Hetum hanedanlığının egemenliğinin tesisi
Veliaht Zabel henüz reşit olmadığından dolayı, Ermeni katolikosu (Ermeni Kilisesi dini önderi) VI. Hovhannes Sısetsi, Atan payl ve Konstandin Gundstabl şahsında üç hami tayin edilmişti. Kısa süre sonra Atan payl öldürülür, Ermenistan katolikosu ise ölür. Konstandin Gundstabl, Zabel’in tek hamisi olarak kalır. I. Levon’un ölümünden sonra Raymond-Ruben, Ermenistan tahtını ele geçirmeye kalkar, fakat yenilir. Tutuklanarak, hapse atılır.
Ermeni sarayı, Zabel’i, Antiok Dükü IV. Bohemund’un oğlu Filip’le evlendirmeye karar verir. Bu seçim tesadüfü değildi. Antiok (Antakya) ve Kilikya arasındaki düşmanlığa son verme denemesi yapılıyordu. Ülke Ermeni kanunlarına göre yönetilecek ve Ermeni Kilisesi’nin doktrinine saygı gösterilecekti. Lakin Filip, Ermeni Kilisesi’nin doktrinini hor görmeye ve haçlıları himaye etmeye başlar. Ermeni beyleri saraydan uzaklaştırıp, önemli görevleri haçlılara teslim eder. Hiddetlenen Ermeni beyler tarafından hapse atılır ve orada ölür.
Ermeni ileri gelenleri Tarson’da (Tarsus) bir toplantı yaparak Zabeli, Konstandin Gundstabl’ın oğlu Hetum’la evlendirmeye karar verirler. 1226 yılında gerçekleştirilen Zabel ve Hetum’un evliliğiyle, taht sorunu çözülür. Hetum, Ermeni kralı ilan edilir (1226-1270) ve Hetumyan hanedanlığının temellerini atar.
Ermeni-Moğol ittifakı
Bilindiği gibi XIII. yüzyıl sonlarında, Yakındoğu’da Moğollar ortaya çıkar, Mısır’da ise Memluklar yönetimi ele geçirir. Güney Kafkasya ve Ermenistan’ı işgal eden Moğol hordaları, Küçük Asya’ya girer ve İkonia Sultanlığı’nı ağır bir yenilgiye uğratır. Moğol akınları, Kilikya Ermeni Devleti’ni de ağır problemlerle karşı karşıya bırakır. Sadece Moğollarla bir antlaşmanın Kilikya’yı kurtaracak olacağının bilincinde olan Hetum, İkonia Selçuklarına yardım etmez. Kardeşi Sımbat Gundstabl’ı, Moğolistan’ın başkenti Karakurum’a gönderir. Moğollar, Kilikya Ermenistan’ı ile antlaşma yapmayı kabul eder. Ermenilerin teveccühünü kazanmak niyetiyle, Müslümanlar tarafından Ermenilerin elinden alınmış olan bölgeleri de geri vermeye söz verirler.
Ermeni-Moğol ittifakı, iki taraf için de elverişliydi. Moğollar, Suriye ve Filistin’i ele geçirmeye karar verdiklerinden dolayı, güvenilir bir müttefike ihtiyaçları vardı. Hıristiyan Kilikya Ermenistan’ı bu konuda çok elverişliydi. Ermenistan ise, kendi güçleriyle hem Mısır’a, ve Selçuklara, hem de Moğollara karşı mücadele etme imkânı olmadığından, iki musibetten birini seçerek, Moğollarla ittifak yapar.
Hetum, Ermeni-Moğol antlaşmasını onaylamak maksadıyla, 1254 yılında Karakurum’a gider. Hetum ve Mangu Büyük Han, aynı yılın sonbaharında, Ermeni-Moğol ittifakını imzalar. Taraflar, savaş zamanında birbirlerine yardım etme taahhüdünde bulunur. Ermeni Kilisesi, vergilerden muaf olur.
Kilikya Ermenistan’ı, Moğollar ve Memluklar arasında
1259 yılında Mısır’da Memluklar yönetime gelir. Memluklar, sultanın özel muhafız alayında hizmet eden kölelerdi. Memluklar, Moğollara ve Hıristiyanlara karşı kutsal savaş fikriyle ilerlemekte ve haçlıların elindeki topraklar haricinde, Kilikya’yı da işgal etmeye çalışmaktaydı. Bu yüzden, Ermenilere yönelik düşmanca tutumları, sadece Ermeni-Moğol ittifakından dolayı değildi.
Moğollar, 1259 yılında Suriye’yi ele geçirmeye kalkar. Bu sefere Ermeni ordusu da katılır. Lakin Memluklar, müttefikleri yenmeye muvaffak olur ve 1266 yılında Antiok’u işgal ettikten sonra, Kilikya’ya saldırırlar. Moğolların yardımı zamanında ulaşmaz. Ermeniler, Mari olarak anılan mevkide kahramanca direnir, fakat Memlukların sayı üstünlüğü karşısında yenilir. Şehit düşenlerin arasında Hetum’un oğlu Toros da bulunmaktaydı. Hetum’un diğer oğlu Levon ise esir düşer. Düşman, ülkeyi tahrip eder ve yağmalar, başkent Sis’i işgal eder. Memluklar, katedrali ateşe verir ve kraliyet hazinesini yağmalar. Sonunda, Ermeniler, ülkeyi düşmandan temizlemeyi başarır ve Memluklar Kilikya ile barış imzalamaya mecbur olur. Kilikya, İslam kuşatması arasında kalır. Memluklar, Antiok’u işgal etmişti. Hetum, 1270 yılında tahtı, Mısır esaretinden kurtulan II. Levon’a (1270-1289) teslim eder. II. Levon’un yönetiminin ilk yıllarında barış hüküm sürer ve bu durum, ülkenin bozulmuş ekonomisini tekrar ayağa kaldırma imkânı verir.
1275 yılında Memlukların saldırıları tekrar başlar. Küçük Asya’ya yerleşmiş olan Türkmenler de aynı zamanda, batıdan Kilikya’ya akın eder. Ermeniler, büyük zorluklarla bu saldırılara karşı koymayı başarır. Bu esnada Moğollar Antiok’u ele geçirmek için yeni bir akın düzenler ve Ermeniler de buna katılır. Lakin bu akın da başarısızlıkla sonuçlandığından, II. Levon Mısır’la görüşmelere başlamaya mecbur olur. 1285 yılında, ağır şartlar altında, on yıllık bir ateşkes sağlanır.
Memluklar, 1292 yılında katolikosluk makamının bulunduğu Hromkla’yı (Rumkale) işgal eder. Çok sayıda din adamı öldürülür, katolikos Stepanos ise kalanlarla birlikte esir alınır. Memluklar, Hromkla’daki kiliseleri yağmalar ve tahrip eder. II. Hetum (1298-1306), katolikosluğu Sis’e nakletmeye mecbur olur.
Memluklar, Kilikya’da baş gösteren taht kavgasından faydalanarak, Kilikya’ya saldırarak, yeni yıkımlara sebebiyet verir. Hetum, Memlukları Moğolların desteğiyle yenmeyi ümit eder, fakat Kilikya’nın da katıldığı, Moğolların Suriye akınları başarısızlıkla sonuçlanır.
http://www.findarmenia.com/arm/history/20/302
Çeviren: Diran Lokmagözyan
Leave a Reply