Kilikya Katolikosluğu Yüksek Makamı’nın amblemi
XV. yüzyılın ilk yarısında, Kilikya Ermeni Krallığı düşmüş, asıl Ermenistan’da ise Ermeni beylikleri bölük-pörçük varlıklarını sürdürürken, Sis şehrinde bulunan Ermeni Katolikosluğu hemen-hemen savunmasız bir durumda kalır ve 1426 yılında prens Konstantin, binlerce tebaasıyla birlikte Kıbrıs’a yerleşince, durumu daha da ağırlaşır. Ermeni halkı ve ruhanilerin büyük bir kısmı, oluşan şartlar altında Tüm Ermenileri Katolikosluğu’nun tekrar Kutsal Ecmiadsin’e taşınması konusunu irdelemeye başlar. Yerevan, Doğu Ermenistan’ın siyasi ve idari merkezine dönüşmüş olduğundan dolayı, böylece katolikosluğun yeniden Ecmiadsin’de tesis edilmesi gerekliliği doğmaktaydı.
“Krallık tahtı ve katolikosluk asasının” tekrar Ecmiadsin’de tesisi konusu, Sünik metropoliti ve tarihçi Stepanos Orbelyan tarafından ortaya atılmıştı. Benzer bir plan Hovsep Vorotnetsi ve Grigor Tatevatsi tarafından da öne sürülmüştü. Bunun sebebi, Kilikya din adamlarından bir kısmının, Roma Katolik Kilisesi ile birleşip, onlardan destek alma düşüncesinden dolayıydı. Hıristiyan Avrupa’nın, Ermenileri, Müslümanların baskılarına karşı koruyacağı konusunda büyük ümit beslemekteydiler. Sis Katolikosluğu’nun Batılı yönelimi, sadece Ermeni Kilisesi’nin bağımsızlığını tehlikeye sokmakla kalmayıp, kilise ile Ermeni halkı arasında bölünme meydana gelme tehlikesi yaratmaktaydı. Bu şartlar altında özellikle asıl Ermenistan’ın din adamları, Ermeni Katolikosluğu’nu Sis’ten Ecmiadsin’e nakletme önerisini ortaya atarak, içlerinde Ağtamar Katolikosu ve Kilikya din adamlarından bir bölümü de olmak üzere, Ermeni dünyevi ve dini liderlerin onayını alır.
1440 yılında katolikos Grigor’dan, katolikosluk makamının Sis’ten Ecmiadsin’e taşınmasını talep ederler. Ret cevabı alan Tovma Medsopetsi ile Hovhannes Hermonetsi, 1441 yılında yüksek rütbeli Ermeni din adamları ile dünyevi yöneticilerin katılımıyla (yaklaşık 300 kişi), Ecmiadsin Katolikosluğu’nun sorununu tartışmak için Yerevan’da toplantı yapılır. Ararat Eyaleti valisinin onayı önceden alınmıştı. Toplantıda, Tüm Ermenileri Katolikosu olarak Kirakos Virapetsi’nin katolikos seçilmesi kabul edilir. Tüm Ermenileri Katolikosluğu, yaklaşık 1000 yıllık bir aradan sonra tekrar Kutsal Ecmiadsin’de tesis edilir.
Bu olay sadece dini olmayıp, önemli bir siyasi ehemmiyete de sahip olup, Ermenileri papalığın ve Batı’nın siyasi etkisinden uzak tutmak niyeti gütmekteydi. Diğer taraftan, Ermenistan’da hüküm süren Müslüman egemenler de Ermenilerin Batı yanlısı olmasından rahatsızlık duymayacaklardı.
Tüm Ermenileri Katolikosluğu’nun Ecmiadsin’de yeniden tesis edilmesinin bir diğer önemi ise, dünyaya yayılmış Ermenilerin vatanlarıyla olan bağlarının sağlanması konusunda güçlü bir imkân oluşturmasıydı.
Ermeni Kilisesi’nin kurumları
Artsakh (Karabağ-çev. notu) ve Utik ile Doğu Kafkasya Ermeniliğinin dini önderliğini yürüten Gandzasar Katolikosluğu, 1441 yılından itibaren Tüm Ermenileri Katolikosluğu’nun önemli ve büyük kurumlarından biri olmuştur. Katolikosluk makamı, geniş mülklere sahip olduğu Artsakh’ın Gandzasar manastırında bulunmaktaydı. Gandzasar Katolikosluğu, XIX. yüzyıl başlarına kadar varlığını sürdürmüştür.
Ağtamar Katolikosluğu (Ağtamar Adası’nda bulunmaktaydı), Ermeni Kilisesi sisteminde önemli bir role sahipti. Vaspurakan (Van bölgesi-çev. notu) manastırları, eskiden beri önemli Ermeni yazım merkezleri olarak tanınmış olup, binlerce elyazması bı manastırlarda korunmaktaydı. Ağtamar Katolikosluğu, XIX. yüzyıla kadar varlığını korumuştur.
Konstantinopel’in, Osmanlı devleti tarafından ele geçirilmesinden kısa süre sonra, 1461 yılında kurulan Konstantinopel (İstanbul) Ermeni Patrikliği, Ermeni Kilisesi tarihinde önemli rol oynamıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşayan Ermeniler, patriğin dini hükümranlığına tabi olmuştur. Patrikhane kurma amaçlarından biri, Ermenilerin teveccühünü kazanmak olmuştur. Bu kurum, günümüze kadar faaliyet göstermektedir.
Kudüs ve çevresindeki Ermenilerin dini faaliyetleri, Ermeni kiliseleri ve manastırları konusuyla ilgilenen Kudüs Ermeni Patrikliği saygın bir konuma sahipti. Bu patrikhane, günümüzde de faaliyetini sürdürmektedir.
Tüm Ermenileri Katolikosluğu’nun Ecmiadsin’de yeniden tesisi sonrasında Kilikya Katolikosluğu da, Kilikya Katolikosluğu Baş Makamı adı altında bağımsız varlığını sürdürmüştür. Kilikya katolikosları, kısa süre sonra, Tüm Ermenileri Katolikosu’nun öncülüğünü kabul etmişlerdir.
http://www.findarmenia.com/arm/history/21/335
Türkçeye çeviren: Diran Lokmagözyan
Leave a Reply