyduracaktı. Ermeni Eyaleti’nde değişiklikler yapmakla paralel olarak, Ermeni Kilisesi’nin yönetimini de yeniden yapılandırmaya girişir. Özellikle de, erken Ortaçağdan itibaren kilisenin, ülkenin iç ve dış işlerine aktif bir şekilde katıldığı bilindiğinden dolayı. Bilhassa devletin eksikliği şartlarında, din adamlarının, ülke yaşamındaki etkisi büyüktü. İran şahı ve Osmanlı sultanı, Ermeni halkıyla ilgili sorunları büyük oranda dini yöneticiler aracılığıyla gerçekleştirmekteydi.
Doğu Ermenistan’ın Rus idaresine girmesinden sonra çarlık yönetimi, Ermeni Kilisesi yöneticilerinin devlet işlerine karışmasına izin veremezdi. Dahası, çarlık, din adamlarının otoritesini, Ermeni halkı üzerindeki kendi egemenliğini sağlamlaştırmak için kullanmayı arzulamaktaydı.
Bu yüzden de daha 1833 yılında, kilise reformları gerçekleştirmek amacıyla özel komisyonlar kurulur. Çarlık görevlileri, bir yandan yerel talepleri, diğer taraftan ise devletin genel çıkarlarını hesaba katma prensibinden yola çıkmaktaydı. 11 Mart 1836 tarihinde tüzük (polojeniye) düzenlenir. Ermeni Kilisesi’nin hakları ve görevleri bu tüzüğe istinaden belirlenir. Rusya’da yaşayan Ermeni cemaatleri dini önderliklere ayrılır. Yerevan, Karabağ, Gürcistan, Şamakhi veya Şirvan, Yeni Nakhicevan ve Bessarabiya ile Astrakhan olmak üzere 6 önderlik oluşturulur. Her bir önderliğin kendi önderi, manastırları ve kiliseleri, okulları, taşınır ve taşınmaz mülkleri vs. vardı.
1836 tüzüğü, din adamlarının devlet işlerine karışmasını yasaklamakta, Ecmiadsin’deki katolikosun, Rusya ve yurt dışında yaşayan Ermenilere yönelik hakları, hükümetin kontrolü altında korunur. Ermeni okulları, diğer eğitim kurumları ile doğum, evlilik, cenaze konularının idaresi kiliseye teslim edilir. Ecmiadsin ile diğer dini kurumlar ve manastırların toprak hakları tüzük sayesinde resmileştirilir.
1836 tüzüğü, kanun hükmünde olup, çarlık hükümeti ile Ermeni Kilisesi arasındaki ilişkileri düzenlemekteydi.
http://www.findarmenia.com/arm/history/23/432
Çeviren: Diran Lokmagözyan
Leave a Reply