Kurtuluş mücadelesinin gelişmesi
Ermeni halkının kurtuluş mücadelesinin etkenleri
XVII. yüzyılın ikinci yarısı, milli kurtuluş mücadelesiyle Ermeni tarihinde yer etmiştir.
Ermenilerin kurtuluş mücadelesinin genişlemesi iç ve dış etkenlere sahip olmuştur.
Başlıca iç etken, asırlar önce kaybedilen devletin yeniden tesisinin Ermenilerin bilincinde yer etmiş olmasıydı.
Yabancıların ağır boyunduruğu, Ermeni gerçekliği içinde giderek daha dayanılmaz bir hal almakta, vergiler ve hukuksuzluklar giderek ağırlaşıp, halkı yoksulluk sınırına ulaştırmaktaydı.
İç etkenler arasında, Ermenistan’da hâlâ bazı Ermeni beyliklerinin var olması önemli rol oynamaktaydı. Bu beylikler, çok sayıda gaileye karşı koymuş olup zayıf düştüklerinden dolayı, kurtuluş hareketini kendi başlarına yönetme durumunda değillerdi.
Halk arasında ticaret-zanaat kesiminin gelişmesi, yeni bir sosyal katman olan ticari burjuvazinin oluşmasına varır. Bu katman, Ermeni milli bilincinin pekişmesine katkı sağlayarak, farklı dini-kültürel etkinlikleri desteklemeye çalışır.
Kurtuluş mücadelesinin etmenleri arasında, din ve milli kültürün oynadığı rol önemliydi. Ermeni halkı, yabancı hâkimiyet şartlarında, ölümü din değiştirmeye tercih edip, yabancı dini reddetmekteydi. Milli bilinç ve onur duygusu, Ermenistan halkının haricinde, ülkeden göç edip farklı ülkelere yerleşmiş olan Ermenileri de Ermenistan’ın kurtuluşu fikri etrafında toplamıştı.
Dış etkenlerden biri, Osmanlı İmparatorluğu’nun göreceli zayıflaması olup, kurtuluş mücadelesinin başarısı için ümit vaat etmekteydi.
Uluslar arası ilişkilerde yaşanan değişimler önemliydi. Osmanlı tehdidi altında bulunan bazı Avrupa devletleri, Osmanlı İmparatorluğu’na karşı mücadele başlatmış olup, Ermenistan’ın kurtuluşu için olası müttefikler olarak görülmekteydi.
Ermeni halkıyla aynı durumda bulunan Yunan, Süryani ve Kürt-Yezidiler gibi diğer halkların da yabancı egemenliğe karşı mücadele arzusu önemli bir etmen olup vaat edici gözüktüğünden dolayı, bu halklarla ortak faaliyet gösterme konusu ele alınır.
Krete (Girit-çev. notu) savaşı ve Osmanlı vatandaşı halkların kurtuluş mücadelesinin genişlemesi
Osmanlı devleti ile Venedik Cumhuriyeti arasında 1645 yılında başlayan savaş ve Osmanlının olası yenilgisi, Osmanlı vatandaşı halklar arasında, Osmanlı boyunduruğundan kurtulma ümitleri uyandırır.
Venedik’in müttefikleri olan Papalık makamı ve Fransa, yabancı halkları Osmanlı boyunduruğuna karşı birleştirmek için çaba sarf etmekte, Ermeni liderler de, Osmanlı İmparatorluğu’na karşı mücadeleyi güçlendirmeleri için Papalığa ve Fransa kralına çağrıda bulunmaktaydı. Bu açıdan, Ermenistan katolikosunun (Ermeni Kilisesi’nin dini önderi-çev. notu), 1663 yılında Fransa kralı XIV. Lui’ye yazmış olduğu mektup önemlidir.
Katolikos, Papa’ya ve Venedik’e de mektup yazmış, hatta savaş alanını ziyaret ederek, Venedik ordusu komutanıyla görüşmelerde bulunmuştu.
Ermeni ticari burjuvazi temsilcileri, Osmanlı karşıtı mücadelenin düzenlenmesine katkıda bulunmaktaydı. Bağeşli (Bitlis-çev. notu) Ermeni tacir hacı Şahmurat, yaklaşık yirmi kurtuluş hareketi planlarının katılımcılarındandı. Şahmurat, 1666 yılında Paris’e gidip, Ermenilerin Yunanlılarla birlikte Osmanlı İmparatorluğuna karşı ayaklanmaya hazır oldukları konusunda Fransız sarayına güvence verir. Benzer önerilerle XIV. Lui’ye de başvurur ve ardından, görüşmeleri sürdürmek amacıyla Ermeni heyeti bünyesinde tekrar Paris’e döner. Daha önce Ağtamar katolikosluğu yapmış olup bu heyetin arasında bulunan rahip Hovhannes Tütüncü, bu ülkeyi de Osmanlı karşıtı mücadele ittifakına dâhil etmek için Yetovpia’ya (Habeşistan-çev. notu) geçer.
Osmanlı karşıtı eylemlere başvurmak için Batı’yı ikna etmeye çalışan Ermeni liderler, farklı yöntemlere başvurur. Rahip Aristakes’in Papa’ya başvurusu da benzer denemelerdendi. Papa’ya, Çin’de öğrenmiş olduğu yeni bir silah çeşidini oluşturmak ve denemek konusunda hizmetlerini önerir ve “ne kale, ne dağ, ne bayır, ne deniz, ne kara, ne kalabalık ordular ve askerler bildiğim silaha karşı koyamaz”,- diye garanti vermekteydi.
Siyasi durumlardaki değişiklikler, bu planları gerçekleştirme imkânı vermez. Fransa, kısa süre sonra Osmanlının hamiliğini üstlenme siyaseti güder. Ermeni siyasi güçleri Avusturya, Macaristan, Almanya ve Polonya ittifakı gibi, yeni Osmanlı karşıtı güçlere yaklaşma gereği duyarlar. Türkiye’nin, Macaristan ve Avusturya’ya yönelik saldırgan akınları, yerel Ermeni liderleri de ayağa kaldırır. Yerel Ermeniler silahla ve casusluk hizmetleriyle Viyana ve Budapeşte’nin savunmasına katkı sağlarlar.
http://www.findarmenia.com/arm/history/22
Türkçeye çeviren: Diran Lokmagözyan
Leave a Reply