Bagratuni hanedanlığının yerleşmesi
Ermenistan gibi, halifeliğe tabi olan ülkelerde, Arap boyunduruğundan kurtulma eğilimi giderek artmaktaydı. Dış siyaset açısından olumlu şartlar haiz olmuştu. Arap halifeliği gerileme dönemindeydi. Bazı ülkelerin, özellikle uç bölgelerin Arap emirleri, kendi egemenliklerini sağlamlaştırmış, halifelikten kopmaya çalışmaktaydı. Devletin merkezinde de durum istikrarlı değildi. Bağımsızlık amaçlı halk isyanları ve yönetim mücadeleleri nedeniyle devletin temelleri sarsılmaktaydı.
Bilindiği gibi, VIII.-IX. yüzyıllarda, Ermenistan’da da halk ayaklanmaları oluşur. Arap yöneticiler, bu isyanları bastırmaya muvaffak olur, fakat devletin çözülmesinin önünü alamazlar. Diğer taraftan, sürekli rakip olan Bizans da, halifeliğin bu zor durumundan faydalanarak, Arap karşıtı ve merkezkaç kuvvetlere sürekli yardım eder. Bu yüzden de Arap-Bizans ilişkileri son derece gerginleşir. Günbegün zayıflayan halifelik, tavizler vermeye mecbur olur.
Ermenistan’ın bağımsızlığının yeniden tesisi için uygun şartlar hâsıl olur. Arap devletinin zayıflaması ve parçalanması süresinde, büyük değişimler gerçekleşmekteydi. Ermeni beylerin ekonomisi düzelmeye ve toprakları genişlemeye başlar. Ülke ekonomisi kalkınır, tarım ve zanaat gelişim gösterir. Ekonomik ve askeri açıdan güçlenen Ermeni Beyler bağımsızlığa erişmeye çalışır ve Ermeni devletinin yeniden tesisi için başlatılan halk hareketinin başına geçerler. Ermeni halkının tüm katmanları birlik olup, tümü de bağımsızlığın yeniden tesisini hayal etmekteydi.
Halifeliğin Ermenistan’da zayıflamasından en becerikli bir şekilde istifade edenler, Bagratuniler olur ve iktidarları ile etkilerini tüm Ermenistan haricinde, Kafkas ülkelerine de yaymaya çalışırlar.
Bizans’a meyilli Ermeni halkını zor kullanarak kendisine tabi tutamayacağına ikna olan halifelik, taviz vermeye mecbur olur. Aşot Bagratuni, 855 yılında ordu komutanı, 862 yılında ise Ermenilerin beylerbeyi olarak tayin edilir. Bu durum, halifeliğin, ülke yönetimini fiili olarak Ermenilere devretmiş olduğu anlamına gelmekteydi. Bunun sonucunda Aşot, diğer beylere göre üstünlük elde eder. Vergiler, yaklaşık üç misli azaltılır ve vergi toplama görevi de Aşot’a teslim edilir. Temkinli ve uzak görüşlü bir siyaset adamı olan Aşot Bagratuni, ülkenin bağımsızlığının yeniden tesisi sürecini ustaca yönetir.
Aşot Bagratuni, egemenliğini Ardsruni, Süni, Artsakh ve diğer ünlü beylikler üzerine yaymayı başarır. Gürcü ve Ağvan (Albanya, günümüz Dağıstan bölgesinde bulunan eski bir devlet) yöneticileri tarafından da üstünlüğü kabul edilir. Aşot, Ermenistan ordusunu yeniden düzenler, sayısını 40 bine ulaştırır ve kardeşi Abbas’ı ordu komutanı tayin eder. Aşot, Arap emirlerinin iç ihtilaflarını ustaca kullanır ve Ermenistan’ın içişlerine müdahale etmelerini engeller. Ermenistan’da faaliyet gösteren Arap emirleri de Aşot’un egemenliğini kabul eder. Ülkenin idari, ekonomik ve askeri yönetimi böylelikle Bagratunilerin eline geçer. Ülke, fiili egemenliğini yeniden tesis etmiş olur. Arap egemenliği, Ermenistan’da ismen kalır.
Ermenistan’ın bağımsızlaşması konusunda son derece ilgili olan Ermeni Kilisesi de Bagratunilere destek vermekteydi. Aşot Bagratuni, 869 yılında Ermeni katolikosu (Ermeni Kilisesi’nin başı) Zakaria Dzagetsi önderliğinde toplanan Ermeni beyler tarafından Ermenistan kralı ilan edilir. Toplananlar, Aşot Bagratuni’nin krallığının resmen tanınması niyetiyle halifeye başvurur. Ermenistan Krallığı’nın tanınması, halifelik tarafından uzun süre sürüncemede bırakılır.
Rakip Arap halifeliğini zayıflatmayı güden Bizans, Ermenistan’ın bağımsızlığını destekler ve aceleyle ittifak kurar. Bizans’ın Ermeni asıllı imparatoru I. Vasil, daha 876 yılında Aşot Bagratuni’ye özel bir heyet gönderir. İmparator, Ermeni Arşakuni hanedanı soyundan geldiğini ve Bagratunilerin, Ermenistan’ın taç giydiren şövalyeleri olduğundan dolayı, kendisinden taç rica ettiğini bildirir. Aşot, karşılıklı dostluğun bir nişanesi olarak I. Vasil’e taç yollar. Bizans imparatorunu taçlandırma olgusu, bir taraftan Aşot’un artan prestijini göstermekte olup, diğer taraftan ise halifeliğe karşı yönelmişti. Ermenistan, IX. yüzyılın 60’lı yıllarından itibaren fiilen bağımsızlığını yeniden tesis etmiş ve sadece şekilsel olarak Armenia alt krallığı bünyesinde bulunmaktaydı.
Halifelik, Ermenistan’ın fiili bağımsızlığının yeniden tesisi olgusuyla kesinlikle barışık değildi. Halifenin özel talimatıyla Ermenistan’a gönderilen, Ahmet adında yeni bir vostikan (Arap yönetici) Aşot’a karşı bir komplo düzenler. Dostluk kurmak bahanesiyle, bağımsızlık isteyen Ermeni beyleri Dıvin’e çağırarak yok etmeye karar verilir. Lakin pür dikkat Arapların faaliyetlerini izleyen Aşot Bagratuni’nin adamları, üzerlerinde vostikan Ahmet’in Arap emirlerine yönelik mektubu bulunan ulakları ele geçirir. Ahmet, yeni tayin edilen vostikana karşı savaşır gibi yaparak, Dıvin’e saldırmalarını talep etmekteydi. Niyetleri, hiçbir şeyden şüphelenmeyen Ermeni beyleri davet edip, tutuklayarak, imha etmekti.
Vostikanın planlarını öğrenen Aşot, beylere, hazır bir şekilde kendi emirlerini beklemeleri talimatını verir. Kendisi vostikana gidip, ordu komutanı Abbas’a ise, ordusuyla Dıvin’e yaklaşması talimatını verir. Komplo günü, Ermeni beylerin yerine Ermenistan ordusu Dıvin’e girer. Ordu komutanı Abbas, vostikanın çadırına girerek, gizli mektubu kendisine gösterir. Dehşet içindeki Arap vostikan çadırından çıkartılarak tutuklanır. Arap ordusu silahsızlandırılarak, ülkeden kovulur. Vostikan, at yerine katıra bindirilerek, Ermenistan sınırlarına götürülür ve “geldiği yere” gönderilir. Ermenistan’daki son Arap vostikanının egemenliği benzer rezil bir şekilde son bulur.
Ermeni halkının toplu mukavemetiyle karşılaşıp, Ermenistan’ın sonunda bağımsızlığını elde edeceğine kanaat getiren yeni halife, 885 yılında Aşot Bagratuni’ye krallık tacı ve değerli hediyeler göndererek, kendisini Ermenistan kralı olarak tanır. Bizans imparatoru I. Vasil de diğer taraftan Aşot’un krallığını hızla tanır. İmparator da kendisine krallık tacı gönderir ve dostluk antlaşması yapar.
Aşot Bagratuni, Ermenistan beyleri ve komşu ülkelerden gelen misafirlerin huzurunda, Bagaran şehrinde yapılan büyük bir törenle, katolikos Gevorg Garnetsi tarafından Ermenistan kralı olarak takdis edilir. Böylelikle, yıllar önce tesis edilmiş olan Ermenistan’ın fiili bağımsızlığı, uluslar arası tanınım elde eder. Ermenistan’ın Bagratuni Krallığı (885-1045) tesis edilir ve 450 yıldan fazla bir süre ortadan kalkmış olan Ermenistan Krallığı yeniden kurulur. Bu durum, tarihi bir dönüm noktası olma özelliğine sahip olup, Ermenistan’ın daha sonraki gelişmesine büyük oranda katkı sağlamıştır.
http://www.findarmenia.com/arm/history/20/190/191
Türkçeye çeviren: Diran Lokmagözyan
Leave a Reply