Movses Safaryan’ın planı
Ermenistan’ın kurtuluşuyla kaygılanan Rus Ermenilerinin merkezleri, özellikle, dünyaya dağılmış koloniler arasında ayrı bir yer tutmaktaydı. Bu durum, Rusya’nın güneye doğru yayılma çabaları ve Ermenistan’ı kurtarma amaçlı Ermeni hareketleri planlarının birbirine uyumlu olmasıyla ilgiliydi.
XVIII. yüzyılın ikinci yarısında, Rusya’daki Ermeni toplumu hızla artmaya devam etmekteydi. 1768 yılında patlak veren Rus-Osmanlı savaşı ve Rusların Transkafkasya’ya gireceği konusunda yayılan haberler, Ermeniler arasında büyük coşku uyandırır. Rus-Osmanlı savaşı, Ermenistan’ı Osmanlı-İran boyunduruğundan kurtarma konusunda ümit vaat etmekteydi.
1769 Haziranında, Astrakhanlı zengin Movses Sarafyan, tanınmış diğer liderlerin bilgisiyle, Rusya dışişleri bakanlığına, Ermenistan’ın kurtuluşu planını takdim eder. Bu planda, Rusya’da yaşayan Ermeniler ve Gürcülerden gönüllü birlikleri düzenlenerek, Rus ordularıyla birlikte Gürcistan’a gönderilmesi önerilmekteydi. Bu ordu birliğinin komutanı Ermeni olup, Rus ordusu komutanlığına tabi olmalıydı. Safaryan, Osmanlı karşıtı mücadeleye, Artsakh meliklerini de katmayı önermekteydi. Safaryan’ın fikrine göre Yerevan hanı, II. Herakli’den bağımlı olduğundan dolayı Rus ordusu, Yerevan’ı kolaylıkla ele geçirebilirdi. II. Herakli Ermeni, Gürcü ve Rus askerlerini Yerevan’a göndererek, hanı alaşağı edebilirdi. Yerevan’ın ele geçirilmesinden sonra büyük sayıda Ermeni’nin Rus ordusuna kaydolacağı öngörülmekteydi.
M. Sarafyan’ın planına istinaden Ermenistan kurtarıldıktan sonra Ermeni devleti kurulacak ve Artsakh meliklerinden biri Ermenistan kralı olacaktı.
Movses Sarafyan, savaş sonunda imzalanacak olan barış antlaşmasına özel bir madde eklenmesini öngörmekteydi. Buna göre Ermenistan, gerektiğinde Rusya’nın yardım etme hakkı olması için, Rusya İmparatorluğu’nun himayesi altında bulunan bir ülke olarak kabul edilecekti.
Ermenistan’ın kurtuluşunun Kuzey (Hovsep Arğutyan) planı
XVIII. yüzyılın 80’li yıllarında Ermeni devletinin yeniden tesisi için kurtuluş planının hazırlanması aktifleşir. 1783 yılında Rusya ve Gürcistan arasında imzalanan Georgiyev Antlaşması bunu büyük ölçüde teşvik eder. Bu antlaşma, Ermeni çevrelerinde büyük yankı uyandırır. Rusya’dan Hovsep Arğutyan ve Hindistan’dan Şahamir Şahamiryan buna büyük oranda ümit bağlarlar.
Ermeni kurtuluş hareketinin tanınmış liderlerinden Hovsep Arğutyan ve Hovhannes Lazaryan, 1780’lerin başında, bir akın gerçekleştirip Ermenistan’ı kurtarma konusunda Rus devlet adamları ile görüşmeler gerçekleştirir ve Ermenistan’ın kurtuluşu ile Ermeni-Rus antlaşması konusunda, 18 maddeden oluşan bir taslak hazırlarlar.
İlk üç madde Ermeni ve Ruslar arasındaki dini ayrılıkların düzenlenmesine ayrılmıştı. Daha sonra, Ermenistan ve Rusya arasında ebedi bir ittifak kurulması öngörülmekteydi. Buna istinaden, ülkeyi olası saldırılardan korumak için Ermenistan’da ölçülü sayıda Rus askeri bulunacaktı. Ermenistan, Rusya’ya madenlerden ve gelirlerinden vergi verecek, savaş zamanında ise askeri yardım sunacaktı. Ermenistan kralının seçimi Rus imparatoru tarafından gerçekleştirilecek, ardından Ecmiadzin’de kutsanacaktı. Ermenistan’ın başkentinin Vağarşapat veya Ani olması öngörülmekte, Ermenistan’ın bayrağı, arması, madalyaları vs. tespit edilmekteydi. Eski toprak sahiplerine, köylüleri bendeleştirme hakkı olmadan, toprakları iade edilecekti. Ermenistan ve Rusya arasında bir ticaret antlaşmasının imzalanması ve Hazar Denizi kıyısında Ermenistan’a liman verilmesi önerilmekteydi.
http://www.findarmenia.com/arm/history/22/406
Türkçeye çeviren: Diran Lokmagözyan
Leave a Reply