I. Aşot, tecrübeli bir devlet adamı ve ordu komutanı olarak, en başta ülke savunmasına önem verir. Ermenistan topraklarını kendi egemenliği altına alma konusunda adımlar atar. Lakin kral, bu konuda güçlü mukavemetle karşılaşır. Vanand beylerinin ayaklanmasını bastırarak, Vanand bölgesini, Kars kale-şehriyle birlikte kendi mülklerine bağlar. Kars, yeniden imar edilerek, Ermeni orduları komutanlarının makamına dönüştürülür. Vaspurakan bölgesinin Ardsruni ve Sünik bölgesinin Süni beylerinin konusu daha zordu. Bu iki beylik, askeri güç açısından Bagratunilerden aşağı kalmamaktaydı. Lakin kral I. Aşot, barışçıl yollardan, dünür ilişkileri kurarak, bu iki güçlü feodal sülaleleri de kendi egemenliği altına almayı başarır.
Ermenistan kralı Vaspurakan, Gugark, Sünik ve Artsakh’ın Ermeni beylikleri ile Ermenistan’ın güneyinde bulunan Arap emirliklerini yönetimi altına alır. Bu şekilde, Ermenistan topraklarının büyük bir kısmı tek bir devlet altında birleşir.
I. Aşot akınlar düzenleyerek, Gürcistan ve Ağvan’a (Albanya, günümüz Dağıstan bölgesinde bulunan eski bir devlet) saldırılar gerçekleştiren Kafkas dağlılarına ağır darbeler indirir. Bu sürede Aşot’un etkisi altına girmiş olan bu ülkeler, Aşot’un egemenliğini kabul eder. Ermeni Krallığı, Kafkas dağ silsilesine kadar yayılarak, genişler. Bu şekilde, Bagratuni egemenliğinin temeli atılmış olur.
Aşot’u, oğlu I. Sımbat (890-914) takip eder. I. Sımbat da Bizans ve Arap halifeliğiyle dostluk ilişkileri içinde bulunarak, babasının esnek siyasetini sürdürür. I. Sımbat döneminde Ermenistan Devleti’nin sınırları daha da genişler. Sımbat, Abazya (Batı Gürcü) Krallığı’nı ve Kuzey Kafkasyalı bazı kabileleri kendisine tabi kılar, bu ülkelerde ve Alan geçitlerinde ordugâhlar tesis eder. Kendisini güçlü krallar kralı olarak kabul ederek, Gürcü prensi Atırnerseh’e, Ermenistan’ın doğusundaki prens Hamam’a taç verir ve kendisini “Fatih, Ermenistan ve Gürcistan kralı” olarak ilan eder. I. Sınbat döneminde ülke ekonomik açıdan gelişir, her tarafta barışçıl yapılaşmalar yayılır.
Devletin merkezileşmesi ve güçlenmesine yönelik bu siyaset, bazı Ermeni büyük feodal beyler haricinde, halifeliğin de inatçı mukavemetiyle karşılaşır.
I. Sımbat, mevzilerini sağlamlaştırmak niyetiyle, 893 yılında Bizans’la yeni bir dostluk ve ticaret antlaşması imzalar. Halifelik ve Atırpatakan’da (günümüzde İran Azerbaycan’ı olarak anılan bölge) oluşan Sacyan emirliği, Ermeni Devleti’nin güçlenmesine düşmanca yaklaşır. Dahası, Sacyan emirliği, Bizans’la yapılan antlaşmayı fırsat bilerek, ordularıyla Ermenistan’a saldırır. Aragadsotn bölgesinin Doğs Köyü yakınlarında gerçekleşen savaşta Araplar ağır hezimete uğrar.
Silah zoruyla başarıya ulaşamayan Sacyan emirleri siyasetlerini değiştirir. Ermeni Devleti’ni zayıflatmak için, Ermeni beyleri arasına nifak tohumları atma yoluna başvururlar. Kısa zamanda uygun bir fırsat doğar. Vaspurakan ve Sünik beyleri arasında, Nakhicevan (Nahcivan) şehri nedeniyle çekişme hâsıl olur. Sımbat, bu sorunu Sünik beyleri lehine çözüme ulaştırır. Kraldan hoşnut kalmayan Gagik Ardsruni, Atırpatakan’ın yeni emiri Yusuf’la görüşmelere başlar. Yusuf, Sımbat’ın yerine Gagik Ardsruni’nin Ermenistan kralı olarak tanınması için halifeye başvurur. Halife, vakit geçirmeden taç yollar ve Yusuf, 908 yılında Gagik Ardsruni’yi Ermenistan kralı olarak taçlandırır. Ermenistan’da vergi toplama hakkı da Gagik’e verilir. Araplar, “böl ve yönet” siyasetiyle, etkili Ermeni beyleri arasındaki fikir ayrılıklarını daha derinleştirmeye ve Ermeni Devleti’nin gelişmesini önlemeye çalışır.
Yusuf, Bagratunilerin krallığına nihai olarak son vermek amacıyla, Gagik Ardsruni’yle birlikte Sımbat’ın ordusuna saldırır. Maalesef, Gagik Ardsruni’yle birlikte birkaç Ermeni beyi de Yusuf’un tarafına geçer. Ermeni Krallığı için ağır bir durum oluşur. Bizans imparatorunun Sımbat’a yapacağı askeri yardım ulaşmaz. Ermenistan kralı, Arap tehlikesine karşı müttefiksiz kalır. I. Sımbat, küçük bir birlikle Kapuyt (Mavi) kaleye sığınmaya mecbur olur. Lakin bir yıllık çetin direnişten sonra, ülkenin kaosa sürüklenmesini önlemek amacıyla teslim olur. Yusuf, vermiş olduğu sözün aksine, Ermenistan kralını tutuklayarak Dıvin hapishanesine yollar. O esnada, Nakhicevan’daki Yerıncak kalesi, Araplara kahramanca direnmekteydi. Yusuf, kaleyi koruyanlara silah bırakmaları emri vermesi için Sımbat’ı oraya götürür. Lakin kral, kaledekilere sadece direnişi sürdürme çağrısında bulunur ve bu yüzden ölüm cezasına çarptırılma fırsatı yaratır (914). Araplar, halk üzerinde korku ve dehşet yaratmak niyetiyle, kralın bedenini Dıvin’de çarmıha çiviler.
Arapların yıkıcı saldırısı ve yağma siyaseti sonucunda ülkenin normal hayatı sekteye uğrar. Ülkede baş gösteren açlık birkaç yıl sürer. Yeni kurulan Ermeni Devleti, ciddi bir şekilde, bağımsızlığını kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya kalır.
Yusuf, Sımbat’ın idamından sonra Ermenilerin dize geleceğini ummaktaydı, fakat tersi olur. Ermeni halkı, bağımsızlığını korumak için düşmana karşı ayaklanır. Bu mücadeleye, cesareti ve dayanıklılığından dolayı halk tarafından Yerkat (demir) olarak anılan, I. Sımbat’ın büyük oğlu II. Aşot (914-928) önderlik eder. Aşot Yerkat, babasının intikamını almak ve ülkeyi kurtarmak için, sadık birliklerin başına geçerek, ülkenin önemli kalelerinde mevzilenmiş olan Arap birliklerini imha eder veya ülkeden kovar. Diğer taraftan Yusuf, kendi tarafına geçmiş olan beylere dahi zulüm uygular ve onlar, Arapların tarafına geçerek nasıl vahim bir hata işlemiş olduklarını nihayet anlarlar. Kritik anda, kurtuluşun birlikle olabileceğini anlayarak, peyderpey II. Aşot’un etrafında birleşirler.
http://www.findarmenia.com/arm/history/20/190/192
Çeviren: Diran Lokmagözyan
Leave a Reply