Mimari
Erken Ortaçağ Ermenistan’ında, yapı sanatı yüksek gelişim gösterir ve sağlam kaleler, saraylar, kiliseler, kervansaraylar, konaklama yerleri, köprüler, konutlar vs inşa edilir. İnşaat malzemesi olarak genelde, Ermenistan’da bol bulunan farklı renkli tüf taşı kullanılır. Dünyevi yapılar, yabancı istilacılar tarafından tahrip edildiğinden dolayı, erken Ortaçağ döneminden büyük oranda, titizlikle inşa edilen kiliseler günümüze ulaşmıştır. Yabancılar genellikle “Ermenilerin Tanrısının” intikamından korkarak kiliseleri tahrip etmemekteydi.
618 yılında katolikos (Ermenilerin dini önderi) Komitas tarafından inşa ettirilen, Vağarşapat’taki (Ecmiadsin) Aziz Hıripsime Kilisesi’ni, Ermeni mimarisinin baş eserlerinden sayabiliriz. Bu kilise, günümüze kadar iyi korunmuş bir şekilde ulaşmış, güzelliği ve armonisiyle seyredenleri, mimari çözümleriyle de uzmanları hayretler içinde bırakmaktadır.
VII. yüzyıl ortalarında, günümüzde Yerevan-Ecmiadzin yolu üzerinde bulunan mahalde harikulade Zıvartnots Kilisesi inşa edilir. Katolikos Nerses Şinarar (yapıcı) tarafından yaptırılan bu kilisenin yüksekliği 50m. olup, üç asır ayakta kalmıştır. Kilise, deprem sonucu, bazı görüşlere istinaden ise, Araplar tarafından yıkılmıştır. Bu kilisenin harabeleri dahi etkileyicidir.
Dünyevi yapılardan beylik konakları, kaleler ve surların kalıntıları günümüze ulaşmıştır. O dönemin Ermeni mimarisinde sadelik ve yücelik hâkim olmuştur.
Heykeltıraşlık ve resim sanatı
Erken Ortaçağ döneminde, mimarnin ve imar faaliyetlerinin yükselişiyle birlikte heykeltıraşlık da gelişir. Bu dönemden kalan ve kiliseler, mozoleler ile saray duvarlarının süslendiği bazı rölyefler ve bezemelerdeki oymacılık çalışmaları bilinmektedir. Özellikle, duvarlarında nar ve üzüm salkımlarının resmedilmiş olduğu Zıvartnots kilisesi, bezemeleriyle göze çarpmaktadır. Zıvartnots’un sütunlarında, kolları açılmış, büyük kartallar resmedilmiştir. Çalışma gereçleri ellerinde bulunan bazı yapı ustaları resimleri de korunmuştur. Katolikos Nerses tarafından, Zıvartnots Kilisesi’nin duvarına, Yunanca olarak “Nerses tarafından inşa edilmiştir, hatırlayınız”,- yazılmıştır.
Erken Ortaçağ döneminde kiliselerin duvarları fresklerle de bezenmekteydi. Genellikle Mesih’in devasa sureti nar, üzüm salkımı ve daha başka süslemelerle çevrelenmiş olarak resmedilmekteydi.
Mozaik sanatı da resim sanatının bir çeşidi olup, genellikle kiliselerin, sarayların ve hamamların tabanları mozaik döşenmekteydi. Mozaikler, renkli ve alacalı taşlardan hazırlanmaktaydı. En güzel Ermeni mozaiklerine günümüzde Kudüs’teki Ermeni kilisesinde rastlamak mümkündür. İçlerinden biri, yaklaşık 30 m2 satha sahip olup, kuşlar, balıklar ve üzüm salkımları bezemeleriyle çevrelenmiştir.
Minyatür sanatı
Ermeni alfabesinin oluşturulmasıyla birlikte parşömen el yazmalarını minyatürlerle bezeme sanatı da hâsıl olur. Maalesef, o dönemden sadece dört minyatür elimizde kalmış olup, hepsi de dini konularla ilgilidir. Ermeni minyatür sanatı, gelişmiş Ortaçağ döneminde büyük ivme kazanmıştır.
Tiyatro ve müzik
Ermeni Ortaçağ tiyatrosu, Helenistik Ermenistan’ın tiyatro geleneklerini devralır. Erken Ortaçağ döneminde tiyatro temsilleri Ermenice olarak sahnelenip, halk tarafından büyük beğeniyle izlenmekteydi. Tiyatro temsilleri şehir meydanlarında veya kırsal yerleşimlerin merkezlerinde, gezici topluluklar tarafından sahnelenmekteydi. Bu topluluklar genellikle dansçılar ve cambazlardan oluşmakta olup sık-sık, ziyafetler esnasında yöneticileri, ailelerini ve misafirleri eğlendirmek amacıyla saraylara çağrılmaktaydı. Oyuncular, düğün, üst sınıfın ziyafetleri ve cenaze törenleri esnasında pandir (eski bir Ermeni müzik aleti) eşliğinde şarkı söyleyip, dans etmekteydi. Halk ozanlarının şarkıları da son derece yaygındı. Dini müzik de halk arasında yayılmış olup Mesrop Maştots, katolikos Komitas ve daha başka dini bestecilerin eserleri okunmaktaydı.
Erken Ortaçağın Ermeni kültürü, eski Ermeni kültürünün gelişimini tamamlayarak, Ermeni kültürüne gerçek milli, halk ruhunu entegre etmiş, Ermeni kültürünün sayısız değerli anıtları, uluslar arası tanınma elde etmiştir.
http://www.findarmenia.com/arm/
Türkçeye çeviren: Diran Lokmagözyan
Leave a Reply