Hindistan’daki Ermeniler
XVIII. yüzyıl ortalarından itibaren Ermeni kurtuluş hareketi içinde, Ermeni kolonileri hareketlenmeye başlar. Hint Ermenilerinin kolonisi, bunların içinde özel bir konuma sahipti.
Ermeniler daha XVI.-XVII. yüzyıllarda Hindistan’a yerleşmiş ve genelde ticaretle uğraşmaktaydı. Hindistan’ın birçok şehrinde büyük ve gelişmiş Ermeni cemaatleri vardı. Avrupalılar XVII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Hindistan’a sızmaya çalıştıklarında, Ermeniler burada önemli bir ağırlığa sahip durumdaydı. İngiliz “Doğu-Hint Kuruluşu”, Hindistan’a girişini kolaylaştırmak için 1688 yılında Ermenilerle antlaşma imzalar. Bu antlaşmaya istinaden Ermeniler, mallarını İngiliz gemileriyle nakletme hakkına sahip olmaktaydı.
Hindistan ticaretine, tek başlarına sahip olmak isteyen İngilizler, Hindistan’daki mevzilerini güçlendirdikten sonra, Ermeni tüccarların haklarını kısıtlamaya başlarlar. İngilizler büyük bir filoya ve düzenli bir orduya sahip olduklarından dolayı, silah zoruyla hemen tüm Hindistan’a sahip olabilirlerdi. Hindistanlı Ermeni burjuvazi vatanın, kendi devletlerinin ve ordunun önemi ve anlamını anlamaya başlar. Hovsep Emin, belirtilen Hindistanlı Ermeni liderlerden biriydi.
Hovsep Emin’in Batı Avrupa’daki faaliyeti
Hovsep Emin, 1726 yılında İran’ın Hamadan şehrinde doğmuş, ailesi daha sonra Kalküta’ya taşınmıştır. Emin, İran ve Osmanlı boyund
uruğu altında bulunan Ermeni halkının durumunu bildiği gibi, Hindistan’daki Ermeni tüccarlarının ağır durumunun da şahidiydi.
Genç Emin, İngiltere’ye gidip askerlik sanatını öğrenerek, kendisini Ermenistan’ın kurtuluşuna adamaya karar verir. Ermenilerin yıllarca vatanın kurtuluşu için mücadele verdikleri Artsakh ve Sünik’in kurtuluş hareketi hakkındaki bilgiler Emin’i şevke getirir.
Emin 1751 yılında, kendisini tüccar yapmak isteyen babasının iradesine karşın, İngiltere’ye giden bir gemide işe girip İngiltere’ye gider. Hovsep Emin İngiltere’de Vulviç askeri akademisine kabul edilir, İngiliz siyaset ve devlet adamlarıyla tanışır. Akademide askeri eğitim aldıktan sonra, Fransa’ya karşı sürdürülen savaşa katılmak amacıyla Almanya’ya gider.
Hovsep Emin, 1759 yılında Ermenistan’a gelip, burada hüküm süren durumu görür. Osmanlı egemenliğine karşı sürdürülecek kurtuluş mücadelesinin ancak herhangi bir komşu ülkenin desteğiyle gerçekleştirilebileceği sonucuna varır. Benzer olası bir müttefik Rusya veya Gürcistan olabilirdi.
Hovsep Emin Rusya ve Transkafkasya’da
İngiltere’ye dönen Emin, Rusya’nın İngiltere’deki elçisi Golitsin’le görüşür. Golitsin’den, Rusya başbakanı Vorontsov’a yönelik bir referans mektubu alarak Peterburg’a (1761) gider. Emin, Vorontsov’a Ermenistan’ın kurtuluşu planını takdim eder ve Gürcistan’a gitme arzusunu bildirir. Emin, vatanın kurtuluşu için, Gürcü kralı II. Herakli ile ittifak halinde, Osmanlı egemenliğine karşı mücadele etme arzusundaydı.
Vorontsov, Emin’in ricasını onaylar ve kral II. Herakli’ye yönelik bir mektupla kendisini Gürcistan’a yolcu eder. Moskova’da Movses Bağramyan, Emin’e eşlik eder, Astrakhan’da ise Emin’e eşlik edecek olan bir gönüllü müfrezesi oluşturulur.
Gürcistan kralı, Emin’in planlarına destek sözü verir ve Gürcü ordusuna Avrupa askeri eğitimi vermesi talimatı verir.
Emin, Ermenistan’daki kurtuluş hareketini hızlandırmak için, Muş’taki Surb (Aziz-çev. notu) Karapet manastırı başrahibi Hovnan’la bağlantı kurar. Başrahip, müfrezeler teşkil etme ve Osmanlı egemenliği altında bulunan Süryaniler ile Kürtlerle işbirliği yapma konusunda önemli faaliyetlerde bulunur. Hovnan, Osmanlı’nın, Gürcülerin de Ermenilerin saflarında olduklarından emin olmaları için, Emin’in Ermenistan’a (Batı Ermenistan-çev. notu) gelmesi durumunda, yanında Gürcü kralı tarafından tahsis edilen, küçük de olsa bir müfrezenin kendisine eşlik etmesinde inat eder.
H. Emin ve Herakli, 1764 yılında Hovsep’e cesaret verici mektuplar yollarlar. Ulak, Yerevan’da hanın adamları tarafından tutuklanır. Bunu duyan katolikos Simeon, Emin ile Hovnan’ın planlarına karşı çıkar (katolikos, Osmanlı ve İran’a karşı şahsi imkânlarla galibiyete ulaşmayı imkânsız görmekteydi) ve II. Herakli’yi, Emin’e onay verdiğinden dolayı eleştirir. Herakli, meydana gelebilecek nahoş durumlardan kaçınabilmek amacıyla Emin’den, Gürcistan’ı terk etmesini talep eder.
H. Emin, mecburen Kuzey Kafkasya’ya geçer ve bir yıl orada kalır. 1766 yılında Ermenistan’a döner ve Getaşen’de bulunan Gülistan meliki Hovsep’in yanında kalır. Emin, Getaşen’de Gandzak hanının ani saldırısına karşı melik Hovsep’in yürüttüğü savunmaya katılır. Ermeni güçleri hanın ordusunu hezimete uğratır ve Gandzak şehrine kadar kovalayarak şehri kuşatırlar. II. Herakli’nin arabuluculuğu sayesinde Ermeni orduları kuşatmayı kaldırır.
H. Emin, Artsakh’daki durumu görebilmek amacıyla Şuşi’de İbrahim hanı ziyaret ettikten sonra Gandzasar’a geçer. Burada, katolikos Simeon Yerevantsi’nin, Emin’in kabul edilmemesini aforoz tehdidiyle emrettiğini öğrenir. Artsakh’ta Simeon Yerevantsi’nin emirlerini yerine getirdikleri konusunda ikna olup, farklı yöntemlere başvurur, fakat başarısızlığa uğrar.
Başarısızlıklar, H. Emin’i hayli ümitsizlendirir. 1770 yılında nihai olarak Hindistan’a döner.
http://www.findarmenia.com/arm/history/22/402
Türkçeye çeviren: Diran Lokmagözyan
Leave a Reply