Grubun faaliyetleri
Şahamir Şahamiryan başkanlığında, Ermenistan’ın kurtuluşunu hazırlamak amacıyla Madras’ta oluşturulan grubun üyeleri XVIII. yüzyılın 70-80’li yıllarında önemli oranda çalışmalar gerçekleştirir.
Hovsep Emin, Hindistan’a döndükten sonra hürriyet ve vatanseverlik propagandasını sürdürerek Madras Ermenilerini şevke getirir.
Ş. Şahamiryan’a göre Ermenistan’ın kurtuluşu, yabancı boyunduruğuna karşı halkın ayaklanmasıyla gerçekleşecek ve Artsakh melikleri ve Ecmiadsin’deki din adamları başını çekeceklerdi. Ermeni halkı Gürcistan ve Rusya’dan destek alabilirdi.
Madras’ta yayınlanan “Nor Tetrak” ve “Vorogayt Parats” kitapları Ş. Şahamiryan tarafından katolikos Simeon’a, Artsakh meliklerine, Gandzasar katolikosu Hovhannes’e, Gürcistan kralı II. Herakli’ye gönderilir.
Ş. Şahamiryan, Ecmiadsin ve Gandzasar katolikosları ile Gürcü krallarıyla faal bir mektup trafiği oluşturur. Bunun haricinde Artsakh melikleri, Rusya’daki Ermenilerin dini önderi Hovsep Arğutyan, Hovhannes Lazaryan ve daha başkalarıyla ilişki içindeydi. Bu şahıslara yazmış olduğu mektuplarda, kurtuluş grubunun Ermenistan’ın kaderiyle ilgili görüşlerini aktarıp, bu planın gerçekleşmesi için önerilerde bulunmaktaydı. Ş. Şahamiryan, okullar açma sayesinde halkı aydınlatmayı, silahlandırmayı ve kurtuluş mücadelesine hazırlamayı önermekteydi.
Şahamiryan, kral II. Herkali’ye Gürcistan’da, ülkeyi güçlendirecek olan reformlar gerçekleştirmeyi ve Ermeni halkının kurtuluş mücadelesine destek vermeyi önermekteydi. Ş. Şahamiryan, Gürcü kralına yardım etmek amacıyla kendisine değerli hediyeler göndermekte, hatta Gürcistan’a yerleşme konusunda hazır olduğunu bildirmekteydi.
Gürcü kralı da karşılığında Lori bölgesini Ş. Şahamiryan’a bahşedip, kendisine prens unvanı vermekteydi. II. Herekli, 1790 yılında Ş. Şahamiryan’ın önerisiyle İran’a sürülmüş olan Ermeni halkına özel bir mesaj göndererek, Gürcistan Krallığı bünyesinde bulunan Ermeni bölgelerine yerleşmeye davet eder.
Şahamir Şahamiryan’ın “Vorogayt Parats” ve Movses Bağramyan’ın “Nor Tetrak, Vor Koçi Hordorak” çalışmaları
Hovsep Emin ve Movses Bağramyan’ın Hindistan’a dönüşü, cemaatin yaşamında önemli rol oynar. Bu ikili, Hindistan’ın diğer önde gelen Ermenilerini de, halkın geniş katmanlarının desteği olmadan Ermenistan’ın kurtuluşu konusunda başarıya ulaşmanın mümkün olmadığı, bu yüzden, Ermeni gençliğini birleştirmek, onlara vatanseverlik ve milli onur ruhuyla eğitmek gerektiği konusunda ikna ederler.
Ermeni toplumu arasında kurtuluş fikirlerinin yayılması, gençliği milli tarih ve kültürüne tanıştırmak için vatanperver ruha sahip edebiyat gerekmekteydi. Benzer kitapların yayınlanması için Hindistan Ermenilerinden zengin Şahamir Şahamiryan, 1771 yılında Madras şehrinde Ermenice matbaa kurar. 1772 yılında bu matbaada Movses Bağramyan’ın “Nor Tetrak, Vor Koçi Hordorak” kitabı yayınlanır. Bu kitap, Ermeni gerçekliğinde ilk basılı güncel içerikli çalışmadır. Bu kitapta, Ermeni halkının kahramanca geçmişi, coğrafi geniş sınırları ile bununla tezat içinde olan, ülkenin yabancılar tarafından sömürüldüğü günümüzdeki durumu sunulmaktaydı.
Kitapta gençlere, yabancı işgalcilere karı çıkmak ve silah zoruyla hürriyete ulaşmak çağrısı yapılmaktaydı “Cesaretli olun, atamız cesur Aram’ın mirasçıları olun ki, belki böylelikle Araratyan vatanımıza tekrar sahip olabilelim”. “Nor Tetrak’ta” monarşi tenkit edilip, Ermeni devletinin yıkılış sebeplerinden biri olarak kabul edilmekte, bir tek kişinin hatasız yönetme imkânına sahip olmadığından, kralın hatasının, ülke için felaket olacağı belirtilmekte. Bu yüzden bir anayasanın hazırlanıp, ülkenin halk tarafından seçilen temsilciler suretiyle yönetilmesi önerilmekteydi.
Katolikos Simeon Yerevantsi “Nor Tetrak’ı” okuyup, Ermeni gençlerinin zamansız isyan etmesinden korkarak sert tedbirlere başvurur. Kitabın toplanıp yakılmasını, matbaanın kapatılmasını ve Movses Bağramyan’ın uzaklaştırılmasını emreder. Lakin bu tehditler kitabın yayılmasını engelleyemez.
“Nor Tetrak” 1786 yılında Rusçaya çevrilir ve Peterburg’da yayınlanır, ardından Gürcüceye de çevrilir.
Madras grubunun üyelerinden Ş. Şahamiryan, “Nor Tetrak’ta” yer bulan fikirleri sürdürerek, “Vorogayt Parats” kitabını yayınlar. Bu çalışma, gelecekteki Ermeni devletinin yönetimi için öngörülmüş olup, yabancı boyunduruktan kurtulduktan sonra kullanılacak kanunların antolojisini oluşturmaktaydı.
Ermenilerin gelecekteki devletlerinin en üst kanun koyucu organı olan “Hayots Tunı”, halk tarafından seçilmiş olan milletvekillerinden oluşmalıydı. Ermenistan’da kanun hüküm sürmeliydi. “Hayots Tunı” hükümeti kurmakla görevliydi. Bu niyetle milletvekillerinden on üç kişi seçilecek, onların içinden de bir kişi niyetle seçilerek bakan, diğerleri ise bakan yardımcıları olacaktı. Bakan, kanunların baş uygulayıcısı ve orduların komutanı olacaktı. Ermenistan’ın tüm yerleşim yerlerinde okul bulunacaktı.
“Vorogayt Parats” kitabı, anayasal cumhuriyet oluşturma planı olup, Ermeni siyasi düşüncesinin önemli edinimlerinden biridir.
Ermenistan’ın kurtuluşunun Güney (Şahamir Şahamiryan) planı
Ermeni devletinin, Rusya’nın himayesi altında yeniden tesisiyle ilgili 20 maddeden oluşan plan, Şahamir Şahamiryan tarafından hazırlanmıştı. Bu plan çerçevesinde Rusya’nın yardımıyla kurtarılan Ermenistan, parlamenter cumhuriyet olarak ilan edilecekti. Hükümet, Ermeni bakan tarafından yönetilecek, Ermenistan’da 20 yıl süreyle, 6 bin kişilik bir Rus birliği bulunacaktı. Ermenistan, Rusya’ya her yıl vergi ve gerekli olduğu durumlarda asker verecek, iki ülke arasında serbest taşımacılık gerçekleştirilecek, Ermenistan Cumhuriyeti’nin Peterburg’da elçisi bulunacaktı.
Ş. Şahamiryan’ın, Hovsep Arğutyan’ın planı örneğinde hazırladığı taslak, Rus hükümetine sunulmuş, fakat yöneticiler yeterli önem vermediklerinden incelememişlerdi.
http://www.findarmenia.com/arm/history/22/409
Türkçeye çeviren: Diran Lokmagözyan
Leave a Reply