9. Arşakuni hanedanlığının Ermenistan’a yerleşmesi. I. Tırdat

Artaşesyan hanedanlığının çöküşünden sonra Roma İmparatorluğu, kendi atadığı krallar sayesinde Büyük Hayk’taki etkinliğini korumaya çalışır.

Partlar da Ermenistan tahtı için mücadele etmekteydi.

Stratejik büyük öneme sahip olan Ermenistan, iki komşu ülke arasındaki mücadelenin alanına dönüşmüştü.

Ermeniler, gelenekler ve görenekler açısından kendilerine daha yakın olan ve Roma’nı aksine, Ermenistan’ın devlet olarak varlığına tehdit oluşturmayan Partlarla işbirliği yapmaya yatkındı.

Daha önceden Roma ile ittifak yapmış ve etki alanına girmiş olan ülkelerin büyük bir kısmı giderek bağımsızlıklarını yitirerek, Roma eyaletlerine, “provanslara” dönüşmüşlerdi.

Atırpatakan (günümüzde batı Azerbaycan olarak anılan bölge), Vrastan (Gürcistan) ve diğer komşu ülkelerin hanedanlarının temsilcileri, Roma’nın yardımıyla Ermenistan tahtını ele geçirmeye çalışmaktaydı. Lakin Ermeniler bu kukla yöneticilere karşı koyar ve sonuç olarak onlardan hiçbiri uzun süre yönetimde kalamaz.

Sadece Pontos kralı Polemon’un oğlu Zenon (18-34) Ermenilerin sempatisini kazanmayı başarabilir ve Ermenice Artaşes ismini alır. Babasının, uzun süre Küçük Hayk kralı olduğundan dolayı, kendisi de Ermeniler arasında yetişmişti ve Ermeni gelenek ve göreneklerine vakıftı.

Artaşesyanlar döneminde ülkede devlet yönetim sistemi ve bölgenin güçlü krallıklarından biri olma fikri sağlam temeller üzerine konulmuş olmasından dolayı Ermeniler, Romalılar tarafından tayin edilen yöneticilerden kurtulmak ve Büyük Hayk krallığının özerkliğini tekrar tesis etmek istemekteydi.

Güçlü roma İmparatorluğu ve müttefiklerine karşı yarım asır süren inatçı mücadele, nihayet başarıyla sonlanır.

Part Arşakuniler, Ermenistan’la olan işbirliğini geliştirerek, Roma’ya karşı mücadelede güçlü bir müttefik elde edebilmek amacıyla, Ermeni tahtına kendi hanedanlıklarının temsilcisini yerleştirmek istemekteydi.

İlk deneme 34 yılında gerçekleştirilir ve Part kralının oğlu I. Arşak Arşakuni, Ermeni kralı ilan edilir, fakat bir yıl sonra Romalıların düzenlediği bir komploya kurban gider.

Arşakuniler, Ermenistan’ın ileri gelenlerinin kendilerine sempati beslemesinden dolayı, Ermenistan tahtına yerleşmeyi tabii olarak tekrar deneyeceklerdi. Part kralı I. Vağarş Arşakuni, kardeşi Tırdat’ı 52 yılında büyük bir orduyla Ermenistan’a gönderir. Tırdat, Ermeni ileri gelenlerinin de yardımıyla Romalılar tarafından tayin edilen kral Gürcü Hradamist’i ülkeden kovar.

I. Tırdat (54-88), 54 yılında başkent Artaşat’ta törenle kral olarak kutsanır.

Vağarş Arşakuni, daha önce de diğer kardeşi Bakur’u Atırpatakan kralı tayin etmişti.

Böylelikle Part ülkesi, Atırpatakan ve Ermenistan, Arşakuni hanedanlığının yönetimine girer ve bu ülkeler arasında yakın dostluk ve ittifak ilişkileri kurulur.

Roma İmparatorluğu’nun, Tırdat Arşakuni’yi Ermenistan’dan kovma ve kendi etkisini tesis etmeye yönelik tüm faaliyetleri, Ermeni-Part işbirliği sayesinde suya düşer.

İmparator Neron, 58 yılında Korbulon’u büyük bir orduyla Ermenistan’a gönderir. Korbulon, 59 yılında Artaşat’ı ve Garni’yi ele geçirerek yıkar, daha sonra da VI.Tigran’ı Tigranakert’te Ermeni kralı ilan eder.

Bu geçici başarı Vağarş’ın, Part devletine tabi Vırkan ülkesinde patlak veren ayaklanmayı bastırmakla meşgul olmasından kaynaklanmaktaydı.

VI. Tigran, 60 yılında Partlara tabi Adiabene şehrine saldırır ve yıkar.

Vağarş, Vırkan’da barış yaparak tüm güçleriyle batıya yönelir.

Tırdat, 61 yılında Tigranakert’i kuşatır, Vağarş ise Suriye’ye, Korbulon’a karşı hareket eder.

Korbulon, barış önerir ve ordularını Ermenistan’dan uzaklaştırarak Tırdat’ın krallığını tanır.

Vağarş, barış antlaşmasını tasdik etmesi ve Tırdat’a taç yollaması için Neron’a elçiler yollar. Lakin Neron taç göndermeyi reddederek, Tırdat’ın şahsen Roma’ya gelerek, tacı kendi elinden almasını talep eder.

Neron, Petos komutasında yeni bir ordu gönderir Ermenistan’a.

62 yılında, Dsopk Eyaleti’nin Kharberd (Harput) Ovası’nda, Hrandea olarak anılan yerde Ermeni-Part orduları, Roma ordusunu yenilgiye uğratarak teslim olmaya zorlar.

Roma askerleri, kendileri için bir rezalet ifade eden, üç mızraktan oluşan aşağılama “boyunduruğu” altından geçmeye mecbur edilir.

İmparator Neron, bu yenilgi sonunda askeri müdahalelerden vazgeçerek, Korbulon’u görüşmeler yapmakla görevlendirir.

64 yılında taraflar arasında barış antlaşması imzalanır. Antlaşma, Tırdat’ın talebiyle Hrandea’da, Roma ordularının mağlup edildiği yerde imzalanır. Tırdat, bu şekilde Ermenistan tahtına Roma’nın ihsanıyla değil, muzaffer olarak oturduğunu göstermekteydi.

Roma ve Part devleti, I. Tırdat’ın krallığını, Büyük Hayk’ın bağımsızlığını kabul ederek ordularını Ermenistan’dan geri çekerler.

Ayrıca, Büyük Hayk’ın taht adayının Part devleti tarafından önerilerek, Roma tarafından onaylanacağı konusunda da mutabakat sağlanır.

I. Tırdat, 65 yılında ailesi ve 3 000 kişilik refakatçileriyle Roma’ya gider. Seyahatinin tüm masraflarını Roma İmparatorluğu üstlenir.

Neron, Roma’da I. Tırdat’ı büyük bir törenle Büyük Hayk kralı olarak takdis eder ve şerefine törenler düzenler.

Neron, savaş esnasında yıkılan Ermeni şehirlerinin yeniden inşası için büyük meblağlar tahsis eder.

Tırdat, 66 yılında Ermenistan’a geri döner ve ülke ekonomisini ayağa kaldırma ve imar işleriyle uğraşır.

Artaşat ve Garni’yi yeniden inşa eder ve Garni’de güneş tanrısı Mihr’e ithaf edilen bir pagan tapınağı inşa eder.

Tırdat, 72 ve 75 yıllarında kuzeyden saldıran Alanların (günümüzde Osetler) savaşçı boylarının soygun amaçlı saldırılarına karşı sefer düzenler.

I. Tırdat 88 yılına kadar hüküm sürer ve Büyük Hayk’ta Arşakuni hanedanlığının temellerini atar. Bu hanedanlık kısa dönemli kesintilerle 428 yılına kadar hüküm sürer.

Türkçeye çeviren: Diran Lokmagözyan

http://hayenq.do.am/index/arshakowniner/0-16

Ermeni Arşakuni hanedanlığı kraliyet listesi

1. I. Tırdat (52’dan, resmi olarak 66-88)
2. Sanatruk (88-110)
3. Aşkhadar (110-113)
4. Partamasir (113-114)
5. I. Vağarş (117-140/4)
6. I. Bakur (161-162)
7. II. Vağarş (186-198)
8. I. Khosrov (198-216)
9. II. Tırdat (217-252)
10. II. Büyük Khosrov (279-287)
11. 11. III. Büyük Tırdat (287-330)
12. III. Khosrov Kotak (330-338)
13. Tiran (338-350)
14. II. Arşak (350-368)
15. Pap (369-374)
16. Varazdat (374-378)
17. III. Arşak (378-389)
18. III. Khosrov (384-389)
19. Vramşapuh (389-414)
20. III. Artaşes (422-428)