Vardanants Savaşı sonrasında Ermenistan’daki durum. Ermenilerin yeni ayaklanma sebepleri.
Pers krallığının nispeten yumuşak siyaseti geçiciydi. Tizbon, eski planlarından vazgeçmemiş, fakat şimdi daha yumuşak şekilde işlerini yürütmekteydi. Persler, zorla din değiştirmenin yerine, Ermenilerin kendi istekleriyle dinlerini inkâr etmeleri için şartlar yaratmaktaydı. Zerdüşt dinini kabul eden yöneticiler zengin arazi sahibi olup, şereflendirilerek, ödüller alıyorlardı.
Beylerin bir kısmı ise Zerdüştlüğü kabul ederek, yüksek mevkilere ulaşmaktaydı.
Dinini inkâr edenlerin yayılması, hem Ermeni Kilisesi, hem de Ermeni halkı için gerçek bir felakete dönüşmüştü.
Din inkârının, geniş halk kitleleri arasında yayılma tehlikesi oluşmaktaydı.
Ermeni yöneticiler, Perslerin, inkârcı yöneticilere yüksek görevler vermesinden şikâyetçiydi. Yöneticiler arasında karşılıklı düşmanlık artmaktaydı.
Ermenistan’ı yöneten Pers görevliler, türlü kanunsuz işler yapmaktaydı.
Vergiler yeniden ağırlaşır ve Pers baskısına karşı hoşnutsuzluk, halk arasında giderek artar.
Ayaklanma başlangıcı. Akori zaferi
Komşu Gürcistan 481 yılında Perslere karşı ayaklanır. Kral Vakhtang inkârcı Vazgen bıdeşkhi (yönetici) öldürür ve Pers egemenliğini tanımaktan vazgeçer.
Gürcü asilere karşı gönderilen Ermeni beyler, Şirak Eyaleti’nde gizli bir toplantı düzenleyip, Ermenistan’ın Pers ordu yöneticisini ve valisini tutuklayarak ayaklanma kararı alır. Ermenilerin bu yeni ayaklanması Sahak Bagratuni ile Vardan Mamikonyan’ın yeğeni Vahan Mamikonyan tarafından yönetilir.
Lakin Pers görevlileri Atırpatakan’a (günümüz İran Azerbaycan’ı) kaçmayı başarır. Yönetimi ele geçiren asiler, hükümet oluşturur.
Sahak Bagratuni marzpan, Vahan Mamikonyan ordu komutanı, katolikos I. Hovhannes ise büyük hâkim tayin edilir.
Dıvin şehri ayaklanmanın merkezine dönüşür.
Asiler, kurtuluş hareketinin Persler tarafından hızlı bir şekilde bastırılmaya çalışılacağının bilincindeydi. Gerçekten de, Ermenistan’dan kaçan marzpan, Atırpatakan’da bulunan Pers ordularını toplayarak, Ayrarat’a (Ararat, Ağrı bölgesi) doğru harekete geçirir. Persler, ayaklanmayı ininde bastırmak, Ermenilerin yeni hareketini kanla boğmak ve isyan ateşinin tüm Ermenistan’a yayılmasını önlemek niyetindeydi.
Asiler, düşmana Yeraskh Nehri kıyısında rastlayıp, sayılarının az olduğunu (toplam 400 süvari) hesaba katarak, açık alanda muharebeden bilinçli olarak kaçınır.
Kısa çatışmalarla Persleri Masis (Ararat, Ağrı) dağ silsilesine çektikten sonra, burada bulunan Akori Köyü yakınlarında muharebe ederler.
Dağlık alanda savaş arabalarından mahrum kalan 7000 kişilik piyade birliğinden oluşan Pers ordusu sayı üstünlüğünden faydalanamaz ve Ermenilerin az sayıdaki elit birliği galibiyet elde eder. Persler büyük zayiat verir ve Pers ordusu komutanı marzpan da çatışmada hayatını kaybeder.
Dvin’e zaferle dönen asiler, kışı burada geçirir. İlk başarı, tüm ülkede büyük bir şevk uyandırır. Güney Ermenistan’ın Moks, Rıştuni ve Andzevatsyats beyleri, Vahan Mamikonyan’ın çağrısına uyarak harekete katılır.
Persler, 482 baharında büyük güçlerle Ermenistan’a saldırmayı düşündüklerinden dolayı güçleri toparlamak gerekmekteydi.
Nersehapat Meydan Muharebesi. Ayaklanmanın gidişatı
Pers ordusu güneydoğudan Ermenistan’a girer. Yaklaşık 30 bin kişilik Ermeni ordusu, Vahan Mamikonyan’ın komutasında düşmana karşı koyar.
İki taraf, Avarayr’ın yakınlarında, Artaz bölgesinin Nersehapat Köyü yakınlarında karşı karşıya gelir.
Katolikos Hovhannes, muharebe öncesinde Ermeni askerlerini cesaretlendiren bir konuşma yapar.
Ordu komutanı, diğer komutanlara son direktifleri verir. Savaş, düşmanın azılı saldırısıyla sabah erkenden başlar. Ermeni ordusunun sağ kolundaki askerler dayanamayarak geriye gider, fakat merkez dayanır ve sol koldaki askerler ile ordu komutanının komutasındaki süvari birliği kısa sürede onların yardımına koşar. Ermeni ordusunun bir kısmı Perslerin gerisine sarkar ve birlikler arasında karışıklılık meydana getirir. Ermenilerin sağ kolu da saldırıya geçtiğinde Persler düzensiz bir şekilde kaçmaya başlayıp, ağır kayıplar vererek yenilirler.
Muzaffer Ermeni ordusu istirahat için Dsağkotn bölgesinin Varşak ılıcaları yakınlarında bulunan yazlık ordugâhına çekilir, fakat istirahat etmeye fırsat bulamaz.
Büyük bir Pers ordusunun Gürcistan’a girerek ülkenin içlerine doğru hareket etmekte olduğunu bildiren Gürcistan kralı Vakhtang, Ermenilerden yardım istemekteydi. İsyanın yöneticileri komşulara yardım etmeye karar verir.
Ermeni ordusu, Vahan Mamikonyan komutasında Gürcistan’a doğru hareket eder ve Kur Nehri kıyısındaki, Çarmanayr Ovası’nda ordugâhının kurar.
Ermeni-Gürcü ordularının, Hunların yardımını beklemelerine rağmen, Hunlar gelmez.
Ermeni-Gürcü ordusunda birlik bulunmamaktaydı. Yöneticilerden bazıları, galibiyet halinde Vahan Mamikonyan’ın etkisinin artmasından endişelenmekteydi. Diğer taraftan, Gürcü yöneticiler de, kral Vakhtang’ın pozisyonunun daha sağlamlaşmasını arzu etmemekteydi.
Bu şekilde, muharebe öncesinde Persler, bazı Ermeni ve Gürcü beylerini kendi taraflarına çekerek, Ermeni-Gürcü kuvvetlerini zayıflatmayı başarır. Olumsuz şartlarda vuku bulan muharebede Ermeni-Gürcü ordusu ağır bir yenilgi alır. Birçoklarıyla birlikte marzpan Sahak Bagratuni ve ordu komutanının kardeşi Vasak Mamikonyan da şehit düşer.
Vahan Mamikonyan Ermenistan’a dönerek Dıvin’e yerleşir. Persler, asileri nihai olarak dize getirmeyi umarak şehri kuşatır.
Lakin Ermeni orduları komutanı, küçük bir birlikle cüretkâr bir saldırıyla ablukayı yararak Tayk bölgesine geçer. Ele geçirilmesi mümkün olmayan birlikleriyle her seferinde beklenmedik saldırılar gerçekleştirerek, rakip tarafı paniğe uğratmaktaydı. Pers orduları, Ermenistan’ın ordu komutanını belirleyici bir muharebe içine çekerek mağlup etmeyi başaramaz. Ermeni köylüleri, asilere her türlü yardımı vererek, Pers ordusunun planlarını bozar.
Nıvarsak Barış Antlaşması
Persler 484 yazında, Orta Asya’nın göçebe ırklarından olan Heptağlar tarafından hezimete uğradıklarında Pers siyasetinde bir dönüm noktası oluşur. Savaşta öldürülmüş olan kral Peruz’un yerine, kardeşi Vağarş tahta çıkar.
Zor durumda kalan Pers yönetimi, bazı tavizler vererek Ermeni asilerle anlaşmaya çalışır.
Asilerle görüşmek için kral Vağarş’ın elçisi General Nikhor, 484 sonbaharında Ermenistan’a gönderilir.
Ordu komutanı Vahan Mamikonyan, görüşmek için Her bölgesinin Nıvarsak Köyü’ne gelir. Pers tarafı, Ermenilerin başlıca taleplerini karşılamayı kabul eder.
Persler, Zerdüştlüğü yayma siyasetinden feragat edecekler, Ermeniler, Ermenistan’da tüm haklarına sahip olacak olan Hıristiyanlığı serbestçe ifa edeceklerdi.
Pers yönetimi, Ermeni beylerinin içişlerine artık karışmayacak ve görevlere inkârcılar değil, layık olanlar getirilecekti.
Tanınmış yönetici sülaleleri miras yoluyla sahip oldukları haklara tekrar sahip olacaklardı. Ermeni beyleri, çetrefilli konularda marzpetin kararıyla yetinmeyerek, doğrudan Pers kralına başvurabileceklerdi.
Karşılığında ise Ermeniler elit birlikleriyle kral Vağarş’a destek vereceklerdi. Nıvarsak Antlaşması’nda, Ermenilerin, Vahanants Savaşı’nda elde etmiş oldukları askeri başarılar kaydedilmişti.
Vahan Mamikonyan 485 yılında Tizbon’a giderek, Pers kralı tarafından tüm Ermeni beylerinin önderi, beylerbeyi tayin edilerek fiili olarak ülke yöneticisi olur.
Vatana dönüşünde halk, beyler ve katolikos tarafından coşkuyla karşılanır.
Vağarşapat şehrinin kiliselerinde tören ayinleri yapılır.
Kısa zaman sonra Pers kralı yeni bir taviz verir. Ermenistan’ın marzpetliğini de Vahan Mamikonyan’a teslim eder.
Marzpet makamına dönüşen Dıvin hızla gelişir ve büyür. Ülkenin özerkliği genişler.
Ermenistan’ın askeri, devlet ve ekonomi yönetimi fiili olarak tamamen Ermeni beylerine geçer.
Vardanants ve Vahanants savaşlarını tarihi anlamı
Perslere karşı yürütülen kurtuluş savaşları, güçlü halk hareketleriydi. Ermeniler, son derece özverili ve fedakâr bir şekilde Pers hâkimiyetine karşı mücadele etmişlerdir.
Bu mücadele salt ulusun inancı ve hürriyeti için değil, aynı zamanda ulusal çıkarların savunmasına yönelikti.
Ermenilerin özverili mücadelesi, dayanıklılığı ve birliği, sonuçlarını verir. Doğrudur, ülke bağımsızlığını yeniden tesis etmez, fakat Ermenistan’ın özerkliğini ortadan kaldırma ve asimile etme konusundaki Pers yönetiminin çabaları sonuçsuz kalır. Ermeni halkı, inatla sürdürdüğü mücadele sonucunda ülkenin geniş özerkliğini ve bununla birlikte ekonomik ve kültürel gelişme imkânlarını koruyabilir.
Vardanants ve Vahanants savaşlarına katılmış olanların vatanperver şecaatleri Ermeni halkı tarafından her zaman saygıyla anılmıştır. Onlar, sonraki nesilleri için vatanseverliğin sembolü haline gelmiştir.
V. yüzyılın kurtuluş savaşları, yabancı istilacılara karşı sürdürülen mücadelenin en kahramanca ve değerli sayfalarıdır.
Bu savaşlar, Ermeni halkının asırların derinliklerinden gelen hürriyetperver ruhunun, gelecek nesillere bıraktığı mesajıdır.
Çeviren: Diran Lokmagözyan
http://www.findarmenia.com/arm/
Asıl Olaylar
481-Isyanın başlangıcı, Akori Köyü Meydan Muharebesi
Mart 482-Arest Meydan Muharebesi
30 Nisan 482-Nersehapat Meydan Muharebesi
Ağustos 482, Çarmana Meydan Muharebesi
Eylül 482-Bagavan Meydan Muharebesi
Bahar 483-Gerana Meydan Muharebesi
Bahar 484-Dvin Meydan Muharebesi
Bahar 484-Tayk’taki birkaç kalenin Persler tarafından işgal edilmesi
Bahar 484-Varayrvaroyn Meydan Muharebesi
Bahar 484-Vokağe Kalesi Meydan Muharebesi
Bahar 484-Tsağik Meydan Muharebesi
Bahar 484-Artsat Meydan Muharebesi
Yaz 484-Yerez Meydan Muharebesi
Yaz 484 Ştea Köyü Meydan Muharebesi
Bahar 485-Nıvarsak Anlaşması, Isyanın sonu
Leave a Reply